Loading...
Latest news
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική Επικαιρότητα

Brexit και Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας: Αμφιλεγόμενες Εξελίξεις & Ετεροβαρείς Συνέπειες

Γράφει η Κλειώ Αλεξανδρίδη

Στις 23 Ιουνίου 2016 διεξήχθη στην Μεγάλη Βρετανία ένα δημοψήφισμα δίχως ιστορικό προηγούμενο, το οποίο, αδιαμφισβήτητα, συντάραξε την ευρωπαϊκή πραγματικότητα: οι πολίτες κλήθηκαν να αποφασίσουν σχετικά με την ενεργοποίηση ή μη του Άρθρου 50 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μια ρήτρα που επιτρέπει την μονομερή και οικειοθελή αποχώρηση ενός κράτους-μέλους από την ΕΕ. Τα θετικά αποτελέσματα για την θέση του Άρθρου σε ισχύ, αν και οριακά (52% υπέρ και 48% κατά), ήγειραν ερωτήσεις τόσο σχετικά με το μέλλον του, ακόμη σε εμβρυακό στάδιο, τομέα της Κοινής Πολιτικής Άμυνας κι Ασφάλειας (ΚΠΑΑ) της Ένωσης στον απόηχο της εξόδου ενός εκ των ισχυρότερων μελών της, όσο και για την πορεία της Μεγάλης Βρετανίας αυτής καθαυτής ως ατομικό, πλέον, δρώντα σε αμυντικά ζητήματα και προκλήσεις ασφαλείας.

Οι απόψεις αναφορικά με τις επιπτώσεις του Brexit στον εγχώριο τομέα της άμυνας και ασφάλειας της χώρας διίστανται. Μια αισιόδοξη προσέγγιση του φαινομένου αποκαλύπτει μια σειρά πλεονεκτημάτων που δικαιολογούν, ως έναν βαθμό, την ριψοκίνδυνη αυτή απόφαση, με επίκεντρο την αυτονόμηση της Μεγάλης Βρετανίας από τους κόλπους της ΚΠΑΑ και τον εφησυχασμό του φόβου μιας ενδεχόμενης καθολικής απώλειας της εθνικής της κυριαρχίας στο πλαίσιο της εκπλήρωσης του υπαρξιακού στόχου της Ένωσης, που θα σηματοδοτούσε την πλήρη κοινοτικοποίηση του αμυντικού τομέα της χώρας κατά την διαδικασία της ενωσιακής ολοκλήρωσης. Οι θιασώτες του Brexit εφιστούν ιδιαίτερη προσοχή και στο γεγονός της παύσης λογοδοσίας της Βρετανίας στις αποφάσεις και την νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ λόγος γίνεται επίσης και για μεγαλύτερη ελευθερία -κυρίως σε ζητήματα ανταλλαγής πληροφοριών- από τους περιορισμούς που τίθενται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ECHR), με δεδομένη την έναρξη διαδικασίας επικύρωσης της Σύμβασης εκ μέρους της Ένωσης ήδη από το 2013. Δεν δύνανται, μεταξύ άλλων, να λησμονηθούν οι ενισχυμένες ικανότητες της Μεγάλης Βρετανίας σε επίπεδο ασφάλειας και κατασκοπείας, από τη στιγμή μάλιστα που διαθέτει τον πλέον αποτελεσματικότερο, ευμεγέθη και ανταγωνιστικό μηχανισμό πληροφόρησης μεταξύ των λοιπών ευρωπαίων εταίρων της, ο οποίος χαίρει σημαντικής χρηματοδότησης ενώ παράλληλα συνοδεύεται κι από μακροχρόνια παράδοση σε θέματα άμυνας και ασφάλειας.

