Γράφει η Δήμητρα Σουρβίνου
Η ανεπίσημη ομάδα κρατών που αποτελείται από την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Βραζιλίας, τη Ρωσική Ομοσπονδία, τη Δημοκρατία της Ινδίας, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και τη Δημοκρατία της Νότιας Αφρικής, ξεκίνησε τις διαδικασίες δημιουργίας της το 2006, με πρωτοβουλία του Ρώσου Προέδρου Vladimir Putin, στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του Ο.Η.Ε στη Νέα Υόρκη. Ωστόσο, η επίσημη ημερομηνία κατά την οποία κυρώθηκε “Κοινή Δήλωση” μεταξύ των χωρών της Ρωσίας, της Κίνας, της Ινδίας και της Βραζιλίας, ήταν αυτή του 2008 στην Αικατερινούπολη της Ρωσίας. Έναν χρόνο αργότερα, κατά την πρώτη Σύνοδο Κορυφής, οι ηγέτες των χωρών BRIC έθεσαν τους στόχους της ομάδας, σύμφωνα με τους οποίους βασικές επιδιώξεις της είναι η προώθηση του διαλόγου και της συνεργασίας μεταξύ των μελών, έτσι ώστε να επιτευχθούν τα συμφέροντα των ίδιων αλλά και άλλων αναπτυσσόμενων χωρών με αναδυόμενες οικονομίες, ενώ ως απώτερος σκοπός θεωρείται η οικοδόμηση ενός αρμονικού και ειρηνικού κόσμου.
Ακολούθως, η επιρροή και η δύναμη αυτής της συμμαχίας είναι πολύ σημαντική, αφού τα κράτη-μέλη της, ήδη από την έναρξη της συνεργασίας, θεωρούνται υπεύθυνα για το 27% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ, παράλληλα, οι χώρες αυτές κατέχουν το 42% του συνολικού πληθυσμού. Η ισχύς αυτή τοποθετεί, επιπλέον, τις χώρες σε καίριες θέσεις σε παγκόσμιους οργανισμούς και διεθνή fora, με σημαντικότερα παραδείγματα τον Ο.Η.Ε και την ομάδα G20.
Είναι, στη συνέχεια, σημαντικό να αναφερθεί ότι οι σχέσεις των χωρών της συμμαχίας βασίζονται στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και, πιο αναλυτικά, στην ανοικτότητα, τον πραγματισμό, την αλληλεγγύη, στην απουσία της φύσης της αρνησικυρίας και στην ουδετερότητα έναντι τρίτων μερών στο διεθνές σύστημα. Τα κράτη μέλη, επιπλέον, λαμβάνουν αποφάσεις πραγματοποιώντας ετήσιες Συνόδους Κορυφής. Μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις των Συνόδων ήταν αυτή του 2011, χάρη στην οποία η Νότια Αφρική αναγνωρίστηκε ως μια από τις ηγετικές χώρες της Αφρικανικής Ηπείρου και της παγκόσμιας οικονομίας και ξεκίνησε να αποτελεί μέλος της ομάδας BRIC, η οποία μετά την νέα προσθήκη μετονομάστηκε σε BRICS.
