Γράφει ο Νικόλαος-Γεώργιος Ιωαννίδης

 Το Πακιστάν, όσον αφορά την Μέση Ανατολή,  δεν αναφέρεται συχνά σε μελέτες, εξαιτίας της απόμακρης γεωγραφικής του θέσης, αλλά και της πενιχρής οικονομικό-πολιτικής του κατάστασης, ως ένα κράτος περιφερειακό, το οποίο δεν δύναται να ασκήσει σοβαρή πίεση στην καθ’ ημάς Μέση Ανατολή και, φυσικά, δεν μπορεί να διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στις μεγάλες γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Αυτό, ωστόσο, δεν είναι αληθές. Το Πακιστάν, πέρα από μεταίχμιο μεταξύ Μέσης Ανατολής και Ασίας, είναι ένα πολύπλοκο κοινωνικό-πολιτικό μωσαϊκό, το οποίο, εξαιτίας των συνεχών αντιπαραθέσεων με τα γειτονικά του κράτη εδώ και αρκετές δεκαετίες, έχει λάβει μία ισλαμιστική καταβολή. Στο άρθρο αυτό, θα γίνει προσπάθεια αναλύσεως του πώς το Πακιστάν προσπαθεί, μέσω μιας σκληρής ισλαμιστικής πολιτικής, να καθιερωθεί στην διεθνή πολιτική σκηνή ήδη από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, και, ειδικά, μετά την σοβιετική εισβολή στο Ιράν, το 1979, και το ισλαμιστικό πραξικόπημα την ίδια χρονιά.

Ιστορική Αναδρομή

  Η ιστορία του σύγχρονου Πακιστάν ξεκινάει με τον νόμο περί Ανεξαρτησίας της Ινδίας, το 1947, δηλαδή, με την αρχή της κατάρρευσης της βρετανικής ηγεμονίας επί των εδαφών της Ινδίας και την διχοτόμησή τους σε δύο ξεχωριστές πολιτικές οντότητες, την Ένωση της Ινδίας (Δημοκρατία της Ινδίας, από το 1950) και την κυριαρχία του Πακιστάν (Δημοκρατία του Πακιστάν, από το 1956). Με βάση το άρθρο 2, παράγραφος 2, του εν λόγω νομοθετήματος, οι περιοχές που θα συμπεριλαμβάνονταν στο νέο κράτος την 15^η Αυγούστου ήταν οι περιοχές του λεγόμενου Δυτικού Πακιστάν, δηλαδή, του σημερινού Πακιστάν, και του Ανατολικού Πακιστάν. Το πρόβλημα στον διαχωρισμό αυτό ήταν ότι το Ανατολικό με το Δυτικό Πακιστάν είχαν απόσταση 1.600 χλμ. Αυτή η τεράστια γεωγραφική διαφορά μεταξύ των δύο κρατικών οντοτήτων, σε συνδυασμό με την έξαψη του εθνικισμού και της τεράστιας οικονομικής διαφοράς μεταξύ των δύο περιοχών, είχε ως αποτέλεσμα την αυτονομία του Ανατολικού Πακιστάν, το 1971, μετά από πόλεμο 9 μηνών, και την μετονομασία του σε Δημοκρατία του Μπαγκλαντές. Επίσης, αξίζει να αναφερθεί ότι ο διαχωρισμός των κοινοτήτων το 1947 έγινε αποκλειστικά με βάση το θρήσκευμα και τα γενικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά των λαών αυτών.

