Γράφει η Χριστίνα Σωτηροπούλου
H θάλασσα της Νότιας Κίνας, τμήμα του δυτικού Ειρηνικού ωκεανού, αποτελεί πέρα από ένα πολύ σημαντικό θαλάσσιο πέρασμα, μια εξαιρετικά διαφιλονικούμενη περιοχή του πλανήτη, όπου μεγάλα και μη περιφερειακά κράτη προβάλλουν διεκδικήσεις. Συγκεκριμένα, έξι από τα κράτη που βρέχονται από αυτή έχουν αλληλεπικαλυπτόμενες αξιώσεις τόσο σε υδάτινες όσο και σε νησιωτικές ζώνες, κατάσταση που επιφέρει επιπλοκές, προοπτικές εντάσεων και συγκρουσιακών επεισοδίων τόσο μεταξύ των διεκδικητών κρατών αλλά και εμπλεκόμενων τρίτων δυνάμεων που λόγω της διεθνούς σημασίας του περάσματος έχουν εκφράσει το ενδιαφέρον τους.
Υπάρχει μια πληθώρα στοιχείων που κάνουν την Νότια Σινική θάλασσα ελκυστική για τους διεκδικητές της. Αρχικά αποτελεί μια πολύ σημαντική δίοδο για το διεθνές εμπόριο καθώς μέσω αυτής πραγματοποιείται ετησίως το 1/3 των παγκόσμιων θαλάσσιων μεταφορών και διέρχεται εμπόριο αξίας ύψους 3,37 τρις δολαρίων, κάτι που υποδεικνύει ξεκάθαρα πως και διεθνείς παράγοντες έχουν συμφέρον στο να παραμείνει το πέρασμα ανοιχτό προς διέλευση. Είναι επιπλέον μια περιοχή πολύ πλούσια σε φυσικούς πόρους με μετριοπαθείς υπολογισμούς να καταδεικνύουν την ύπαρξη τουλάχιστον 11 δις βαρελιών πετρελαίου και 190 τρις κυβικών μέτρων φυσικού αερίου, σημαντικό ποσό για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των γύρω κρατών, ενώ αποτελεί και χώρο διεξαγωγής του 10% συνολικά της παγκόσμιας αλιείας.
Τα κράτη που αξιώνουν διεκδικήσεις αποτελούν η Κίνα, η Ταϊβάν, το Βιετνάμ, οι Φιλιππίνες, η Μαλαισία και το Μπρουνέι με τα βασικότερα αντικείμενα αντιπαράθεσης μεταξύ τους, πέρα από τον υδάτινο χώρο, να συνοψίζονται στα νησιωτικά συμπλέγματα Paracel, Spratly και τον ύφαλο Scarborough. Μεταξύ αυτών η Κίνα προβάλλει υπέρμετρες αξιώσεις που καλύπτουν το 90% της Νότιας θάλασσας, βασίζοντας τες σε «ιστορικά δικαιώματα» που θεωρεί πως προέρχονται από παρουσία και εκμετάλλευση πολλών αιώνων της περιοχής από Κινέζους ψαράδες και ναυτικούς, και τις παρουσιάζει χωρίς να τις συγκεκριμενοποιεί σε έναν χάρτη, περικλείοντας τες στα πλαίσια μιας διακεκομμένης «γραμμής 9 σημείων», που εισέρχεται και σε τμήματα της ΑΟΖ των υπολοίπων κρατών . Καθώς ο χάρτης είχε πρωτοπαρουσιαστεί το 1947 από την εθνικιστική Κίνα, παρόμοιες είναι, ως συνέχεια αυτής, οι βλέψεις της Ταϊβάν. Το Βιετνάμ αντιμάχεται την Κίνα για τμήματα των νησιών Paracel και Spratly, προβάλλοντας και αυτό ιστορικά βασισμένα τεκμήρια ενώ η αντιπαράθεση με τις Φιλιππίνες εστιάζει σε τμήματα των νησιών Spratly και τον ύφαλο Scarborough, διεκδικήσεις για τις οποίες το αρχιπελαγικό κράτος προβάλλει το γεωγραφικό κριτήριο της εγγύτητας και την μακροχρόνια εκμετάλλευση. Τέλος η Μαλαισία και το Μπρουνέι διεκδικούν θαλάσσια τμήματα εντός της ΑΟΖ τους.