Σημαντικές αποφάσεις της ομάδας BRICS
Πέραν της προσθήκης μιας πέμπτης χώρας στη συμμαχία, τα μέλη έλαβαν μεγάλο αριθμό σημαντικών αποφάσεων οι οποίες διαμόρφωσαν τη συνεργασία, ενίσχυσαν την επιρροή της, και συνέβαλαν στην αύξηση της δημοφιλίας της. Κατά την περίοδο 2009-2016, βασικοί στόχοι της συμμαχία ήταν η διαμόρφωση κοινών θέσεων όσον αφορά στα περιφερειακά ζητήματα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν τα ζητήματα της Λιβύης και του Αφγανιστάν, αλλά και το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Ένα, ακόμη, ουσιώδες ζήτημα για τη συμμαχία των αναδυόμενων οικονομιών αποτελεί η παγκόσμια οικονομική διακυβέρνηση. Όσον αφορά στον τομέα της οικονομίας, επιτεύχθηκε στο πλαίσιο του οργανισμού κοινή συμφωνία για θέματα οικονομικής και χρηματοπιστωτικής φύσεως, με απώτερο στόχο η Συνεργασία να ανταγωνιστεί τη δυναμική της Δύσης και, πιο συγκεκριμένα, την ισχύ του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Πιο αναλυτικά, υπογράφηκε συμφωνία για τη Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης και για τη Συνθήκη για την Ίδρυση ενός Αμοιβαίου Ταμείου Εγγύησης των χωρών BRICS, θεσμοί οι οποίοι θα διέθεταν συνολικά 200 δισεκατομμύρια δολάρια. Ακολούθως, σε επόμενη Σύνοδο πραγματοποιείται το Πρόγραμμα Δράσης Ufa και η Στρατηγική για την Οικονομική Συνεργασία των χωρών BRICS, η οποία επιβεβαίωσε τον στρατηγικό χαρακτήρα της συμμαχίας των πέντε χωρών και καθόρισε τις κατευθύνσεις της μακροπρόθεσμης συνεργασίας τους. Με την πάροδο του χρόνου και την ανάδυση νέων παγκόσμιων προβλημάτωνν οι ηγέτες των χωρών BRICS, φαίνεται ότι διεύρυναν το φάσμα των δραστηριοτήτων τους, έτσι ώστε να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις αναδυόμενες προκλήσεις. Παραδείγματα νέων προβλημάτων αποτελούν τα ζητήματα ενέργειας και εμπορίου, τα ζητήματα μιας Τραπεζικής Ένωσης, η υγεία, η εκπαίδευση, καθώς και η καταπολέμηση της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων.
Ποια είναι η επιρροή και η σημασία της συνεργασίας στο Διεθνές Σύστημα;
Οι χώρες οι οποίες αποτελούν μέλη της συνεργασίας BRICS, αναμφίβολα, χαρακτηρίζονται ως σημαντικοί δρώντες του διεθνούς συστήματος και διαθέτουν μεγάλη επιρροή. Ωστόσο, παρουσιάζονται σημαντικά εμπόδια για την ανεπίσημη ομάδα κατά την προσπάθειά της να αποτελέσει ηγετική οικονομική δύναμη. Βασικός αντίπαλός της, όσον αφορά στο ζήτημα της ισχύος, είναι η αντίστοιχη συνεργασία των αναπτυγμένων οικονομιών της Δύσης, γνωστή και ως ομάδα G7. Επομένως, ο έλεγχος που διεξάγεται, ώστε να διαπιστωθεί ο βαθμός ισχύος και επιρροής της συμμαχίας BRICS, πραγματοποιείται με γνώμονα σύγκρισης την αντίστοιχη συμμαχία της Δύσης. Πιο συγκεκριμένα, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον ρυθμό ανάπτυξης, ο οποίος κατά τις δεκαετίες 2000-2008 διπλασιάστηκε για τις χώρες BRICS στο 30%, ενώ για την ομάδα G7 ακολούθησε καθοδική πορεία με μείωση πάνω από 70%, με αποτέλεσμα η ανάπτυξης της ομάδας να εδραιωθεί εκείνη την περίοδο στο 40% (O’Neil και Stupnytska, 2009). Εν συνεχεία, ο ρυθμός ανάπτυξης του πραγματικού ΑΕΠ, για την ίδια περίοδο, καταγράφηκε σε ποσοστό 5,38% για την ομάδα BRICS και, μόλις, 1,41% για τις χώρες G7. Σημαντικό είναι, επιπλέον, το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 οι χώρες BRICS -πέραν της Ρωσίας και της Βραζιλίας- κατέγραψαν ανοδικούς ρυθμούς ανάπτυξης, σε αντίθεση με τις ανεπτυγμένες οικονομίες της Δύσης. Συνοπτικά, με βάση τις παραπάνω ελπιδοφόρες, για τη συμμαχία, προβλέψεις, οι ειδικοί αναφέρουν ότι η άνοδος αυτή θα συνεχίσει, ενώ πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι οικονομίες, όπως αυτές της Κίνας και της Ινδίας, θα προσπεράσουν μελλοντικά τις ηγετικές δυτικές δυνάμεις και θα αποκτήσουν κυρίαρχο ρόλο και ουσιώδη επιρροή στην παγκόσμια οικονομία. Παρόλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν κριτικοί αυτής της θεώρησης, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης των BRICS δεν θα προσπεράσουν αυτούς των ανεπτυγμένων οικονομιών. Είναι, ωστόσο, βέβαιο ότι η συνεργασία BRICS αποτελεί έναν υπαρκτό και πλέον ανταγωνιστικό αντίπαλο για τη Δύση.