Το πρόβλημα, ωστόσο, έγκειται στο γεγονός ότι οι κοινωνίες αυτές, όπως καμία κοινωνία, δεν είναι στατικές. Επί παραδείγματι, μέσα στα Βρετανικά αυτοκρατορικά πλαίσια, μεγάλο ποσοστό Μουσουλμάνων διέμενε εντός της νεοιδρυθείσας Ινδίας και, αντίστοιχα, μεγάλη μερίδα Ινδουιστών διέμενε στο Πακιστάν. Εξαιτίας του νομοθετήματος αυτού, όμως, περίπου 14 εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να μετοικήσουν, ενώ ο αριθμός των νεκρών από τα επεισόδια θρησκευτικών πογκρόμ υπολογίζεται από 200 χιλιάδες μέχρι και 2 εκατομμύρια.  Όπως είναι προφανές, τα νεοιδρυθέντα κράτη έπρεπε εξαρχής να διαχειριστούν μία μεγάλης κλίμακας προσφυγική κρίση, ενώ, ταυτόχρονα, έτρεφαν καχυποψία το ένα για το άλλο. Επομένως, αυτό που χρειαζόταν ήταν ένας ενοποιητικός παράγοντας ώστε να ενισχυθεί το εθνικό αίσθημα. Για την περίπτωση του Πακιστάν, αυτός ο παράγοντας ήταν η θρησκεία του Ισλάμ.

Ισλαμιστική εξωτερική πολιτική του Πακιστάν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου

  Προτού αναλυθεί η εξωτερική πολιτική που ασκεί το Πακιστάν, είναι σκόπιμη η παρουσίαση κάποιων δομικών χαρακτηριστικών της πακιστανικής γεωγραφίας και κοινωνίας. Πρώτον, η κοινωνική δομή του Πακιστάν είναι φυλετική, και πολλές από αυτές τις φυλές, και ειδικά οι φυλές Pashtun, μεταξύ των πακιστανικών και των αφγανικών συνόρων, διαδραματίζουν μέχρι και σήμερα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του ισλαμιστικού παράγοντος. Δευτερευόντως, η γεωγραφία του Πακιστάν το οδηγεί σε μία κατάσταση συνεχούς εντάσεως με την Ινδία και την Κίνα, ενώ, ταυτόχρονα, όσον αφορά το σύμπλοκο της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής, βρίσκεται μεταξύ των δύο ισχυρότερων θρησκευτικών πόλων του συμπλόκου, δηλαδή, τη Σαουδική Αραβία (και, πλέον, το Κατάρ), όσον αφορά το Σουνιτικό δόγμα, και, από την άλλη, το Ιράν, όσον αφορά το Σιιτικό δόγμα.

  Η ανάλυση θα ξεκινήσει μετά το πραξικόπημα του στρατηγού Ζία ουλ-Χαγκ, το 1977, διότι τότε είναι που το Ισλάμ αποκρυσταλλώνεται πλήρως σε όλους τους τομείς και, φυσικά, και στην εξωτερική πολιτική. Το 1979 δύο γεγονότα ταράσσουν το Πακιστάν. Το πρώτο είναι η ιρανική επανάσταση, η οποία θορυβεί ιδιαίτερα την κραταιά σουνιτική τάξη, ενώ τον ίδιο χρόνο διαδραματίζεται η σοβιετική εισβολή στα εδάφη του Αφγανιστάν. Η δικτατορία, λοιπόν, εν όψει αυτών των σημαδιακών γεγονότων, άδραξε την ευκαιρία να προωθήσει την ατζέντα της ενώ, ταυτόχρονα, διατηρούσε καλές σχέσεις με τους δυτικούς της συμμάχους. Η κυβέρνηση, λοιπόν, με μία σειρά μεταρρυθμίσεων, μεταβάλλει την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Επί παραδείγματι, η επιβολή ισλαμικών φόρων, όπως η φορολογία της Ζακαά και της Ουσρ, αλλά και το προεδρικό διάταγμα των Χουντούντ, με το οποίο αλλάζει ριζικά ο ποινικός κώδικας και εισάγονται νέες ποινές, όπως αυτή της μαστιγώσεως, του ακρωτηριασμού και του λιθοβολισμού μέχρι θανάτου. Μέσω των φορολογικών ρυθμίσεων, το καθεστώς  είχε τη δυνατότητα, ήδη από το 1980, να παρεμβαίνει σε τραπεζικούς λογαριασμούς και να αποσπά χρήματα, τα οποία χρησιμοποίησε για να ενισχύσει τον ίσως πιο ισχυρό θεσμό του Πακιστανικού ισλαμιστικού συστήματος, τα θρησκευτικά σχολεία (Μαντρασά).

