Γράφει η Πηνελόπη Ξένου
Η δεκαετία του 1960 καταγράφηκε στην ιστορία, ως η δεκαετία της «διεκδίκησης των αστικών δικαιωμάτων», με την πραγματοποίηση μίας σειράς πρωτοφανών σε έκταση και ένταση διαδηλωτικών κινημάτων παγκοσμίως. Κατ’ αναλογία, το 2019 έχει χαρακτηριστεί ως το «έτος των διαδηλώσεων». Και δικαιολογημένα. Δεκάδες χώρες ανά τον κόσμο έχουν δηλώσει «κατάσταση εκτάκτου ανάγκης», και ακόμα και να μην το δήλωσαν επισήμως, αναμφίβολα το εννοούν. Οι πολίτες έχουν βγει στους δρόμους, διακόπτοντας την ομαλή συνέχεια της οικονομικής και πολιτικής καθημερινότητας, με σκοπό να κάνουν επιτέλους τις φωνές που απελπισμένα απαιτούν περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία να εισακουστούν. Μήπως όμως αποτελεί αυτή η ταυτόχρονη έκρηξη διαμαρτυρίας μία εντελώς τυχαία σύμπτωση; Ή υπάρχει πράγματι ένα κοινό αόρατο χέρι-σκοπός, που κατευθύνει τη τόσο τέλεια συντονισμένη ορχήστρα λαϊκών κινημάτων;
Το πρώτο παράδειγμα, και ομολογουμένως το πιο τρανταχτό, είναι αυτό του Χονγκ Κονγκ. Πρόκειται για μία ημιαυτόνομη, ειδική διοικητική περιοχή της Κίνας, η οποία τέθηκε υπό την κυριαρχία του Πεκίνο το 1997, με την παράδοσή του από την αποικιοκρατική βρετανική δύναμη. Φυσικά, τα 156 χρόνια βρετανικής κυριαρχίας άφησαν το αποτύπωμά τους στην περιοχή: τις δημοκρατικές ελευθερίες. Πιο συγκεκριμένα, το υπάρχον σύνθετο καθεστώς, που τιτλοφορείται «μία χώρα, δύο συστήματα», διαθέτει αυτονομία, στον βαθμό που η ανάμειξη του Πεκίνο αφορά μόνο τη διπλωματική και στρατιωτική αντιπροσώπευσή του. Από την άλλη, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και η ελευθερία της έκφρασης συνιστούν μόνο λίγες από τις πολλές συνταγματικά κατοχυρωμένες ελευθερίες της περιοχής. Η εγκατάλειψη, ωστόσο, του καθεστώτος έχει, στη βάση συμφωνίας, δρομολογηθεί για το 2047, οπότε και η πόλη θα τεθεί υπό πλήρη κινεζική κυριαρχία ως αναπόσπαστο τμήμα της. Οι πράξεις της Κίνας, βέβαια, μαρτυρούν την επιθυμία της για πρόωρή ενσωμάτωση.
Πρόσφατο τεκμήριο αυτού συνιστά το νομοσχέδιο «έκδοσης» στην Κίνα υπόπτων του Χόνγκ Κόνγκ για εγκληματικές ενέργειες (“extradition law”). Οι διαδηλώσεις, λοιπόν, ξεκίνησαν τον Ιούνιο με τη συγκεκριμένη αφορμή, καθώς δημιουργήθηκε η ανησυχία για κατάχρηση του νόμου, με την έκδοση πολιτικών αντιφρονούντων στην ηπειρωτική Κίνα, υπό τον μανδύα απλώς της «εγκληματικής πράξης». Οι διαδηλωτές, βέβαια, δεν κινητοποιούνταν μόνο για τον σκοπό της απόσυρσης του νομοσχεδίου, γεγονός που αποδεικνύεται, αφού η αντίστασή τους συνεχίζει αμείωτη, παρά την οριστική απόφαση της Κίνας να ικανοποιήσει το συγκεκριμένο αίτημα (23 Οκτωβρίου). Βασικότερες από τις απαιτήσεις τους είναι ο πλήρης εκδημοκρατισμός, η εγκαθίδρυση ανεξάρτητης εξεταστικής αρχής για την αστυνομική βία, ένα δίκαιο εκλογικό σύστημα και, στην ουσία, πραγματική αυτονομία. Οι διαδηλώσεις αντιμετωπίζουν τη βίαιη καταστολή των αρχών, με επίσημα καταγεγραμμένους 2 θανάτους, πάνω από 2000 τραυματίες και 4,491 συλληφθέντες.
Η εξέγερση της πόλης των 7,3 εκατομμυρίων κατοίκων αποτελεί φαινόμενο πρωτοφανές διεθνώς. Οι διαδηλωτές συνεχίζουν δυναμικά την αντίσταση, παρά τις άκρως επικίνδυνες συνέπειές της για τους ίδιους. Έξι μήνες τώρα ο αγώνας παραμένει ζωντανός. Απ’ ότι φαίνεται, για τους κατοίκους του Χόνγκ Κόνγκ, το κέρδος των δημοκρατικών ελευθεριών εκτιμάται ως αξιολογικά «βαρύτερο» από την απειλή της απώλειας της ζωής τους.
