Γράφει η Μαρίνα Γεωργουσάκη
Η κυκλική οικονομία είναι ένα ζήτημα που τα τελευταία χρόνια σημειώνει όλο και μεγαλύτερη άνοδο, εμφανίζοντας σημαντική βελτίωση. Η εφαρμογή ενός κυκλικού μοντέλου οικονομίας έχει πληθώρα εφαρμογών. Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού δίνεται η δυνατότητα να αναπτυχθεί η οικονομία δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας με λιγότερες απώλειες κατά την παραγωγική διαδικασία, σε συνδυασμό με την προστασία του περιβάλλοντος. Δηλαδή η μετάβαση από την γραμμική προς την κυκλική οικονομία θα αποφέρει αύξηση της ανταγωνιστικότητας ενισχύοντας νέες καινοτομίες, υψηλότερη ασφάλεια στον εφοδιασμό πρώτων υλών, επιβαρύνοντας παράλληλα λιγότερο το περιβάλλον. Επιπλέον, εξασφαλίζεται η παροχή ανθεκτικότερων και πιο καινοτόμων προϊόντων στους καταναλωτές, μειώνοντας τόσο το κόστος παραγωγής, άρα κατά συνέπεια και το κόστος αγοράς, όσο και την ποιότητα ζωής. Γενικότερα, ένα κυκλικό μοντέλο οικονομίας θεωρείται η “λύση” που θα καλύψει πολλά κενά και αδυναμίες της υπάρχουσας γραμμικής οικονομίας.
Η κυκλική οικονομία είναι ένα οικονομικό σύστημα που ως στόχο έχει την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων που παράγονται από μία παραγωγική διαδικασία αλλά συγχρόνως και την αξιοποίηση τους διευρύνοντας έτσι τον κύκλο ζωής τους. Στον αντίποδα του κυκλικού μοντέλου της οικονομίας βρίσκεται το γραμμικό, κατά το οποίο τα απόβλητα που παράγονται κατά την παραγωγική διαδικασία απορρίπτονται στο περιβάλλον. Ουσιαστικά το κυκλικό μοντέλο συσχετίζεται κυρίως με τους όρους “επαναχρησιμοποίηση” και “ανακύκλωση”. Σύμφωνα με εμπειρικές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί έχει αποδειχθεί ότι το κυκλικό μοντέλο συγκριτικά πάντα με το γραμμικό δεν παρουσιάζει οφέλη μόνο ως προς το περιβάλλον αλλά και ως προς την οικονομία ενισχύοντας την με τη μείωση του όγκου των εισαγωγών, τη βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου, τη μείωση της ανεργίας και συνεπώς την ενδυνάμωση της απασχόλησης.
Όσο αναφορά την κυκλική οικονομία στον αγροτικό τομέα τα πράγματα περιπλέκονται, καθώς η έννοια του αγροτικού τομέα είναι σύνθετη. Περικλείει τον ορισμό τόσο του αγροτικού κλάδου αυτό κάθε αυτό, όσο και του διατροφικού. Ο αγροτικός τομέας συνδέεται με τον γεωργικό, τη βιομηχανία τροφίμων και τον διανεμητικό κλάδο.
Η Κυκλική Οικονομία στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Το έτος 2015 αποτελεί χρονιά ορόσημο για την Κυκλική Οικονομία, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άρχισε να αναγνωρίζει και να τάσσεται υπέρ αυτής, υλοποιώντας ένα σχέδιο δράσης το οποίο θα αποτελούσε το μεταίχμιο για τη μετάβαση από την απλή γραμμική οικονομία προς την κυκλική με γνώμονα πάντα τόσο το περιβάλλον, όσο και τη βιωσιμότητα της οικονομίας. Το προαναφερθέν σχέδιο στόχο έχει να περικλείσει όλες τις φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας, από την παραγωγή του προϊόντος μέχρι και την τελική του διάθεση προς τον καταναλωτή. Επιπλέον, εντός αυτής της διαδικασίας εντάσσονται και τα απόβλητα που θα προκύψουν κατά την παραγωγή ενός προϊόντος. Όμως κατά τη μετάβαση από το ένα μοντέλο της οικονομίας στο άλλο προκύπτουν και διάφορα δομικά προβλήματα τα οποία καλείται να αντιμετωπίσει και να επιλύσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Επομένως, πως θα συμβεί η μεταβατική διαδικασία από το ένα μοντέλο οικονομίας στο άλλο; Την απάντηση στο ερώτημα αυτό μας την δίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή η οποία έχει ήδη λάβει μέτρα για την πρόληψη αλλά και την αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος προκύψει. Σύμμαχοί της αποτελούν τα διαρθρωτικά ταμεία και το ταμείο επενδύσεων (πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», «Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (EFSI)» και πρόγραμμα «LIFE»).
Παρακολούθηση προόδου προς μια Κυκλική Οικονομία
Η παρακολούθηση της προόδου προς μια κυκλική οικονομία είναι ένα δύσκολο έργο. Το μεταβατικό στάδιο δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα υλικά ή τομείς, αλλά αφορά ολόκληρο το σύστημα της οικονομίας. Προκειμένου να επιτευχθεί κάτι τέτοιο θα πρέπει να γίνει η σωστή παρακολούθηση και μελέτη. Σ αυτό συμβάλλουν δείκτες οι οποίοι ως ρόλο έχουν την καταγραφή των τάσεων που επικρατούν στην οικονομία, τόσο σε επίπεδο αξίας προϊόντων και υπηρεσιών, όσο και σε επίπεδο παραγωγής. Οι δείκτες παρακολούθησης προόδου κυκλικής οικονομίας στον αγροτικό τομέα είναι κυρίως οι εξής:
α. «Παραγωγή εδαφοβελτιωτικών», όπου τα γεωργικά και κτηνοτροφικά απόβλητα που δημιουργούνται, κατόπιν επεξεργασίας δύναται να χρησιμοποιηθούν ως υλικά βελτίωσης της γονιμότητας και των φυσικών ιδιοτήτων των εδαφών.
