Γράφει ο Μιλτιάδης Λαπατσάνης
Η ψηφιακή κυριαρχία ή τεχνολογική κυριαρχία είναι δύο όροι που χρησιμοποιούνται χωρίς διάκριση, για να περιγράψουν την πολυεπίπεδη πολιτική πρακτική που εφαρμόζουν τα κράτη για την προστασία των συμφερόντων τους στον ψηφιακό κόσμο, καθώς και σε επίπεδο διεθνών σχέσεων (Pohle & Thiel, 2020, σελ. 46–48; Schieferdecker & March, 2023, σελ. 10). Η ψηφιακή κυριαρχία λοιπόν, αναφέρεται στην ικανότητα των κρατών να νομιμοποιούν την εξουσία τους στον κυβερνοχώρο και να προστατεύουν τις αντίστοιχες νευραλγικές υποδομές που τον συγκροτούν, βάσει των συμφερόντων και της βούλησης τους (Tambiama, 2020, σελ. 4–5). Εν αντιστοιχία με τον πραγματικό κόσμο, έτσι και στον ψηφιακό, προκειμένου το κράτος να θεωρείται κυρίαρχο στον ψηφιακό τομέα, θα πρέπει να κατέχει και να μπορεί να εξασκήσει το μονοπώλιο στη βία υπό ευρεία έννοια (Pohle & Thiel, 2020, σελ. 61). Συνεπώς, θα πρέπει το κράτος, για να θεωρείται ψηφιακά κυρίαρχο, να έχει την ικανότητα να προστατέψει το δικαίωμα του στην αυτοδιάθεση του έναντι τρίτων σε επίπεδο διεθνών σχέσεων (Floridi, 2014, σελ. 170). Να διατηρεί, δηλαδή, την συνέχεια του Κράτους στην επικράτεια του, αλλά και να προστατεύεται από εξωτερικές παρεμβάσεις τρίτων (Pohle & Thiel, 2020, σελ. 49–51).
Συνοπτικά, τα συστατικά μέρη της ψηφιακής κυριαρχίας που αξιολογούν την ψηφιακή ανθεκτικότητα ενός κράτους είναι τρία. Πρώτον, ο έλεγχος και η προστασία των πληροφοριών, κρατικών και ιδιωτικών, με ταυτόχρονη προστασία της υλικοτεχνικής υποδομής, δεύτερον, η προάσπιση και ενίσχυση της εθνικής ψηφιακής οικονομίας ώστε να αποφευχθεί η εξάρτηση από ξένη τεχνολογία και να δημιουργηθούν τα εχέγγυα για οικονομική ανεξαρτησία και τέλος, η ιδιοκτησιακή κυριότητα και η ιδιωτικότητα των δεδομένων, δηλαδή η προστασία και η χρήση αυτών, βάσει ενός μοντέλου διακυβέρνησης σύμφωνα με την εκάστοτε έννομη τάξη. Τα κριτήρια αυτά είναι ενδεικτικά και όχι απόλυτα (Crilley, Manor, & Bjola, 2020, σελ. 630; Tambiama, 2020, σελ. 5). Το πώς κρίνει κάθε κράτος, ιδίως τα δύο τελευταία κριτήρια, είναι τελείως υποκειμενικό και εξαρτάται από το ιδεολογικό και πολιτικό του υπόβαθρο, καθώς και το αφήγημα που επιδιώκει και μπορεί εν τέλει να εφαρμόσει ως το μοντέλο του για την ψηφιακή κυριαρχία (AllahRakha, 2024, σελ. 5). Επομένως, γίνεται κατανοητό πως η ψηφιακή κυριαρχία μπορεί να εκφραστεί τελείως διαφορετικά μεταξύ αυταρχικών και φιλελευθέρων καθεστώτων.