Σειρά έχουν οι διαδηλώσεις-«τριπλέτα» της Μέσης Ανατολής, οι οποίες μας υπενθυμίζουν πως η «αραβική άνοιξη» δεν έχει τελειώσει. Αυτές τοποθετούνται στο Ιράν, το Ιράκ και το Λίβανο- και η σειρά αναφοράς τους δεν είναι τυχαία. Οι Ιρανοί εκδήλωσαν έμπρακτα τη λαϊκή διαμαρτυρία τους από τις 15 μέχρι τις 20 Νοεμβρίου. Αφορμή; Η αύξηση της τιμής των καυσίμων. Αιτία; Η πολυετής οικονομική δυσπραγία και οι ελλείψεις σε βασικά αγαθά, αποτελέσματα που οι Ιρανοί φανερά αποδίδουν στη χρόνια και απροκάλυπτη πολιτική διαφθορά. Η αντίδραση της ιρανικής κυβέρνησης ήταν άμεσα κατασταλτική: διακοπή της σύνδεσης στο Ιντερνέτ και πρόκληση τουλάχιστον 143 θανάτων.
Το Ιράν συνιστά όμως κάτι πολύ περισσότερο από μία μεγάλη σε έκταση χώρα της Μέσης Ανατολής. Αποτελεί δείκτη και σημάδι της ισορροπίας και της σταθερότητας στην περιοχή, δεδομένου των αλληλένδετων τόσο οικονομικών όσο και πολιτικών σχέσεων και συμφερόντων του με τις γειτονικές χώρες. Πιο συγκεκριμένα, το Ιράκ και ο Λίβανος υπόκεινται στη σφαίρα επιρροής του. Έτσι, το ξαφνικό ξέσπασμα της λαϊκής διαμαρτυρίας στην πρώτη μπορεί να θεωρηθεί λογικό επακόλουθο των διαδηλώσεων στις άλλες δύο, αφού, όντας χρονικά προηγηθείσες, προετοίμασαν το ιδεολογικό υπόβαθρο για μία έμπρακτη αντίσταση στην εξουσία. Τον Οκτώβριο, λοιπόν, πολίτες του Ιράκ και του Λιβάνου κατέκλυσαν τους δρόμους για παρόμοιους λόγους: οικονομική παρακμή, αναποτελεσματικές δημόσιες υπηρεσίες, ανεργία και κυρίως, διαφθορά των κρατικών παραγόντων. Μάλιστα, παρόμοια με την περίπτωση του Ιράν, το γεγονός που λειτούργησε ως εφαλτήριο για την έναρξη των Λιβανών διαδηλώσεων αποτέλεσε το κυβερνητικό νομοσχέδιο επιβολής φόρων σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες, και πιο χαρακτηριστικά στις τηλεφωνικές κλήσεις μέσω what’s app. Οι νεκροί και των δύο κινημάτων διαμαρτυρίας ανέρχονται συνολικά στους 305, και αναμένεται να αυξηθούν.
Και στις τρεις περιπτώσεις, πάντως, οι αγανακτισμένοι πολίτες ενώνονται ιδεολογικά στον σκοπό της καταπολέμησης της διαφθοράς, και στην ελπίδα μίας οικονομικής και πολιτικής μεταστροφής με την ανατροπή του status quo.
Η βροντερή φωνή των ανθρώπων εισακούεται και στην Χιλή, μία χώρα της οποίας η 17χρονη στρατιωτική δικτατορία έληξε μόλις το 1990. Αυτή, όμως, δεν μπορούσε, φυσικά, παρά να αφήσει και κατάλοιπα: αστυνομοκρατία και σφοδρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η αύξηση της τιμής του εισιτηρίου μετρό αποτέλεσε εδώ την κορυφή του παγόβουνου που πυροδότησε τις μαζικές διαμαρτυρίες, ενώ την ογκώδη βάση του παγόβουνου συναποτέλεσαν οι κραυγαλέες οικονομικές ανισότητες, η ιδιωτικοποίηση ακόμα και των πιο βασικών υλικών αγαθών, οι ισοπεδωτικοί μισθοί και συντάξεις και κυρίως τα σκάνδαλα διαφθοράς. Έτσι, αν έπρεπε να αποδοθούν με μία λέξη οι λόγοι διαδήλωσης, αυτή θα ήταν «αδικία». Η 14η Οκτωβρίου αποτέλεσε, λοιπόν, το σημείο εκκίνησης του κινήματος, το οποίο συνεχίζει ακάθεκτο, παρά την ακύρωση της αύξησης στην τιμή του εισιτηρίου από την κυβέρνηση. Ο πρόεδρος Πινιέρα προέβη σε μία σειρά συμβιβαστικών προτάσεων, οι οποίες, όμως, απορρίπτονται από τα «θυμωμένα» πλήθη ως ανεπαρκείς. Απώτερες αξιώσεις τους είναι η απόσυρση των ενόπλων δυνάμεων, που από το 1990 αναπτύσσονται στους δρόμους, η παραίτηση του Προέδρου και, ακόμη, η κατασκευή νέου συντάγματος, που να διαφυλάσσει πραγματικά τα εργασιακά, και εν γένει ανθρώπινα δικαιώματα. Οι διαδηλωτές ανέρχονται στους 3,7 εκατ., ενώ έχουν σημειωθεί και 24 ανθρώπινες απώλειες μεταξύ των χιλιάδων τραυματισμένων.