β. «Παραγωγή βιοαερίου και ηλεκτρικής ενέργειας» , μέσω της αξιοποίησης των οργανικών αγροτικών αποβλήτων δια μέσου της αναερόβιας επεξεργασίας, παράγοντας έτσι το βιοαέριο.
γ. «Παραγωγή ζωοτροφών» , όπου ως ζωοτροφές μπορούν να χρησιμοποιηθούν υπολείμματα μονάδων επεξεργασίας τροφίμων όπως για παράδειγμα είναι τα οινοποιία, τα ελαιουργεία, τα τυροκομεία ή ακόμη και υπολείμματα τροφίμων από ξενοδοχειακές μονάδες και χώρους μαζικής εστίασης.
δ. «Επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων», όπου πρόκειται για την αποτελεσματική διαχείριση του νερού, όπως η άρδευση και λίπανση καλλιεργειών, οι εκροές αστικών υγρών αποβλήτων και η επαναχρησιμοποίηση του νερού.
ε. «Παραγωγή υλικών (συσκευασίας και μη)», όπου λόγω του ότι η βιομάζα είναι πλούσια σε κυτταρίνη, δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την παραγωγή χαρτοπολτού, μεταξιού, πλαστικών υλικών και πολλά ακόμη.
Προκειμένου να επιτευχθεί τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο η ομαλή μετάβαση από τη γραμμική οικονομία προς την κυκλική μέχρι το 2025, θα πρέπει να υιοθετηθούν κάποιες συγκεκριμένες αρχές της κυκλικής οικονομίας, τόσο από τις επιχειρήσεις όσο και από τον καθένα μας ξεχωριστά. Όσον αφορά τις επιχειρήσεις, καλούνται να επενδύσουν σε νέες καινοτομίες που αποσκοπούν σε κερδοφόρα και αειφόρα ανάπτυξη σε συνεργασία με τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κυκλική οικονομία. Παρατηρείται πως τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλη πρόοδος στον τομέα της κυκλικής οικονομίας. Όλο και περισσότερες χώρες υιοθετούν με επιτυχία το κυκλικό μοντέλο σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία. Σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχουν πλέον περισσότεροι τομείς – κλάδοι εφαρμογής του κυκλικού μοντέλου, περισσότερο εργατικό δυναμικό καταρτισμένο γύρω από αυτό το ζήτημα, μεγαλύτερη εξοικονόμηση φυσικών πόρων, χαμηλότερο κόστος παραγωγής και φυσικά βελτίωση της εικόνας του περιβάλλοντος.
Στο σημείο αυτό κρίνεται απαραίτητο να αναφερθεί το γεγονός ότι εντοπίζεται αδυναμία εφαρμογής της κυκλικής οικονομίας στον αγροτικό τομέα. Η πλειοψηφία που απαρτίζει το εργατικό δυναμικό του αγροτικού κλάδου είναι γερασμένο με αποτέλεσμα να δυσχεραίνονται οι προσπάθειες για εφαρμογή νέων καινοτόμων τεχνολογιών. Θα πρέπει αρχικά να εισέλθουν στο κλάδο περισσότεροι νέοι άνθρωποι, εκπαιδευμένοι, με όρεξη και διάθεση για εξέλιξη . Θα πρέπει να γίνουν άρδην αλλαγές τόσο στον τρόπο παραγωγής όσο και στον τρόπο που “εκμεταλλεύονται” τα αγροτικά απόβλητα, ούτως ώστε να χρησιμοποιηθούν εκ νέου ως δευτερογενείς πρώτες ύλες. Τελευταίο, αλλά εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να συνεχίσει να υποστηρίζει τις ερευνητικές μελέτες, τις επενδύσεις αλλά και τις νέες τεχνολογίες και καινοτομίες. Ο συνδυασμός όλων αυτών των παραγόντων θα οδηγήσει σε μια πιο ομαλή και “ανώδυνη” μετάβαση από το γραμμικό στο κυκλικό μοντέλο της οικονομίας.
Βιβλιογραφία
- European Commission, Communication from the commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Ccommittee of the Regions, on a monitoring framework for the circular economy, January, 2018. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/environment/circular-economy/pdf/monitoring-framework.pdf
- Νατάσα Κυριακίδη, Δ. Μ. [Καινοτομία Έρευνα και Τεχνολογία (Τεύχος 115 Μάρτιος – Μάιος 2019)], Κυκλική Οικονομία: Ένα νέο οικονομικό μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης, Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης & Ηλεκτρονικού Περιεχομένου. Διαθέσιμο σε https://www.ekt.gr/sites/ekt-site/files/magazine-files/Kainotomia_115.pdf
- Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Εθνική Στρατηγική Για Την Κυκλική Οικονομία, Δεκέμβριος, 2018. Διαθέσιμο σε: http://www.greekscrapmetal.gr/assets/uploads/files/ethniki_stratigiki_kikliki_oikonomia.pdf
- Πηγή εικόνας: https://www.smartnations.com