Γράφει η Σοφία Μωρίκη
Η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα ζήτημα που βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τα τελευταία χρόνια στον ευρωπαϊκό χώρο αλλά και ευρύτερα. Αναμφισβήτητα, το Brexit, ως μία δυναμική διαδικασία που διεισδύει σε ποικίλους τομείς πολιτικής, χωρίς κάποιο ανάλογο ιστορικό προηγούμενο, έχει διχάσει την επιστημονική κοινότητα αλλά και την κοινή γνώμη ως προς τις συνέπειες που θα επιφέρει αυτό το «διαζύγιο». Ιδιαίτερης σημασίας είναι η εξέταση των επιδράσεων που θα ασκήσει η εξέλιξη αυτή στον τομέα του Intelligence, της Πληροφόρησης, ενός τομέα άρρηκτα συνδεδεμένου με την ασφάλεια του κράτους.
Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι το Ηνωμένο Βασίλειο διαθέτει αυτό που η Theresa May έχει αναφέρει ως «μοναδικές δυνατότητες πληροφόρησης», ικανές, αποτελεσματικές και επαρκώς χρηματοδοτούμενες Υπηρεσίες Πληροφοριών και μία μακρά παράδοση και κουλτούρα πληροφόρησης. Γι’ αυτό, ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν πως το Brexit δε θα υπονομεύσει την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια του Ηνωμένου Βασιλείου κρίνοντας ότι προσφέρει στην Ένωση στον τομέα αυτό περισσότερο από όσο επωφελείται. Είναι χαρακτηριστικό πως σε συνδυασμό με τη Γαλλία ξεπερνούσαν το 40% της παροχής χρηματοδότησης στην Ένωση όσον αφορά στον τομέα αυτό. Το Ηνωμένο Βασίλειο ανακτώντας τον πλήρη έλεγχο των συνόρων του, θα καταφέρει να διαχειριστεί και να αντιμετωπίσει την μετανάστευση χωρίς να δρα υπό το πλαίσιο της πολιτικής ανοικτών θυρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντίστοιχα, η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ένωση θα μπορούσε να αποδειχθεί καταλύτης για την εκκίνηση μίας πιο φιλόδοξης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης όσον αφορά στην άμυνα, ασφάλεια και πληροφόρηση. Είναι χαρακτηριστικό πως το Ηνωμένο Βασίλειο, προκειμένου να μην απωλέσει την εθνική του δικαιοδοσία επί αυτών των ζητημάτων υψηλής πολιτικής αλλά και να μην υπονομευθεί ο ρόλος του ΝΑΤΟ στον ευρωπαϊκό χώρο, έχει ασκήσει πολλάκις το δικαίωμα της αρνησικυρίας, με την ιδιότητα του μέλους της Ένωσης, θέτοντας κωλύματα.
Ωστόσο, ορισμένοι φαίνεται να πιστεύουν ότι το Brexit θα υπομονεύσει κατά κάποιο τρόπο την εθνική ασφάλεια, καθώς το Ηνωμένο Βασίλειο θα απωλέσει την πρωτοκαθεδρία του στην ανταλλαγή πληροφοριών και τη δυνατότητα πρόσβασης στη βάση δεδομένων της Ένωσης, στα Automatic Information Sharing Systems. Θα χάσει επίσης την ευκαιρία να επηρεάσει και να διαμορφώσει τη σχετικά νεογενή ευρωπαϊκή κουλτούρα πληροφόρησης κατά το δικό του μοντέλο και πρότυπο. Παράδειγμα αυτής της επίδρασης που δύναται να επωφελήσει το Ηνωμένο Βασίλειο, αποτελεί ο καταλυτικός ρόλος που άσκησε στη διαμόρφωση της αντιτρομοκρατικής πολιτικής της Ένωσης και ειδικότερα στην Αντιτρομοκρατική Στρατηγική του 2005 αλλά και στην πρωτοβουλία για το Αντιτρομοκρατικό Κέντρο της Europol.