Μέχρι και το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Νότια Σινική θάλασσα και τα συμπλέγματα εντός αυτής βρίσκονταν υπό Ιαπωνική κατοχή και άρα δεν αποτελούσαν αρχικά σημείο τριβής μεταξύ των χωρών της Νοτιανατολικής Ασίας. Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, μετά από ανακάλυψη πιθανών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, τα κράτη της περιοχής ξεκινούν να διεκδικούν και να καταλαμβάνουν εμπράκτως εδάφη στα Paracel και τα Spratly, εγκαθιδρύοντας σταδιακά φυσική και στρατιωτική παρουσία, με την Κίνα να έχει πιο έντονες δραστηριότητες και βλέψεις από τους συνδιεκδικητές της, γεγονός που την έφερε πολλές φορές σε συγκρούσεις, κατά βάση από την δεκαετία του 1980 όταν και ξεκίνησε να δίνει μεγάλη έμφαση στην θαλάσσια στρατηγική της, και συνεχίζει να δημιουργεί επεισόδια κυρίως με το Βιετνάμ και τις Φιλιππίνες,. Στο πλαίσιο της προσπάθειας της αυτής, που πέρα από οικονομικούς στόχους προσβλέπει και στην επέκταση της παρουσίας και την προβολή ισχύος της στην περιφέρεια ως μεγάλη δύναμη, η Κίνα έχει προχωρήσει με πολύ έντονους ρυθμούς στην δημιουργία τεχνητών νησιών σε υφάλους στις περιοχές που διεκδικεί. Η διαδικασία αυτή φαίνεται να έχει ως αποτέλεσμα την ανάκτηση περίπου 3,200 στρεμμάτων γης από το 2015 και μετά, με πιο σημαντικές δραστηριότητες να σημειώνονται στους υφάλους Subi και Fiery Cross. Στα τεχνητά νησιά του το Πεκίνο τοποθετεί στρατιωτικές εγκαταστάσεις όπως αεροδιαδρόμους, πλατφόρμες, λιμάνια, ραντάρ, κάτι που του επιτρέπει να αυξάνει το επιχειρησιακό του εύρος σε περίπτωση ανάγκης αλλά και τον έλεγχο του εν γένει στην περιφέρεια. Σημαντική στρατιωτική παρουσία υπάρχει επίσης στο νησί Woody, στους υφάλους Mischief, Johnson και αναμένεται στον ύφαλο Scarborough, που κρίνεται σημαντικό σημείο για πρόσβαση στον Ειρηνικό. Άλλες ενέργειες που προκαλούν και αποτελούν εκφάνσεις της προβολής ισχύος είναι η τοποθέτηση και πλεύση πλοίων, από αλιευτικά και πολιτοφυλακή μέχρι πολεμικού ναυτικού, σε αμφισβητούμενα ύδατα, συνεχής εκσυγχρονισμός του κινεζικού στόλου, περιπολίες και ασκήσεις, το παράδειγμα της εγκατάστασης εξέδρας εξόρυξης πετρελαίου κοντά στα νησιά Paracel και η παρενόχληση πλοίων των υπολοίπων διεκδικητών, αλιευτικών ή ερευνητικών.