Παρά ταύτα, ο ρόλος της Βρετανίας ως μιας εκ των τριών «Μεγάλων Δυνάμεων» εντός της Ένωσης, φαίνεται να κλυδωνίζεται επικίνδυνα με την έξοδο της από αυτή. Άμεσος αντίκτυπος του Brexit αποτελεί τόσο η αποχώρηση της χώρας από την θέση της ως κράτος-μέλος «διαμορφωτή» του Ευρωπαϊκού τομέα πληροφόρησης, εντός μιας ΚΠΑΑ συνεχώς αναπτυσσόμενων δυνατοτήτων, όσο και η αντικατάσταση της συγκριτικά πλεονεκτικής θέσης της Μεγάλης Βρετανίας σε επίπεδο Άμυνας κι Ασφάλειας της ΕΕ από άλλα κράτη-μέλη και πρώην συνεργάτες της, τα οποία θα σπεύσουν να καλύψουν το κενό ισχύος. Άλλωστε, κράτη όπως η Δανία, η Ισπανία, η Πολωνία και η Γαλλία έχουν ήδη αποκτήσει, στο πλαίσιο της παγκόσμιας συνεργασίας για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των λοιπών εταίρων τους, μέσω εξειδικεύσεων με γνώμονα την γεωγραφία και την φύση του εκάστοτε προβλήματος. Εκτός των άλλων, το Brexit διαθέτει βαρύνουσες συνέπειες στην θέση της Βρετανίας σε επίπεδο διεθνούς συστήματος, καθώς, τοιουτοτρόπως, δύνανται να απωλέσει τον στρατηγικής σημασίας ρόλο της ως «κράτος-κλειδί» και τοποτηρητή των ευρωπαϊκών τεκταινόμενων εντός της Ένωσης εκ μέρους των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ παράλληλα κινδυνεύει και με τον εκτοπισμό της από μια ισχυρότερη ευρωπαϊκή δύναμη ως γέφυρα μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ.

Ωστόσο, εξίσου διφορούμενες είναι και οι απόψεις για το ζήτημα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Μεγάλη Βρετανία συγκαταλέγεται μεταξύ των ισχυρότερων μελών της Ένωσης σε θέματα άμυνας και ασφάλειας, απαρτίζοντας το 28% της χρηματοδότησης της ΕΕ στον τομέα της άμυνας καθώς το 10% των συνολικών στρατευμάτων της. Επιπλέον, συνιστά, μαζί με την Γαλλία, μία εκ των μοναδικών πυρηνικών δυνάμεων της Ένωσης, διατηρώντας, ταυτόχρονα, μαζί με την προαναφερθείσα, μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ενώ αποτελεί, επίσης, μέλος στα φόρα G7 και G20. Συνεπώς, η επιρροή της Βρετανίας σε ενδο-ευρωπαϊκό επίπεδο, τόσο μέσω των σημαντικών συνεισφορών της στο πλαίσιο της ΚΠΑΑ, όσο και μέσω της δυνατότητας της να προωθεί την «συλλογική φωνή» της Ένωσης εντός του Συμβουλίου Ασφαλείας, καθιστούν την έξοδο της ένα αναμφίβολο πλήγμα για την ΕΕ. Εντούτοις, η Μεγάλη Βρετανία έχει επιδείξει υπερβάλλουσα επιφυλακτικότητα απέναντι στον ευρωπαϊκό πυλώνα της Άμυνας και της Ασφάλειας, προβάλλοντας συχνά το δικαίωμα αρνησικυρίας της όσον αφορά αποφάσεις στον τομέα της ΚΠΑΑ, ιδίως εκείνες που σχετίζονται με καινούργια μορφώματα, υπό τον φόβο μίμησης των αντίστοιχων νατοϊκών.