Σημαντικό είναι επίσης να αναφερθεί πως το Brexit θεωρήθηκε ότι θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ειδική σχέση του Ηνωμένου Βασιλείου με τις ΗΠΑ, η οποία σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται στο ρόλο του πρώτου ως μεσολαβητή και υποστηρικτή των αμερικανικών συμφερόντων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με το επιχείρημα ότι πλέον, το Ηνωμένο Βασίλειο ίσως δεν αποτελεί πια τόσο πολύτιμο σύμμαχο για τις ΗΠΑ. Ωστόσο, σύμφωνα με άλλες απόψεις, οι οποίες επιβεβαιώνονται σε μεγάλο βαθμό, η ειδική σχέση μεταξύ των δύο χωρών προϋπήρχε της ίδρυσης της ΕΕ, επομένως δεν είναι τόσο αυτονόητο και εύκολο να αποδυναμωθεί ή να πάψει να υφίσταται εξαιτίας αυτής της εξέλιξης.
Το σίγουρο είναι πάντως ότι το Brexit εγείρει προκλήσεις για τα ήδη φιλόδοξα προγράμματα εξοπλισμών του Ηνωμένου Βασιλείου, ιδίως δεδομένης της πτώσης της αξίας της στερλίνας. Όσον αφορά στις επιπτώσεις για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Brexit μπορεί να αποτελέσει έναυσμα για την περαιτέρω συνεργασία στον τομέα της πληροφόρησης, ωστόσο, πιο άμεσα, η Ένωση θα κληθεί να αντιμετωπίσει την ανάδειξη των αδυναμιών του μηχανισμού πληροφοριών της, μετά την απώλεια του Ηνωμένου Βασιλείου.
Στην πραγματικότητα, η αλήθεια φαίνεται να βρίσκεται κάπου ανάμεσα. Και αυτό γιατί τα συμφέροντα και των δύο πλευρών καθιστούν τη συνεργασία ως αναγκαία για την αντιμετώπιση ζητημάτων κοινού ενδιαφέροντος όπως η διατήρηση της ειρήνης, η διασπορά των όπλων μαζικής καταστροφής, η τρομοκρατία. Αυτό φέρεται να δήλωσε και η Theresa May στη Σύσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου τον Φεβρουάριο του 2018 (Munich Security Conference), ότι η συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση όσον αφορά στα ζητήματα ασφαλείας πρέπει να διατηρηθεί. Παρόλα αυτά, το ερώτημα που ανακύπτει είναι σε τι βαθμό και με ποιους τρόπους θα συνεχιστεί και θα διασφαλιστεί αυτή η συνεργασία. Το Ηνωμένο Βασίλειο, με την έξοδό του από την ΕΕ, δεν υπόκειται στο νομικό πλαίσιο της Ένωσης ούτε στην άμεση δικαιοδοσία του Δικαστηρίου της ΕΕ.
Μελετώντας την περίπτωση της Europol, του κύριου οργάνου αρμόδιου να υποστηρίζει και να συντονίζει τον κύριο όγκο ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των κρατών-μελών μέσω της πλατφόρμας SIENA αλλά και να αναλύει και να προβλέπει, οι δύο εταίροι έχουν αρκετές επιλογές συνεργασίας. Το Ηνωμένο Βασίλειο, ως μη μέλος πλέον, έχει τη δυνατότητα να συνάψει συμφωνία συνεργασίας με την Europol κατά το μοντέλο της τρίτης χώρας, σύμφωνα με τον Κανονισμό της 1ης Μαϊου 2017, με διαφορετικό όμως επίπεδο πρόσβασης στο Europol Information System, χωρίς να έχει πρόσβαση στην κύρια βάση δεδομένων, δυνάμενο μόνο να διοχετεύσει πληροφορίες και να διεξάγει έρευνες. Βέβαια, δεδομένης της ιδιαίτερης και πρωτοφανούς περίπτωσης του Brexit, θα μπορούσε να συναφθεί και κάποια ad hoc, υβριδική, προσαρμοσμένη συμφωνία συνεργασίας, χωρίς φυσικά να γίνεται λόγος για πλήρη ένταξη. Εντούτοις, ανασταλτικό παράγοντα για μία εξατομικευμένη συμφωνία αποτελεί η μη ύπαρξη άμεσης δικαιοδοσίας του ΔΕΚ που προαναφέρθηκε. Αντίστοιχα, συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου είναι δυνατόν να πραγματοποιείται και μέσω άλλων φορέων, οργάνων και φόρουμ της Ένωσης, όπως: EU Analysis Centre (IntCen), EU Satellite Centre (SatCen), EU Counter-Terrorism Coordinator (CCTC).
