Γράφει η Βίκυ Χαριτάκη
Η Ένωση Κρατών της Νοτιοανατολικής Ασίας, γνωστή ως ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) και η Ευρωπαϊκή Ένωση αναβάθμισαν την μακροχρόνια σχέση τους με την σύναψη μιας στρατηγικής συνεργασίας τον Δεκέμβριο του 2020. Η σχέση αυτή διαρκεί ήδη 44 χρόνια και βασίζεται σε κοινές αρχές και αξίες όπως ο σεβασμός στο διεθνές δίκαιο, το ελεύθερο και δίκαιο εμπόριο και οι αποτελεσματικές πολυμερείς σχέσεις. Ωστόσο, τι μπορεί να επιφέρει και τι ελλοχεύει μια συνεργασία γιγάντων;
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ASEAN
Αρχικά, η ASEAN καθιερώθηκε στις 8 Αυγούστου 1967 στην Μπανγκόκ της Ταϊλάνδης αποτελούμενη από 5 κράτη-μέλη, την Ινδονησία, την Ταϊλάνδη, την Μαλαισία, τις Φιλιππίνες, την Σιγκαπούρη, και οι οποίες αποτελούν τους «εθνοπατέρες» της ένωσης αυτής. Η πενταμελής αυτή ένωση δεσμεύτηκε υπογράφοντας μια διακήρυξη, την ASEAN Declaration, η οποία περιλαμβάνει μόνο 5 άρθρα και αποτελεί το modus operandi της Ένωσης.
Κάποιοι από τους στόχους τους ήταν να δημιουργήσουν ένα κοινό μέτωπο ενάντια στην εξάπλωση του κομμουνισμού και παράλληλα να προωθήσουν πολιτική, οικονομική και κοινωνική σταθερότητα σε περιφερειακό επίπεδο αλλά και ένα ευρύτερο πλαίσιο ειρήνης και ασφάλειας. Φτάνοντας στο 1976, τα κράτη αυτά υπέγραψαν την Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας (Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia), υιοθετώντας έτσι θεμελιώδεις αρχές οι οποίες διέπουν την ένωση έως και σήμερα. Κάποιες βασικές αρχές είναι, η μη παρέμβαση σε εσωτερικά ζητήματα των κρατών αυτών καθώς και η μη χρήση απειλής ή βίας.
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου σταθεροποίησε τις σχέσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην νοτιοανατολική Ασία, κυρίως με το Βιετνάμ λόγω του πολέμου, ανοίγοντας τον δρόμο για την είσοδο περισσότερων μελών στην Ένωση. Το 1984 εισήχθη το Μπρουνέι, το 1995 το Βιετνάμ, το 1997 η Μιανμάρ και το Λάος και τελευταία η Καμπότζη το 1999. Με την είσοδο των κρατών αυτών, τα μέλη πλέον αριθμούν τα 10 ενώ το 2003 αποφάσισαν να ιδρύσουν μια Κοινότητα, ονόματι ASEAN Community, η οποία βασίζεται σε 3 πυλώνες. Ο πρώτος πυλώνας αφορά την Πολιτική και την Ασφάλεια, ο δεύτερος την Οικονομία και ο τρίτος την Κοινωνία και τον Πολιτισμό, ως εκ τούτου η ASEAN σαν περιφερειακό και διακυβερνητικό όργανο προωθεί τη συνεργασία οικονομικής, πολιτικής και ασφάλειας μεταξύ των μελών της. Επιπλέον, τα μέλη υπέγραψαν το 1995 μια Συνθήκη (1995 Treaty on the Southeast Asia Nuclear Weapon-Free Zone) με στόχο την αποχή από την ανάπτυξη, την απόκτηση ή την κατοχή πυρηνικών όπλων. Τέλος, το 2007, τα δέκα μέλη υιοθέτησαν ένα καταστατικό (ASEAN Charter),ένα συνταγματικό έγγραφο που παρέχει στην Ένωση νομικό καθεστώς και θεσμικό πλαίσιο.
