Ψυχροπολεμική και Μεταψυχροπολεμική Εξωτερική Πολιτική του Πακιστάν – Μία ισλαμιστική προβολή ισχύος (Μέρος Β’)

Γράφει ο Νικόλαος-Γεώργιος Ιωαννίδης

Μεταψυχροπολεμική Εξωτερική Πολιτική του Πακιστάν

  Όπως κατέστη προφανές από το Α’ μέρος του άρθρου, το Πακιστάν από την δημιουργία του το 1947 βρέθηκε αντιμέτωπο με μία κρίση, όσον αφορά την εθνική του ταυτότητα αλλά και την θέση του στην περιφερειακή και διεθνή σκηνή. Η κρίση αυτή άρχισε σταδιακά να καλύπτεται από ένα έντονο θρησκευτικό συναίσθημα, με έντονες εξτρεμιστικές εκφάνσεις. Το αποκορύφωμα αυτού του φαινομένου έρχεται με το πραξικόπημα του 1977, του στρατηγού Ζία ουλ Χαγκ, το οποίο επέβαλε ένα σκληρό θρησκευτικό καθεστώς στον πακιστανικό λαό, βασισμένο στον νόμο της Σαρία. Δύο χρόνια αργότερα, με την σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν το Πακιστάν εργαλειοποιεί στον μέγιστο βαθμό το Ισλάμ, μέσα από τα θρησκευτικά σχολεία που δημιουργεί με ταχύτατους ρυθμούς. Αυτό είχε ως απώτερο σκοπό να μετατρέψει το Πακιστάν σε ένα εφαλτήριο ισλαμιστών μαχητών, οι οποίοι θα απωθούσαν τις σοβιετικές δυνάμεις από το Αφγανιστάν. Σαφώς όλες αυτές οι πρωτοβουλίες έγιναν με την πλήρη υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και των χωρών του Κόλπου (κυρίως της Σαουδικής Αραβίας) μέσα στα ψυχροπολεμικά πλαίσια. Τι συμβαίνει όμως όταν ο σοβιετικός πόλος ισχύος καταρρέει και οι ισλαμιστικές οργανώσεις, που εδρεύουν στο Πακιστάν γίνονται στόχος των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δύσης γενικότερα;      

  Μετά την αποχώρηση λοιπόν των σοβιετικών δυνάμεων από τα εδάφη του Αφγανιστάν, και ειδικά με τη πτώση της ΕΣΣΔ, το Πακιστάν είχε μετατραπεί σε έναν κύριο παραγωγό τζιχαντιστικών δυνάμεων μέσω του συστήματος των θρησκευτικών σχολείων. Οι κυβερνήσεις, μετά την δικτατορία ως επί το πλείστον, συνέχισαν παρόμοιες πολιτικές, και όσες από αυτές προσπάθησαν να εκσυγχρονίζουν τις δομές της χώρας απέτυχαν, εξαιτίας της έντονης διαφθοράς. Ήδη από τη δεκαετία του 1990, τα πολλαπλά ισλαμιστικά δίκτυα δημιούργησαν ισχυρές διασυνδέσεις με τους Ταλιμπάν, αλλά και την Αλ-Κάϊντα, κάτι το οποίο είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πακιστανικών ισλαμιστικών οργανώσεων, που ήταν υπεύθυνες κυρίως για τρομοκρατικές επιθέσεις στη περιοχή του Κασμίρ, αλλά και εναντίον σιιτικών στόχων, όπως τη δολοφονία ενός Ιρανού διπλωμάτη στη περιοχή Μουλτάν, το 1997. Η σημαντική, όμως, αλλαγή για την εξωτερική πολιτική του Πακιστάν έγινε με την έκρηξη της 11^ης Σεπτεμβρίου και την αμερικανική εισβολή στο Αφγανιστάν, αλλά και τον λεγόμενο «War on Terror», στον οποίο η κυβέρνηση Μουσαράφ αποφάσισε να συμμετάσχει στο πλευρό των ΗΠΑ. Αυτή η κίνηση, παρότι δείχνει προθυμία από την πλευρά των κυβερνώντων να εξομαλύνουν την κατάσταση, στην πραγματικότητα δημιούργησε μία τεράστια πόλωση στο εσωτερικό του Πακιστάν και, ιδιαίτερα, στις οικονομικά ανίσχυρες περιοχές, αλλά και στα σύνορα με το Αφγανιστάν.