Στην υποκειμενικότητα της ψηφιακής κυριαρχίας έρχεται να προσδώσει επιπλέον αβεβαιότητα το γεγονός ότι ο ψηφιακός κόσμος είναι εξ ορισμού ενοποιημένος και χωρίς σύνορα (Mihr, 2016, σελ. 314–315). Το γεγονός αυτό δεν βοηθάει στην διάκριση της δικαιοδοσίας για δράση σε μία εθνική κυριαρχία, απεναντίας θολώνει τα νερά σε επίπεδο διεθνών σχέσεων για το πότε κάποιο κράτος καταπατά το «ψηφιακό έδαφος» ενός άλλου κράτους. Συνυπολογίζοντας το γεγονός πως τα κράτη έχουν ποικίλα κίνητρα δράσης και κάποια από αυτά και ιμπεριαλιστικά (Schieferdecker & March, 2023, σελ. 15), γίνεται κατανοητό πως ο όρος ψηφιακή κυριαρχία ορίζεται διαφορετικά από το εκάστοτε κράτος και ίσως παύει να ταυτίζεται με τα παραδοσιακά κριτήρια του όρου «κυριαρχία» σύμφωνα με τα πρότυπα της Βεστφαλίας. Οι επικριτές της Συνθήκης της Βεστφαλίας θεώρησαν την έννοια της κυριαρχίας εξ αρχής ένα μύθο (Glanville, 2013, σελ. 79), αφού τα κράτη επιλέγουν να χτίσουν την ύπαρξη και την ταυτότητα τους πάνω σε κάτι που τα κριτήρια αυτής της έννοιας για ανεξαρτησία των κρατών δεν μπορούν να υπάρξουν πραγματικά, την στιγμή που τα κράτη είναι αλληλεξαρτώμενα (Schieferdecker & March, 2023, σελ. 15). Ως εκ τούτου, η έννοια της ψηφιακής κυριαρχίας καταλήγει σήμερα να φαντάζει για τους επικριτές σχήμα οξύμωρο (Glanville, 2013, σελ. 84), αν αναλογιστεί κανείς την ρευστότητα οριοθέτησής της γεωγραφικά (Mihr, 2016, σελ. 325).
Το επίθετο «ψηφιακή» επιδρά ως καταλύτης στον όρο κυριαρχία, για να υποστηρίξουν οι πολέμιοι αυτής της έννοιας την μεταβλητότητα της βάσει των κριτηρίων η οποία θέτει για την ίδια της την ύπαρξη. Επέρχεται ένα σημείο, στο οποίο η βιβλιογραφία την χαρακτηρίζει μέχρι και «οργανωμένη υποκρισία» (Krasner, 1999), καθώς φαίνεται μία απέλπιδα προσπάθεια των κρατών να διαμορφώσουν ένα αφήγημα περί ανεξαρτησίας στην αρένα του ανταγωνισμού στις ψηφιακές διεθνείς σχέσεις, έναντι των υπόλοιπων κρατών (Çapar, 2022, σελ. 484), την στιγμή που η παραδοσιακή έννοια αυτής εκφεύγει των ορίων, τα οποία η ίδια θέτει και υπό την παραδοσιακή της έννοια (επικράτεια, πληθυσμός, δικαιοδοσία, αναγνώριση) (Glanville, 2013, σελ. 80–81). Βέβαια, κανείς δεν αμφισβητεί τόσο την προσπάθεια των κρατών για διασφάλιση της κυριαρχίας τους, όσο και την επιδίωξη τους να ενισχύσουν την κυβερνοασφάλεια στην περίπτωση του ψηφιακού κόσμου, ώστε να διασφαλίσουν την κυριαρχία τους με τη θέσπιση κανονιστικών πλαισίων (Krasner, 1999, σελ. 56). Ωστόσο, οι παγκόσμιες ψηφιακές πλατφόρμες και τα σχεδόν ανύπαρκτα διασυνοριακά δίκτυα πληροφοριών καθιστούν αυτή την κυριαρχία περισσότερο διάχυτη και λιγότερο εφικτή (Choucri & Clark, 2018, σελ. 29–30), οδηγώντας σε άτοπο την ερμηνεία αυτής, υπό την στενή της έννοια, την στιγμή που η ψηφιακή πραγματικότητα εξ ορισμού αναιρεί πλήρως την ήδη αμφισβητήσιμη παραδοσιακή μορφή αυτής.