  Μέσα από αυτά τα θρησκευτικά σχολεία, το Πακιστάν κατάφερε να λύσει μία πληθώρα προβλημάτων. Από τη μία, τα σχολεία αυτά, εξαιτίας της υπερσυντηρητικής τους καταβολής, αλλά και της εντονότατης υποστήριξης που έλαβαν από τη Σαουδική Αραβία, κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα «Σουνιτικό τοίχος» στα σύνορα μεταξύ του Ιράν και του Πακιστάν, αποκόπτοντας τον Σιιτικό πληθυσμό από το Ιράν. Η συμβολή της Σουδικής Αραβίας, μάλιστα, σε αυτό το ζήτημα ήταν τόσο σημαντική, που με βάση κάποιους μελετητές, όπως τον Αμερικανό-Ιρανό Βαλί Νασρ, «για να έχει κάποιος τρομοκράτες, για να έχει υποστηρικτές των τρομοκρατών, για να έχει άτομα τα οποία είναι διατεθειμένα να ερμηνεύσουν τη θρησκεία με βίαιο τρόπο {…} χρειάζεσαι συγκεκριμένες ερμηνείες του Ισλάμ οι οποίες αναπαράγονται από σχολεία τα οποία λαμβάνουν οργανωτική και οικονομική ενίσχυση από τη Σαουδική Αραβία. Στη πραγματικότητα, θα πίεζα το ζήτημα περαιτέρω: Ότι τα σχολεία αυτά δεν θα υπήρχαν χωρίς τη Σαουδική οικονομική ενίσχυση. Δεν θα είχαν πολλαπλασιαστεί σε όλο το Πακιστάν […] χωρίς Σαουδική ενίσχυση. Δε θα είχαν την ίδια ικανότητα που έχουν δίχως τη Σαουδική ενίσχυση και δε θα είχαν εκπαιδεύσει τόσα άτομα δίχως τη Σαουδική ενίσχυση.»

   Τα σχολεία αυτά, πέραν του αντί-σιιτικού τους χαρακτήρα, λειτουργούν μέχρι και σήμερα ως κέντρα αναπτύξεως τζιχαντιστών. Για παράδειγμα, κατά την διάρκεια της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν, τα σχολεία αυτά λειτούργησαν ως πεδίο εκπαιδεύσεως της ισλαμιστικής οργανώσεως των Μουτζαχεντίν. Πιο συγκεκριμένα, διακήρυτταν τη δική τους εκδοχή για τον ιερό πόλεμο, τον οποίο εξομοίωναν με τον άτακτο πόλεμο, και πολλές φορές προέτρεπαν σε αυτόν τους πιστούς, οι οποίοι εξαιτίας της έλλειψης βασικών γνώσεων, δεν μπορούσαν να εργαστούν σε κανέναν τομέα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να  θεωρούν απώτερο σκοπό τους τον πόλεμο, είτε εναντίον άλλων Μουσουλμάνων, είτε εναντίον των Ινδών στην περιοχή του Κασμίρ ή, εν γένει εναντίον, των εχθρών του Ισλάμ. Επιπροσθέτως, τα σχολεία αυτά, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν διδάσκουν καν στους μαθητές βασικές γνώσεις. Εντύπωση προκαλεί βιβλίο της τετάρτης τάξης, όπου στον τομέα των μαθηματικών ενημερώνει τους μαθητές ότι «η ταχύτητα μίας σφαίρας Καλάσνικοφ είναι 800 μέτρα το δευτερόλεπτο», και η πληροφορία αυτή ακολουθείται από μία άσκηση η οποία αναφέρει: «Εάν ένας Ρώσσος είναι σε απόσταση 3,200 μέτρων από έναν Μουτζαχίντ, και ο Μουτζαχίντ στοχεύει το κεφάλι του Ρώσσου, πόσα δευτερόλεπτα θα χρειαστεί η σφαίρα για να χτυπήσει τον Ρώσσο στο κεφάλι;»