Τι συμβαίνει σήμερα στο πλαίσιο της ομάδας;
Η ομάδα BRICS, σήμερα, έχει κερδίσει μεγάλη αναγνωρισιμότητα από τον υπόλοιπο αναπτυσσόμενο κόσμο, ο οποίος σταδιακά παρουσιάζει ένα μεγάλο ενδιαφέρον ένταξης σε αυτή. Πέραν, όμως, από την αυξημένη δημοφιλία της, η ομάδα φαίνεται να θέλει να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο στη διεθνή σκηνή και να μειώσει την ισχύ που διαθέτει σε αυτή η Δύση. Πιο συγκεκριμένα, στην επερχόμενη Σύνοδο Κορυφής, η οποία θα διεξαχθεί τον Αύγουστο αυτού του έτους στη Νότια Αφρική, πρόκειται να συζητηθούν ουσιώδη ζητήματα που αφορούν, μεταξύ άλλων, τόσο την οικονομία όσο και τη σύσταση της συμμαχίας.
Ένας από τους βασικούς στόχους των χωρών BRICS, σύμφωνα με εμπειρογνώμονες, φαίνεται ότι είναι η απεξάρτηση από το δολάριο και η υιοθέτηση μιας κοινής νομισματικής μονάδας για τη συμμαχία και τους εταίρους της. Αυτή η πρωτοβουλία έχει υποστηριχθεί από όλους τους ηγέτες της συνεργασίας, αφού και οι πέντε επιθυμούν μείωση της εξάρτησης τους από το δολάριο και αντίστοιχη υποβάθμιση της ισχύος της Δύσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Κίνας, οι οποίες διεξάγονται κατά 70% σε τοπικά νομίσματα στην προσπάθεια τους να αποδυναμώσουν το δολάριο, όσον αφορά στη διευθέτηση του εμπορίου, ενώ τα χνάρια των δύο Δυνάμεων ακολουθούν σταδιακά, όχι μόνο τα μέλη της ομάδας αλλά και άλλες αναπτυσσόμενες οικονομίες, όπως το Πακιστάν. Γενικότερα, έτσι, αυτό που παρατηρείται στη διεθνή σκηνή είναι μια αυξημένη τάση των κρατών για κανονιστικές εξοφλήσεις σε τοπικά νομίσματα.
Τέλος, ένα ακόμη ουσιώδες και ιδιαίτερα συζητημένο θέμα είναι αυτό της διεύρυνσης της Συνεργασίας. Πρόσφατα, χώρες με αναδυόμενες οικονομίες, οι οποίες αποτελούν μέλη του αναπτυσσόμενου κόσμου, εκδήλωσαν ενδιαφέρον ένταξης στην ομάδα BRICS. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με ηγετικές προσωπικότητες της συμμαχίας, περισσότερες από σαράντα χώρες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον ένταξης, μερικές εκ των οποίων είναι η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Καζακστάν, η Αίγυπτος, η Αργεντινή, το Ιράν, η Κούβα και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Ωστόσο, έχει υποστηριχθεί ότι η διαδικασία της διεύρυνσης αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα και ότι προτού πραγματοποιηθεί θα πρέπει να δημιουργηθεί το κατάλληλο υπόβαθρο, έτσι ώστε να μην προκληθούν προβλήματα στο εσωτερικό της συνεργασίας.