Ορόσημο στην ανοδική πορεία της ASEAN, αποτελεί ο πυλώνας της Οικονομίας, ο οποίος εξελίσσεται συνεχώς και το 2014 η οικονομική κοινότητας της Ένωσης (ASEAN Economic Community (AEC)) ήταν η 3η μεγαλύτερη οικονομία στην Ασία και η 7η σε ολόκληρο τον κόσμο. Γίνεται κατανοητό, ότι το σύνολο των χωρών αυτών δεν αποτελούν απλά μια ένωση με στόχο την προάσπιση των συμφερόντων τους και την επίλυση των μεταξύ τους εντάσεων και προβλημάτων, αλλά μια ένωση κρατών στο πρόσωπο της οποίας αντανακλάται μια οικονομική και πολιτική υπερδύναμη. Επιπλέον, ανέκαθεν ο βασικός στόχος της ένωσης ήταν η οικονομική ολοκλήρωση και η ζώνη ελεύθερου εμπορίου την οποία και πέτυχαν το 1992 με την ίδρυση της ASEAN Free Trade Area, δηλαδή μιας ζώνης ελεύθερου εμπορίου για τις χώρες της ένωσης. Μέσω αυτής της ζώνης, έχουν μειωθεί σημαντικά οι έσω-περιφερειακοί δασμοί, κάτι που αναπόφευκτα οδηγεί σε αύξηση εμπορικών δραστηριοτήτων ανά μεταξύ των κρατών-μελών της Ένωσης ενώ παράλληλα αυξήθηκαν οι ξένες επενδύσεις βοηθώντας την οικονομία της ASEAN.
Ιστορική στιγμή για την ASEAN αποτέλεσε η υπογραφή ενός συμφώνου( Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP) Agreement) τον Νοέμβριο του 2020, για οικονομική συνεργασία με την Αυστραλία, Κίνα, Ιαπωνία, Νότια Κορέα και Νέα Ζηλανδία. Τα μέλη αποτελούν σχεδόν το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού και αντιπροσωπεύουν το 29% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος ενώ η νέα ζώνη ελεύθερου εμπορίου θα είναι μεγαλύτερη από τη συμφωνία ΗΠΑ-Μεξικού-Καναδά και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η εμπορική αυτή συμφωνία βρισκόταν σε στάδιο διαπραγματεύσεων από το 2013 και ο θεμελιώδης στόχος της είναι να εξαλείψει πλήρως τους δασμούς στις εισαγωγές μέσα στα επόμενα 20 χρόνια.
Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ
Η σχέση τους ξεκίνησε το 1972, όταν η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) έθεσε τις βάσεις για πρώιμες συζητήσεις και άτυπους δεσμούς ενώ το κλίμα του διαλόγου προχώρησε σε πιο επίσημα επίπεδα το 1980 με την υπογραφή ενός συμφώνου Συνεργασίας (ASEAN-EEC Cooperation Agreement). Το 2012, η ASEAN έκοψε το νήμα και έκανε πρώτη πρόταση στην ΕΕ για αναβάθμιση των σχέσεων τους, ώστε να γίνουν συνέταιροι σε στρατηγικό επίπεδο και όχι απλά σε επίπεδο διαλόγων και συζητήσεων. Ωστόσο, η πρόταση απορρίφθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω διαφορών με την Μαλαισία και την Ινδονησία για διακίνηση φοινικέλαιου για βιο-καύσιμο.
Η σύμπραξη αυτή περιλαμβάνει την οικονομική συνεργασία και τη συνεχή υποστήριξη της ΕΕ για την οικονομική ενσωμάτωση του ASEAN αλλά και την συνεργασία σε θέματα όπως η αντιμετώπιση του COVID-19, της κλιματικής αλλαγής και πράσινης ανάπτυξης, της αειφόρου ανάπτυξης και κυβερνοασφάλειας. Το κύριο ερώτημα που τίθεται εδώ είναι, γιατί η συνεργασία αυτή πραγματοποιήθηκε τώρα και όχι νωρίτερα.