Η εξισορρόπηση της Κινεζικής ισχύος δεν είναι εύκολη υπόθεση για τα υπόλοιπα κράτη των οποίων οι διεκδικήσεις και η ασφάλεια αμφισβητούνται από τις ενέργειες του Πεκίνου. Ενώ η Κίνα προτιμά να συνδιαλέγεται σε διμερές επίπεδο με τους συνδιεκδικητές της για τα ζητήματα που προκύπτουν, το συμφέρον των μικρότερων κρατών βρίσκεται στην διεθνοποίηση των διαφορών τους. Έτσι ήδη από το 2002, τα κράτη της ASEAN έχουν ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με την Κίνα προκειμένου να διαμορφωθεί ένας κοινός κώδικας συμπεριφοράς στην περιοχή που θα μπορεί να χρησιμεύσει για την επίλυση τυχών διαπληκτισμών, μειώνοντας το ρίσκο κλιμάκωσης και εμπλοκής τρίτων δυνάμεων, αν και κάποιο ολοκληρωμένο και δεσμευτικό κείμενο έχει ακόμη να διαμορφωθεί και οι προοπτικές αυτό να γίνει σύντομα φαντάζουν ελάχιστες. Σημαντική νίκη είχε υπάρξει η απόφαση του Διαρκούς Διαιτητικού Δικαστηρίου της Χάγης το 2016, όπου μετά από προσφυγή των Φιλιππίνων το 2013, αποφάνθηκε πως οι διεκδικήσεις εντός της «γραμμής των 9 σημείων» της Κίνας δεν έχουν κάποια νομική βάση, πως κανένα από τα κατεχόμενα εδάφη της στα Spratly ή ο ύφαλος Scarborough δεν έχουν δικαίωμα σε ΑΟΖ με βάση την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 και αναγνώρισε πως το Πεκίνο είχε παραβιάσει τα κυριαρχικά δικαιώματα των Φιλιππίνων με ενέργειες εντός της ΑΟΖ τους. Φυσικά η Κίνα δεν αναγνώρισε ούτε εφήρμοσε την απόφαση, αν και έχει επικυρώσει την Σύμβαση του 1982.
Τέλος, στο παιχνίδι της εξισορρόπησης της Κίνας λαμβάνουν μέρος και εξωτερικές δυνάμεις με συμφέροντα στην περιοχή, με την κυριότερη τις ΗΠΑ. Πέρα από την ευθύνη απέναντι στις παραδοσιακές συμμαχίες της με τις Φιλιππίνες, την Ιαπωνία και το Βιετνάμ που πλήττονται από τις Κινεζικές πρακτικές, η Αμερική έχει συμφέρον όχι μόνο στο να περιορίσει την εξάπλωση ισχύος του Πεκίνου αλλά και να διατηρήσει την ελευθερία της ναυσιπλοΐας στο θαλάσσιο πέρασμα, που θεωρεί διεθνές. Σ’ αυτό το πλαίσιο διεξάγει επιχειρήσεις ελευθερίας της ναυσιπλοΐας, στην Νότια Σινική θάλασσα ήδη από το 2015, εντός 12 ναυτικών μιλίων από τις Κινεζικές κτήσεις επιδεικνύοντας έτσι την μη αναγνώριση τους και αγνοώντας επιδεικτικά την απαίτηση της Κίνας τα ξένα πλοία να ενημερώνουν πριν την διέλευση τους από τα ύδατα της. Η εμπλοκή αυτή έχει ανάγει την θάλασσα της Νότιας Κίνας, πέρα από περιφερειακό ζήτημα, σε ένα ακόμη πεδίο ανταγωνισμού των δύο υπερδυνάμεων και παράλληλα την καθιστά ένα από τα σημαντικότερα σημεία ανάφλεξης στις διεθνείς σχέσεις, με όπως διαφαίνεται σχεδόν μηδαμινές προοπτικές για εύρεση κάποιας λύσης μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών ή περιορισμό του Πεκίνου στο σύντομο μέλλον.
Πηγές:
Ζαχαριάς Γιώργος, Οι εντάσεις στη Νότια Σινική Θάλασσα και η γεωπολιτική επανεμφάνιση της Κίνας, Παρατηρητήριο Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεμάτων, Οκτώβριος 12, 2016. Διαθέσιμο σε: http://eur-int.polsci.auth.gr/asia/oi-entaseis-ste-notia-sinike-thalassa-kai-e-geopolitike-epanemphanise-tes-kinas/
Καρανικολός Κωνσταντίνος, «Η ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΝΟΤΙΑ ΚΙΝΕΖΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΑ», Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.
Διαθέσιμο σε: http://www.idis.gr/?p=4548
China’s Maritime Disputes, Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/interactives/chinas-maritime-disputes?cid=otr-marketing_use-china_sea_InfoGuide#!/chinas-maritime-disputes?cid=otr-marketing_use-china_sea_InfoGuide
Cobus Pete, Conflict and Diplomacy on High Seas, Voanews. Διαθέσιμο σε: https://projects.voanews.com/south-china-sea/