Καθίσταται βέβαια σαφές πως ο κύριος όγκος της ανταλλαγής πληροφοριών και της συνεργασίας στα ευαίσθητα αυτά ζητήματα ασφαλείας πραγματοποιείται, και λογικά θα συνεχίσει να πραγματοποιείται, μέσω διμερών συμφωνιών και διμερούς συνεργασίας μεταξύ των κρατών. Το γεγονός αυτό οφείλεται και στα επίμονα βέτο του Ηνωμένου Βασιλείου όσον αφορά στην περαιτέρω προώθηση της παραχώρησης κυριαρχίας στην Ένωση στους τομείς αυτούς, για παράδειγμα όσον αφορά στη δημιουργία μιας κεντρικής Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Πληροφοριών.
Καταλυτικό ρόλο στην προοπτική της συνεργασίας και στη διαμόρφωση μίας νέας σχέσης υπό άλλους όρους στον τομέα του Intelligence θα διαδραματίσει και η συμμετοχή των επιμέρους κρατών της Ένωσης και του Ηνωμένου Βασιλείου, σε άλλες ομάδες και οργανισμούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν φυσικά η περίπτωση του ΝΑΤΟ όπου συμμετέχουν τα περισσότερα κράτη, η G6 -Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Πολωνία, Ισπανία-, καθώς και το Counter Terrorist Group (CTG).
Καταληκτικά, η προοπτική της συνέχισης της συνεργασίας μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι δεδομένη ως αναγκαία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση κοινών ζητημάτων ασφαλείας και για την ικανοποίηση συμφερόντων. Εξάλλου, η πληροφόρηση είναι ισχύς και ένα κράτος, προκειμένου να επιβιώσει και να ικανοποιήσει τα ζωτικά συμφέροντά του σε ένα ασταθές διεθνές σύστημα, είναι υποχρεωμένο να αποζητά την ισχύ.
Βιβλιογραφία:
- A secure Brexit? UK Security and Defense and the decision to leave the EU, James K.Wither, European Center for Security Studies, April , 2017
Διαθέσιμο σε: A Secure Brexit? UK Security and Defense and the Decision to Leave the European Union | George C. Marshall European Center For Security Studies (marshallcenter.org) - What does Brexit mean for Trident, Intelligence and national security, Kim Sengupta, Independent, July 3, 2016
Διαθέσιμο σε: What does Brexit mean for Trident, intelligence and national security? | The Independent | The Independent - Defense and Security after Brexit, Rand Europe, March 5, 2017
Διαθέσιμο σε: Defence and Security after Brexit | RAND - Brexit and intelligence: connecting the dots, Ioannis L. Konstantopoulos, John M.Nomikos, Journal of Intelligence History, June 8, 2017
Διαθέσιμο σε: Brexit and intelligence: connecting the dots (researchgate.net) - Why Europe needs intelligence and why intelligence needs Europe, Ilkka Salmi, International Journal of Intelligence and Counterintelligence, May 26, 2020
Διαθέσιμο σε: Why Europe Needs Intelligence and Why Intelligence Needs Europe: “Intelligence Provides Analytical Insight into an Unpredictable and Complex Environment”: International Journal of Intelligence and CounterIntelligence: Vol 33, No 3 (tandfonline.com) - UK-EU Intelligence Information Sharing after Brexit, Chiara Graziani, Dublin City University, Brexit Institute, May 15, 2018
Διαθέσιμο σε: UK-EU Intelligence Information Sharing after Brexit – Brexit Institute (dcubrexitinstitute.eu) - Post-Brexit: British intelligence and security cooperation with EU states including Greece, Dr Glen Segell, University of Haifa, Research Institute for European and American studies, January 2, 2017
Διαθέσιμο σε: grukbrexit.pdf (rieas.gr)