Τα κράτη αντί να ασκούν απόλυτη εξουσία στον ψηφιακό χώρο, έρχονται αντιμέτωπα με την ανάγκη για διεθνή συνεργασία και αναγνώριση της αλληλεξάρτησης μεταξύ τους (Choucri & Clark, 2018, σελ. 30). Η παραδοσιακή αντίληψη της κυριαρχίας, η οποία συνδέεται με τον έλεγχο των φυσικών συνόρων, δεν εφαρμόζεται πλέον με τον ίδιο τρόπο στον ψηφιακό χώρο. Η κυριαρχία στον ψηφιακό χώρο προϋποθέτει την προσαρμογή στις νέες συνθήκες, όπου οι πολυεθνικές εταιρείες και τα παγκόσμια δίκτυα (Eriksson & Giacomello, 2006, σελ. 230) έχουν καθοριστική επιρροή στην εξέλιξη της ψηφιακής διακυβέρνησης (Pohle & Thiel, 2020, σελ. 59). Τελικώς, η ψηφιακή κυριαρχία μπορεί να θεωρηθεί ως ένας μύθος, καθώς η απόλυτη κυριαρχία είναι ανέφικτη στο παγκόσμιο ψηφιακό οικοσύστημα. Τα κράτη θα έπρεπε αντί να επιδιώκουν να διατηρήσουν τον πλήρη έλεγχο, να αναγνωρίσουν την ανάγκη για νέες στρατηγικές συνεργασίες, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, για την προστασία των ψηφιακών υποδομών και την ενίσχυση της κυβερνοασφάλειας. Η ψηφιακή κυριαρχία, λοιπόν, εξελίσσεται από μία στατική έννοια σε μία πολυδιάστατη και δυναμική πραγματικότητα, που απαιτεί συνεχή αναθεώρηση και αναπροσαρμογή των θεωριών στις διεθνείς σχέσεις. Έννοιες, όπως η διαμοιρασμένη ή παραχωρημένη κυριαρχία (Osiander, 2001, σελ. 251) φαίνεται να περιγράφουν καλύτερα την ισχύουσα κατάσταση. Συνεπώς, καλό θα ήταν να γίνουν αποδεκτές στο δημόσιο πολιτικό διάλογο έννοιες πιο διαλλακτικές για την κυριαρχία, την στιγμή που αυτή υπό την παραδοσιακή της έννοια παρεκκλίνει, με σκοπό την αποτελεσματικότερη και πιο ρεαλιστική αντιμετώπιση των επερχόμενων ψηφιακών προκλήσεων.
Βιβλιογραφία
Βιβλία
Choucri, Nazli; Clark, David D. (2018): International relations in the cyber age. The co-evolution dilemma. Cambridge MA: The MIT Press.
Floridi, Luciano (2014). The 4th revolution. How the infosphere is reshaping human reality. First edition. Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. Διαθέσιμο σε: https://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&scope=site&db=nlebk&db=nlabk&AN=772840.
Krasner, Stephen D. (1999). Sovereignty. Organized hypocrisy. Princeton N.J.: Princeton University Press.
Ακαδημαϊκές πηγές
AllahRakha, N. (2024). Rethinking Digital Borders to Address Jurisdiction and Governance in the Global Digital Economy. International Journal of Law and Policy, 2(1).
Çapar, G. (2022). Global regulatory competition on digital rights and data protection: A novel and contractive form of Eurocentrism? Global Constitutionalism, 11(3), 465–493.
Crilley, R., Manor, I., & Bjola, C. (2020). Visual narratives of global politics in the digital age: an introduction. Cambridge Review of International Affairs, 33(5), 628–637.
Eriksson, J., & Giacomello, G. (2006). The Information Revolution, Security, and International Relations: (IR)relevant Theory? International Political Science Review, 27(3), 221–244.
Glanville, L. (2013). The Myth of “Traditional” Sovereignty. International Studies Quarterly, 57(1), 79–90.
Mihr, A. (2016). Cyber Justice: Cyber Governance Through Human Rights and a Rule of Law in the Internet. US-China Law Review, 13(4).
Osiander, A. (2001). Sovereignty, International Relations, and the Westphalian Myth. International Organization, 55(2), 251–287, from http://www.jstor.org/stable/3078632.
Pohle, J., & Thiel, T. (2020). Digital sovereignty. Internet Policy Review, 9(4).
Schieferdecker, I., & March, C. (2023). Technological Sovereignty as Ability, Not Autarky. International Studies Review, 1–28.
Tambiama, M. (2020). Digital sovereignty for Europe, 1–12.
Το εξώφυλλο είναι δημιουργία του Μιλτιάδη Λαπατσάνη και του AI Copilot.