  Επίσης, πρέπει να αναφερθεί ότι η καλή θέληση της κυβερνήσεως δεν προέρχεται από τη θέληση για αλλαγή, αλλά από τις διπλωματικές και στρατιωτικές πιέσεις που έλαβε η κυβέρνηση από τις ΗΠΑ. Παράδειγμα αυτού αποτελεί η συνάντηση του επικεφαλής των πακιστανικών μυστικών υπηρεσιών, αντιστράτηγου Μαχμούντ Άχμεντ, με τον ομόλογο του Ρίτσαρντ Αρμιτάζ, στις 11 Σεπτεμβρίου του 2001 (σύμπτωση). Κατά τη διάρκεια της συναντήσεως αυτής, με βάση τα λεγόμενα του Μουσάραφ, οι Ηνωμένες Πολιτείες, ακολουθώντας πιστά το δόγμα Μπους, επί της ουσίας ανακοίνωσαν το γνωστό ρητό «είτε είστε μαζί μας, είτε είστε εναντίον μας», ενώ, σε περίπτωση που το Πακιστάν δεν εγκατέλειπε τις σχέσεις του με τους Ταλιμπάν, ο Αρμιτάζ απείλησε ότι θα βομβαρδίσει το Πακιστάν πίσω στη λίθινη εποχή. Μία δήλωση την οποία, βέβαια, ο ίδιος ο Αρμιτάζ αρνείται ότι έκανε. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, λοιπόν, το Πακιστάν άθελα ή μη συνέχισε να προμηθεύει τους Ταλιμπάν με νέους στρατιώτες, κυρίως μέσω των φυλετικά κρατούμενων περιοχών στα σύνορα μεταξύ Πακιστάν και Αφγανιστάν, ενώ την ίδια στιγμή στο εσωτερικό της χώρας δραστηριοποιούνταν ισλαμιστικές πολιτικές οργανώσεις, οι οποίες μέσω των ουλεμάδων τους δημιούργησαν ισχυρότατα δίκτυα. Κάποιες από αυτές τις οργανώσεις είναι οι εξής:

1. Jamiat Ulema e-Islam Rehman Faction (JUI-F)
2. Jamiat Ulema e-Islam: Sami ul-Haq Faction
3. Jamaat i-islami (JI)
4. Jamiat Ulema-e- Pakistan (JUP)
5. Jamiat Ahle Hadith (JAH)
6. Islami Tehreek Pakistan (ITP) (Σιιτική)

 Όποτε, εδώ παρατηρείται το εξής παράδοξο. Από τη μία, εξαιτίας των κινήσεων των κυβερνήσεων του Πακιστάν, διεθνείς τζιχαντιστικές οργανώσεις, όπως η Αλ-Κάιντα, θεωρούν την κυβέρνηση του Πακιστάν ως εχθρό τους. Από την άλλη, εξαιτίας του έντονου θρησκευτικού συναισθήματος που κυριαρχεί στον λαό, τέτοιου είδους οργανώσεις βλέπουν το Πακιστάν ως ένα μέρος διαφυγής. Παράδειγμα αυτού αποτελούν τα αποτελέσματα δημοσκόπησης που διεξήχθη τον Σεπτέμβριο του 2007 στο Πακιστάν, βάσει των οποίων το 46% του πληθυσμού στηρίζει τον Οσάμα Μπιν Λάντεν, ενώ το 38% στηρίζει τον Μουσάραφ.

  Η αλληλένδετη σχέση του Πακιστάν με φονταμενταλιστικές ισλαμιστικές οργανώσεις είναι, πλέον, ριζωμένη στην πολιτική πραγματικότητα του Πακιστάν. Αυτό συμβαίνει επειδή το σκληροπυρηνικό Ισλάμ που πρεσβεύεται από τα ανώτατα κλιμάκια της εξουσίας, το εκπαιδευτικό σύστημα, τον στρατό και, εν γένει, από σχεδόν όλα τα κοινωνικά στρώματα, αποτελεί το κατεξοχήν εργαλείο προβολής πολιτισμικής ισχύος, το οποίο δύναται να προστατεύσει το Πακιστάν από τις λοιπές περιφερειακές δυνάμεις της περιοχής. Αυτό μπορεί να παρατηρηθεί έντονα και στην κατάληψη της εξουσίας στο Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν για ακόμη μία φορά, το καλοκαίρι του 2021. Η αναμενόμενη αυτή έκβαση των πραγμάτων, παρότι δημιουργεί ένα ισλαμιστικό Buffer Zone, το οποίο περιορίζει όποια επιρροή είχε η Ινδία και, κυρίως, η Ρωσία στο Αφγανιστάν, έχει θορυβήσει εντόνως τις Ηνωμένες Πολιτείες. Από πλευράς τους οι ΗΠΑ δεν είναι σε κανέναν βαθμό διατεθειμένες να αναγνωρίσουν την νομιμότητα του νέου καθεστώτος, και έχουν θορυβηθεί από μία πιθανή νομιμοποίηση από την πλευρά του Πακιστάν. Επίσης, ένα σημαντικό ποσοστό στην εσωτερική αμερικανική πολιτική σκηνή θεωρεί ότι το Πακιστάν διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ενδυνάμωση των Ταλιμπάν από το 2001 μέχρι και σήμερα, καλώντας σε κυρώσεις εναντίον του. Κάποια από τα προφανή παραδείγματα για την κατηφορική τάση που έχουν λάβει οι σχέσεις Αμερικής-Πακιστάν σήμερα είναι οι δηλώσεις του Αμερικανού ΥΠΕΞ, Άντονι Μπλίνκεν, τον Σεπτέμβριο του 2020 στο Κογκρέσο, όπου έκανε αναφορά για τον καθοριστικό ρόλο του Πακιστάν στον θρίαμβο των Ταλιμπάν, αλλά και το προς ψήφιση νομοσχέδιο που εισηγήθηκαν 22 Ρεπουμπλικάνοι γερουσιαστές τον ίδιο μήνα, σχετικά με κυρώσεις εναντίον του Πακιστάν για την συμβολή του στην αμερικανική ήττα.  