Το Εκουαδόρ, η Ινδονησία, η Αίγυπτος και η Αϊτή βίωσαν και βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις λαϊκής εξέγερσης. Στην όψη λοιπόν όλων αυτών των διαδηλώσεων, γεννάται το πολύ απλό και λογικό ερώτημα: Γιατί τώρα; Γιατί όχι πριν από μία δεκαετία, ή, ακόμη, σε μία δεκαετία; Η αλήθεια είναι πως η απάντηση δεν είναι ούτε μονολεκτική ούτε ξεκάθαρη. Πάντως, σημαντικό στοιχείο που αξίζει να αναφερθεί είναι πως ως κεντρικός πρωταγωνιστής των διαδηλώσεων τοποθετείται η νεολαία, η οποία, στις περισσότερες περιπτώσεις, διαθέτει πτυχίο πανεπιστημίου, όχι όμως και επαγγελματικές προοπτικές. Οι νέοι, λοιπόν, έχοντας πολλά να κερδίσουν και λίγα να χάσουν, κοινοποιούν τους αγώνες τους στο διαδίκτυο, δημιουργώντας έτσι μία γενικευμένη τάση διαμαρτυρίας, που δίνει κουράγιο και κίνητρο σε παρόμοιες πρωτοβουλίες παγκοσμίως. Δημιουργείται έτσι το λεγόμενο “domino effect”, γεγονός που αποδεικνύεται ιδίως στην παρόμοια μορφή που αυτές οι διαδηλώσεις λαμβάνουν. Πυροδοτούνται, δηλαδή, από ένα νομοσχέδιο σχετικά μικρής σημασίας, και συνεχίζουν με απαιτήσεις τεράστιας εμβέλειας. Στην πραγματικότητα, οι διαδηλώσεις αυτές φανερώνουν το αίσθημα συσσωρευμένης αγανάκτησης δεκαετιών, που δεν αρκείται πλέον στην εκδήλωσή του μέσω εκλογών και εναλλαγής πολιτικών παρατάξεων, αλλά αποκαλύπτεται με αυτό το ξαφνικό, άμεσο, έντονο, τολμηρό ξέσπασμα, που σείει τα θεμέλια του βαθιά ριζωμένου πολιτικού κατεστημένου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
BBCnews, Do today’s global protests have anything in common?, 11 Νοεμβρίου 2019, διαθέσιμο σε:
https://www.bbc.com/news/world-50123743
BBCnews, Iran petrol price hike: Protesters warned that security forces may intervene, 17 Νοεμβρίου 2019, διαθέσιμο σε:
https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50444429
Γιώργος Ρομπόλας, esquire, 29 Οκτωβρίου 2019 διαθέσιμο σε: https://esquire.com.gr/epikairotita/politiki/7420/ti-sumbainei-sti-xili
ΤοΒΗΜΑ TEAM, Ιράν : Στους 143 οι νεκροί από τις διαδηλώσεις, TO BHMA, 25 Νοεμβρίου 2019, διαθέσιμο σε:
iefimerida, Εικόνες χάους στο Ιράν μετά την αύξηση στην τιμή της βενζίνης -Διαδηλώσεις, συγκρούσεις και καταστροφές [βίντεο], 17 Νοεμβρίου 2019, διαθέσιμο σε:
https://www.iefimerida.gr/kosmos/eikones-haoys-sto-iran-meta-ayxisi-timis-benzinis
BBC, Iraq protests: Security forces open fire on protesters, 24 Νοεμβρίου 2019, διαθέσιμο σε:
https://www.bbc.com/news/world-middle-east-50536334
FROM POVERTY TO POWER, Why so many Uprisings? Why now?, 26 Νοεμβρίου 2019, διαθέσιμο σε:
iefimerida, Γιατί το Χονγκ Κονγκ διαφέρει από την υπόλοιπη Κίνα: Τα σημεία που το κάνουν ξεχωριστό, 3 Οκτωβρίου 2019, διαθέσιμο σε:
GlobalVoices, Το Χονγκ Κονγκ διαμαρτύρεται ενάντια στην τροπολογία που επιτρέπει την έκδοση “φυγόδικων” στην Κίνα, 4 Απριλίου 2019, διαθέσιμο σε: https://el.globalvoices.org/2019/04/50659
In.gr, Χονγκ Κονγκ : Σε αιματηρό επεισόδιο κατέληξαν οι διαδηλώσεις – Εξι τραυματιες, 3 Νοεμβρίου 2019, διαθέσιμο σε:
https://www.in.gr/2019/11/03/world/xongk-kongk-se-aimatiro-epeisodio-kateliksan-oi-diadiloseis-eksi-traymaties/