Αρχικά, είναι έκδηλο ότι η ASEAN μετατρέπεται σε μια υπερδύναμη τόσο οικονομική όσο και γεωπολιτική, ίσως ικανή σταθεί δίπλα σε μια εξίσου μεγάλη δύναμη, αυτή της Κίνας. Η τελευταία, εμφανίζεται άκρως προκλητική στις κινήσεις της στην περιοχή της Νότιας Σινικής Θάλασσας, καθώς επιθυμεί να φτιάξει ένα πέρασμα από τον Ειρηνικό Ωκεανό στον Ινδικό, με στόχο να εμπορεύεται με τον υπόλοιπο κόσμο. Στην προσπάθεια της αυτή, ήρθε σε δικαστική σύγκρουση με τις Φιλιππίνες, τις οποίες προσπαθούσε να διεκδικήσει παραβλέποντας το δίκαιο της θάλασσας. Οι τριγμοί στις εξωτερικές σχέσεις της Κίνας με τα κράτη της Ανατολικής Ασίας, σε συνδυασμό με την απόφαση του τέως προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών-Ντόναλντ Τραμπ- να αποσύρει τις ΗΠΑ από την Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου του Ειρηνικού (Trans Pacific Partnership – ΤPΡ) δημιούργησε ένα μεγάλο κενό, το οποίο η ΕΕ και η ASEAN επιδιώκουν να γεμίσουν. Επιπλέον, ο εμπορικός πόλεμος που έχει ξεσπάσει ανάμεσα σε Κίνα και ΗΠΑ διευκολύνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση για τους άλλους παίκτες καθώς έχει δημιουργήσει ένα κλίμα αστάθειας και ανασφάλειας στον επιχειρηματικό κόσμο, με αρκετές εταιρίες να εγκαταλείπουν την Κίνα για άλλα κράτη όπως το Βιετνάμ.
Δευτερευόντως, η στρατηγική συνεργασία ανάμεσα σε ΕΕ- ASEAN έρχεται ακριβώς έναν μήνα μετά την υπογραφή του συμφώνου RCEP, που είδαμε παραπάνω, και καθιστά την ASEAN ακόμα πιο σημαντική στρατηγικά για την ΕΕ. Η συμφωνία αυτή αποτελεί τη μεγαλύτερη ζώνη ελεύθερων συναλλαγών στον κόσμο και επομένως η διαπραγματευτική ισχύς της ASEAN ενισχύεται σημαντικά.
Είναι φανερό, ότι η συνεργασία αυτή αποβαίνει λυσιτελής και για τα δύο μέρη καθώς ενισχύει την στρατηγική της ASEAN με τους άλλους συνεταίρους της ενώ παράλληλα η ΕΕ αναλαμβάνει έναν καινούργιο ρόλο σε επίπεδο ασφάλειας στην περιοχή της Ασίας. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η ίδια η ΕΕ, «συμμετέχοντας σε πολλές τρέχουσες δραστηριότητες της ασφάλειας και της αμυντικής συνεργασίας, η ΕΕ εξετάζει επίσης τρόπους για να αυξήσει την συμμετοχή της σε όλους τους- καθοδηγουμενους από την ASEAN- μηχανισμούς και τις διαδικασίες στον τομέα της ασφάλειας».
ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ
Παρά τα αξιέπαινα κατορθώματα της, η ASEAN έχει αρκετό δρόμο να διανύσει ακόμα και εξίσου αρκετά εμπόδια να ξεπεράσει. Ειδικότερα, η ένωση των κρατών αυτών δεν περιλαμβάνει κάποιο όργανο το οποίο να είναι υπεύθυνο για την τήρηση και την εφαρμογή των μεταξύ τους αποφάσεων και συμβάσεων. Αυτό, καθιστά τις μεταξύ τους σχέσεις ρευστές καθώς τίποτα δεν εξασφαλίζει την υλοποίηση των αποφάσεων.