   Όπως γίνεται φανερό, το Πακιστάν αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα του ισλαμιστικού κινήματος στο σύμπλοκο της Μέσης Ανατολής και χρησιμοποιείται, κυρίως, ως μέρος ανασυγκροτήσεως, αλλά και παραγωγής τζιχαντιστικών ομάδων, οι οποίες έχουν στενές επαφές με άλλες οργανώσεις που δρουν σε όλη τη Μέση Ανατολή, αλλά και την Ασία. Παρότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία κίνηση και από τη πλευρά των κυβερνώντων, αλλά και από δυτικά κράτη, που αποσκοπεί στον περιορισμό των θρησκευτικών σχολείων, χωρίς την απαραίτητη οικονομική ενίσχυση και τον εκβιομηχανισμό της κοινωνίας, σε συνδυασμό με την καταπολέμηση της διαφθοράς, τέτοιου είδους οργανώσεις θα βρίσκουν πάντοτε εύφορο έδαφος στα εδάφη του Πακιστάν και, κατ’ επέκταση, θα βλάπτουν ανεπανόρθωτα τις σχέσεις του με τις δυτικές κυβερνήσεις και με τα κοσμικά κράτη του αραβικού κόσμου.

Βιβλιογραφία

Ξενόγλωσσα Βιβλία

1. Cristine C, Fair, «Islam and Politics in Pakistan», in «The Muslim World after 9/11», Rabasa, Angel, RAND Corporation, Καλιφόρνια, 2004
2. Riedel, Bruce. “Pakistan and Terror: The Eye of the Storm.” In  «The Annals of the American Academy of Political and Social Science», Clark, A Richard, Sage Publications, Καλιφόρνια, 2008

Επιστημονικά Περιοδικά

1. Akhtar, Nasreen, «Pakistan, Afghanistan and the Taliban», International Journal on World Peace, τόμος 25^ος, υπ’ αρίθ 4, Paragon House, Μάντσεστερ, Δεκέμβριος 2008, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://bit.ly/3JpH7l8
2. Siddiqa, Ayesha. «Jihadism in Pakistan: The Expanding Frontier.» Journal of International Affairs τόμος 63^ος , υπ’ αρίθ. 1, 2009, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://bit.ly/3EvCrXi
3. Stern, Jessica. «Pakistan’s Jihad Culture.» Foreign Affairs, τόμος 79^ος, υπ’ αρίθ 6, Council on Foreign Relations, Νέα Υόρκη, 2000, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://bit.ly/3JioKOL
4. Qazi, H Shehzad, «US Pakistan Relations: Common and Clashing Interests», World Affairs, τόμος 175^ος, υπ’ αρίθ. 1, Sage Publications Inc, Καλιφόρνια, Μάιος/Ιούνιος 2012, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://bit.ly/32vXsn4

Αρθρογραφία

1. Afzal, Madiha «Post Afghanistan, US-Pakistan Relations Stand on the Edge of a Precipice», Brookings, 13 Οκτωβρίου 2021, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://brook.gs/3mqlRl5
2. Iqbal, Anwar, «US Senators Seek Assessment of Pakistan’s Role in America’s Afghan Debacle», Dawn, 29 Σεπτεμβρίου 2021, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://bit.ly/3mtTG4Q 
3. Rubin, Michael «Who is Responsible for the Taliban», Middle East Review of International Affairs, The Washington Institute, Μάριος, 2002, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://bit.ly/2NRAb4G
4. Schell, Jonathan, «Ο Μπους, το Πακιστάν και η Βόμβα», Το βήμα, 17 Νοεμβρίου 2007, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://bit.ly/3f1I82W