 Η ισλαμιστική κυβέρνηση απολάμβανε την κατάσταση αυτή για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν ότι λάμβανε σημαντική οικονομική ενίσχυση για να συνεχίσει τον αγώνα εναντίον των Σοβιετικών, ειδικά από τα κράτη του Κόλπου και τις Ηνωμένες Πολιτείες – τουλάχιστον μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1980 – και, δεύτερον, η πολιτική αυτή ήταν εξαιρετικό προϊόν εσωτερικής κατανάλωσης για την κυβέρνηση. Παράδειγμα αυτού αποτελεί το φιλοκυβερνητικό βιβλίο του συγγραφέα Ντογκάρ με τίτλο «Το σκληρό καθεστώς του Μπούτο»,  το οποίο, από την πρώτη κιόλας παράγραφο αναφέρεται στο προηγούμενο καθεστώς ως την «χειρότερη δικτατορία, ενός ένθερμου κομμουνιστή, που πάντρεψε όλα τα ήθη του Ισλάμ και τις ισλαμικές παραδώσεις». Συνεχίζει λέγοντας: «Ο Μπούτο, ένας μεθύστακας, χωρίς χαρακτήρα και μη σκεπτόμενος με βάση το Ισλάμ έκλινε πλήρως προς τις αφύσικες και μη-ισλαμικές αρχές του Κομμουνισμού και του Σοσιαλισμού». Η ρητορική, ωστόσο, αλλάζει πλήρως στο επόμενο κεφάλαιο, όταν γίνεται αναφορά στο «Ισλαμικό καθεστώς του Ζία», κατά την οποία «η έλευση του στρατιωτικού καθεστώτος του Πακιστάν ήρθε την ευλογημένη μέρα της 6^ης Ιουλίου 1977, υπό την ευλογημένη ηγεσία του Μοχάμαντ Ζία ουλ-Χαγκ ενός ανθρώπου σκεπτόμενου με βάση το Ισλάμ.»

Βιβλιογραφία

Πρωτογενείς Πηγές

1. Indian Independence Act, 1947, Κεφάλαιο 30 ,άρθρο 2, παράγραφος 2, 18 Ιουλίου 1947, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://bit.ly/31CJkGb,

Ξενόγλωσσα Βιβλία

1. Winegard C, Timothy, «Indigenous Peoples of the British Dominions and the First World War», Cambridge University Press, Νέα Υόρκη, 2012

Επιστημονικά Περιοδικά

1. Jalal, Ayesha. «Conjuring Pakistan: History as Official Imagining.» International Journal of Middle East Studies, τόμος 27^ος , υπ’ αρίθ. 1,Cambridge University Press, Cambridge, 1995, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://bit.ly/3qp0Atc
2. LaPorte, Robert. “Pakistan in 1971: The Disintegration of a Nation.” Asian Survey, τόμος 12^ος , υπ’ αρίθ 2, University of California Press, Καλιφόρνια, Φεβρουάριος 1972, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://bit.ly/3pkd8mt
3. Lau, Martin, «Twenty -Five Years of Hudood Ordinances- A Review», Washington and Lee Law Review, τόμος 64, υπ’ αρίθ. 4, Ουάσιγκτον, Φθινόπωρο, Σεπτέμβριος 2007
4. Puri, Nikhil Raymond. «The Pakistani Madrassah and Terrorism: Made and Unmade Conclusions from the Literature.» Perspectives on Terrorism, τόμος 4^ος , υπ’ αρίθ. 4 , Terrorism Research Initiative, Leiden, 2010
5. Stern, Jessica. «Pakistan’s Jihad Culture.» Foreign Affairs, τόμος 79^ος, υπ’ αρίθ 6, Council on Foreign Relations, Νέα Υόρκη, 2000, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://bit.ly/3JioKOL

Αρθρογραφία

1. Mehdi, Nisar, Doshi, Vidhi, «70 Years Later, Survivors Recall the Horrors of India-Pakistan Partition», The Washington Post, 14 Αυγούστου 2017, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://wapo.st/2NSQRc1
2. Singer W, Peter «Pakistan’s Madrassahs: Ensuring a System of Education not Jihad», Brookings, 1 Νοεμβρίου 2001, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://brook.gs/2YVO6Ng