Συμπεράσματα
Ύστερα από την παραπάνω ανάλυση της πορείας των BRICS, είναι δυνατόν να διεξαχθεί το συμπέρασμα ότι η συνεργασία των πέντε χωρών κατέχει μια σημαντική θέση στο διεθνές σύστημα και στην παγκόσμια οικονομία. Χαρακτηριστικό είναι ότι από την έναρξη της συνεργασίας η ομάδα BRICS παρουσιάζει αποδεδειγμένη αύξηση στους ρυθμούς ανάπτυξής της, χάρη στην οποία η συμμαχία έχει γίνει ιδιαίτερα ελκυστική και σε άλλα αναπτυσσόμενα κράτη με υποσχόμενες οικονομίες. Επιπλέον, η ομάδα BRICS αποτελεί έναν πραγματικό αντίπαλο για τις ανεπτυγμένες οικονομίες της Δύσης, αφού αμφισβητεί την ηγεμονία που κατέχουν, μέσω της προσπάθειας της να αποδυναμώσει το δολάριο και να μειώσει την ισχύ που του έχει δοθεί, εξαιτίας της χρήσης του ως διεθνές αποθεματικό νόμισμα. Το γεγονός, επίσης, ότι μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου επιθυμεί να αποτελέσει μέρος του συνασπισμού μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στην ισορροπία ισχύος του διεθνούς συστήματος και να δημιουργήσει επακόλουθα διλήμματα ασφαλείας. Εν κατακλείδι, η συμμαχία των πέντε ισχυρών αναπτυσσόμενων οικονομιών αποτελεί έναν βασικό δρώντα του διεθνούς συστήματος, ο οποίος φαίνεται ότι θα συνεχίσει να ενδυναμώνεται μελλοντικά, με αποτέλεσμα μια πιθανή αναδιαμόρφωση του διεθνούς συστήματος.
Βιβλιογραφία
BRICS. (n.d.). BRICS information portal. Διαθέσιμο σε: http://infobrics.org/page/history-of-brics/
Chin, G.T. (2015). The State of the Art: Trends in the Study of the BRICS and Multilateral Organizations. In: Lesage, D., Van de Graaf, T. (eds) Rising Powers and Multilateral Institutions. International Political Economy Series. Palgrave Macmillan, London. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1057/9781137397607_2
Cocks, T. (2023, July 20).More than 40 nations interested in joining BRICS, South Africa says. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/more-than-40-nations-interested-joining-brics-south-africa-2023-07-20/
Cullen, P. (2023, June 9). Building a flourishing economy, BRIC by BRIC. Business Leader. Διαθέσιμο σε: https://www.businessleader.co.uk/building-flourishing-economy-brics/
Mostafa, G., & Mahmood, M. (2015). The rise of the BRICS and their challenge to the G7. International Journal of Emerging Markets, 10(1), 156–170. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1108/ijoem-07-2012-0063
Sharma, S. (2023, June 2). Brics summit mulls expansion and new currency in bid to rival dollar and escape sanctions. The Independent. Διαθέσιμο σε: https://www.independent.co.uk/news/world/africa/brics-new-currency-us-dollar-putin-icc-b2350302.html
Times, G. (2023, May 14). BRICS currency “plausible alternative” to dollar hegemony. Global Times. Διαθέσιμο σε: https://www.globaltimes.cn/page/202305/1290700.shtml
Πηγή εικόνας: Global Times. (2023, May 14). BRICS currency ‘plausible alternative’ to dollar hegemony. Διαθέσιμο σε: https://www.globaltimes.cn/page/202305/1290700.shtml