Επομένως, το Brexit φαίνεται να λειτούργησε ως μοχλός ενεργοποίησης της Ένωσης, η οποία, ούσα πλέον απελευθερωμένη από τα δεσμά αρνησικυρίας της Βρετανίας, βρίσκεται σε θέση να εμβαθύνει περαιτέρω τον τομέα της Άμυνας και της Ασφάλειας. Ήδη η δημοσίευση της «Παγκόσμιας Ευρωπαϊκής Στρατηγικής» (“EU Global Strategy”) το 2016 από την πρώην Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης σε Θέματα ΚΕΠΠΑ, Federica Mogherini, παρότι δεν αποτελεί άμεση απάντηση ως προς τα κωλύματα που προκαλούσε έως τότε η Βρετανία, πρόκειται για μια αρχή εδραίωσης των, ειδάλλως αποκλεισμένων, δυνατοτήτων της ΚΠΑΑ, όπως η εξέλιξη της “PESCO”,  της “CARD” και του “EDF”, με απώτερο στόχο την δημιουργία μιας Αμυντικής Ένωσης με ορίζοντα το 2025. Επιπροσθέτως, παρά την πρόσφατη μεταφορά του κέντρου ενδιαφέροντος των ΗΠΑ από την ΕΕ στην Κίνα, το ΝΑΤΟ χαιρετίζει την ώθηση που προκλήθηκε εντός της ΚΠΑΑ στην μετά-Brexit εποχή, σημειώνοντας σε κοινή δήλωση του με την Ένωση το 2018 μια πρόθεση για περαιτέρω εμβάθυνση της μεταξύ τους συνεργασίας, ιδίως σε ζητήματα κυβερνοασφάλειας και υβριδικών απειλών.

Εν κατακλείδι, καθίστανται φανερά τα ετεροβαρή κόστη που συνοδεύουν την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδιαίτερα στον τομέα της Άμυνας και της Ασφάλειας, με την Βρετανία να επωμίζεται την πλειονότητά τους, διαπράττοντας ουσιαστικά μια «αυτοκτονία υπό τον φόβο θανάτου» της εντός των στενών ορίων της ΚΠΑΑ, με τίμημα την ισχυρή θέση της στο διεθνές στερέωμα. Σε αντιπαραβολή, η Ένωση βρίσκεται, το παρόν διάστημα, ενώπιον μιας πρωτόγνωρης ελευθερίας κινήσεων σε ζητήματα Άμυνας και Ασφάλειας, η οποία της προσδίδει περαιτέρω αυτονομία στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Ωστόσο, η προαναφερθείσα αυτονομία απειλείται τόσο από την εναπομένουσα προσκόλληση της Ένωσης στις νατοϊκές δομές, λόγω της ακόμη εξελισσόμενης ΚΠΑΑ εν ανάγκη εξωγενούς στήριξης, όσο και από τις προσπάθειες της Μεγάλης Βρετανίας, στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων αποχώρησης, να διατηρήσει τα προνόμια επιδαψιλευόμενα από την Ένωση, δίχως παράλληλα να αποτελεί μέλος της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, συνεπώς, βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος· την συγκατάβαση με τους βρετανικούς όρους διαπραγματεύσεων για μια «ειδική σχέση», υπό τον φόβο της απώλειας των δυνατοτήτων της Βρετανίας, αλλά και υπό τον κίνδυνο της αντίδρασης τρίτων κρατών ή την αναζήτηση της αυτονομίας και της θέσης της ως παγκόσμιο δρώντα στην Άμυνα και την Ασφάλεια, με δεδομένη, όμως, την απώλεια ενός σημαντικού της μέλους.

Βιβλιογραφία

EU Global Strategy. EEAS – European External Action Service – European Commission. (2020). Διαθέσιμο σε http://europa.eu/globalstrategy/en.

European Parliament (2020), Legislative train schedule | European Parliament. Διαθέσιμο σε https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-area-of-justice-and-fundamental-rights/file-completion-of-eu-accession-to-the-echr.

Juncker JC (2017), State of the Union Speech, September. Διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/commission/priorities/state-union-speeches/state-union-2017_en

Konstantopoulos, I., & Nomikos, J. (2017). Brexit and intelligence: connecting the dots. Journal Of Intelligence History, 16(2), 100-107. Διαθέσιμο σε https://doi.org/10.1080/16161262.2017.1333695

Koppa, M. (2019). The relationship between CSDP and NATO after Brexit and the EU Global Strategy (pp. 2-22). Foundation for European Progressive Studies.

McArdle, S. (2020). CSDP and the development of the ‘Global EU’: The progress of EU autonomy in the shadow of Brexit. Europe And the World: A Law Review. Διαθέσιμο σε https://doi.org/10.14324/111.444.ewlj.2020.20