Επιπλέον, κάθε κράτος-μέλος της ASEAN αντιμετωπίζει τα δικά του εσωτερικά οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα με αποτέλεσμα να παραμελείται η πλήρης αφοσίωση στην ευημερία της ένωσης. Τα κράτη-μέλη συχνά έχουν να διαχειριστούν συνοριακές διαφορές και συγκρούσεις, παράνομη μετανάστευση ή και εθνικές κρίσεις οι οποίες συχνά απειλούν την ειρήνη και την σταθερότητα τόσο στο εσωτερικό των κρατών όσο και στο σύνολο της ένωσης. Ειρήσθω εν παρόδω, το πρόσφατο πραξικόπημα στην Μυανμάρ, αποτελεί μια τέτοια πρόκληση για την ASEAN, καθώς μια από τις βασικότερες αρχές της ένωσης αποτελεί η μη-παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις των άλλων κρατών-μελών. Έτσι, δεν μπορεί να επέμβει για να επιλύσει το ζήτημα, παρά μόνο να προωθήσει τον υγιή διάλογο και την συμφιλίωση ενώ οποιαδήποτε κύρωση απαγορεύεται λόγω καταστατικού. Τέτοιου είδους καταστάσεις αποτελούν ένα «μάθημα» για την ένωση και αυτά τα μαθήματα θα είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη περιφερειακών μηχανισμών και διαχείρισης κρίσεων και πρόληψης για την εκπλήρωση των φιλοδοξιών του ASEAN για ενίσχυση της δημοκρατίας.
Η διαφθορά, οι δημογραφικές αλλαγές, η άνιση κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, καθώς και η άνοδος του αυταρχισμού δημιουργούν ένα απαιτητικό περιβάλλον για την ASEAN το οποίο οφείλει να διαχειριστεί ώστε να προάγει την δημοκρατία, την καλή διακυβέρνηση και την ανάπτυξη.
Τέλος, ο μεγαλύτερος σκόπελος που καλείται να ξεπεράσει, είναι η κινεζική προκλητικότητα και επιθετικότητα. Από την μια πλευρά, οι κινήσεις της Κίνας στην περιοχή της Νότιας Σινικής Θάλασσας αποσταθεροποιούν και διχάζουν τα γειτονικά κράτη τα οποία έχουν εξίσου δικαίωμα στην θάλασσα αυτή, επομένως τα κράτη αυτά στρέφονται προς την ASEAN, και από την άλλη, η ένταση των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας έχει οδηγήσει σε έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, διασαλεύοντας την ειρήνη και την σταθερότητα, κάτι που η ASEAN καλείται να διαχειριστεί αποτελεσματικά.
Εν κατακλείδι, η νέα αυτή συνεργασία βρίσκεται στο μικροσκόπιο όλων των ερευνητών και παρατηρητών καθώς όλοι αναμένουν τα αποτελέσματα, τις επιπτώσεις και τις προκλήσεις που η σύμπραξη θα επιφέρει, όχι μόνο για τα δυο μέρη αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Laura Allison-Reumann and Philomena Murray, What Does the ASEAN-EU Strategic Partnership Mean? , The Diplomat, Ιανουάριος 30, 2021.
- Διαθέσιμο σε https://thediplomat.com/2021/01/what-does-the-asean-eu-strategic-partnership-mean/
- Kimkong Heng, ASEAN’s Challenges and the Way Forward, The Diplomat, Αύγουστος 15, 2020. Διαθέσιμο σε https://thediplomat.com/2020/08/aseans-challenges-and-the-way-forward/
- Association of Southeast Asian Nations. Διαθέσιμο σε https://asean.org/
- Mission of the European Union to ASEAN, ASEAN and the EU, European Union External Action, Μάιος 11,2016. Διαθέσιμο σε https://eeas.europa.eu/delegations/association-southeast-asian-nations-asean/906/asean-and-eu_en
- NEHGINPAO KIPGEN AND VIKAS NAGAL, Trump’s legacy in Southeast Asia, Bangkok Post, Ιανουάριος 15, 2021. Διαθέσιμο σε https://www.bangkokpost.com/opinion/opinion/2051127/trumps-legacy-in-southeast-asia
Διαθέσιμο σε : https://thediplomat.com/2021/01/what-does-the-asean-eu-strategic-partnership-mean/
- Πηγή φωτογραφίας : asean.org