Γράφει ο Μάρκος Ρόκας
Εισαγωγή
Στα χρονικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρατηρείται μια συνεχής διεύρυνση συνόρων με σταδιακή προσάρτηση νέων κρατών-μελών με τη μεγαλύτερη διεύρυνση το 2004 και την πιο πρόσφατη το 2013, με την Κροατία. Αυτές οι προσαρτήσεις έχουν ως στόχο την ανάπτυξη και σταθερότητα σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Βέβαια, από τα δυτικά Βαλκάνια μόνο η Κροατία και η Σλοβενία αποτελούν μέλη της Ένωσης. Οι υπόλοιπες χώρες είναι σε στάδιο διαπραγματεύσεων, όπως το Μαυροβούνιο, η Σερβία, η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία. Μετά τον Δεκέμβριο του 2022, το Κόσοβο υπέβαλε αίτηση για την έναρξη των διαπραγματεύσεων με στόχο την ένταξή του στην ΕΕ. Ωστόσο, μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το Φεβρουάριο του 2022, η προσοχή της διεθνούς κοινότητας επικεντρώθηκε στη Μολδαβία, η οποία έλαβε καθεστώς υποψήφιας χώρας προς ένταξη στις 23 Ιουνίου 2022.
Η παρούσα ανάλυση επιχειρεί να προσεγγίσει την ιδιαίτερη σχέση μεταξύ της ΕΕ και των υποψήφιων χωρών προς ένταξη στα Δυτικά Βαλκάνια και τη Μολδαβία. Αρχικά, θα προσεγγίσουμε τα σημεία ορόσημα για τις χώρες της Βαλκανικής χερσονήσου κι έπειτα θα επικεντρωθούμε στην περίπτωση της Μολδαβίας. Σημαντικά στοιχεία αποτελούν τα θεσμικά και πολιτικά ζητήματα που καλείται κάθε χώρα να αντιμετωπίσει για την ένταξη.
Οι περιπτώσεις των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων
Η Σερβία, υπέβαλε αίτηση προσχώρησης το 2009 και το 2012 έλαβε καθεστώς υποψήφιας χώρας προς ένταξη. Μείζον σημασίας ζήτημα, όμως, για τη Σερβία και κατ’ επέκταση για την ΕΕ, είναι η διευθέτηση του ζητήματος του Κοσόβου. Δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας υπάρχει ήδη από το 2012, αλλά παρατηρούνται συνεχείς καταστάσεις συγκρουσιακού χαρακτήρα μεταξύ των δύο κρατών. Ωστόσο, χώρες με γεωπολιτικές συγκρούσεις δεν μπορούν να προχωρήσουν στην Ένωση. Επομένως, για την ένταξή του απαιτείται η διευθέτηση των σχετικών ζητημάτων. Από τον Ιούνιο του 2013, ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία σταθερότητας και σύνδεσης με το Κόσοβο, οι οποίες τέθηκαν σε ισχύ τον Απρίλιο του 2016. Αντίστοιχα, την 1η Σεπτεμβρίου 2013 τέθηκε σε ισχύ η συμφωνία σταθερότητας και σύνδεσης με τη Σερβία, ενώ η κατάσταση ομαλοποιήθηκε με τη “Συμφωνία των Βρυξελλών” τον Απρίλιο του 2023.
Η Αλβανία, ενώ από τις 28 Απριλίου 2009 είχε υποβάλει αίτηση για προσχώρηση στην Ένωση, έλαβε καθεστώς υποψήφιας χώρας τον Ιούνιο του 2014. Το 2020 ξεκίνησαν επίσημα οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Αλβανίας στην ΕΕ. Το ίδιο έτος, η Επιτροπή παρουσίασε το προτεινόμενο σχέδιο διαπραγματεύσεων, στο οποίο εντάσσεται και η αίτηση της Βόρειας Μακεδονίας. Η αίτηση της Αλβανίας λόγω κοινής θετικής σύστασης από την Επιτροπή, εξετάζεται παράλληλα με την αίτηση της Βόρειας Μακεδονίας. Βέβαια κάθε μια περίπτωση χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Για παράδειγμα, η περίπτωση της Βόρειας Μακεδονίας είναι περίπλοκη λόγω διαφορών γλώσσας, ταυτότητας με τη Βουλγαρία και του ονόματος με την Ελλάδα. Ήδη από το 2004, η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (πλέον Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας) είχε υποβάλει αίτηση στην ΕΕ για ένταξη και από το 2005 έχει λάβει καθεστώς υποψήφιας χώρας. Μετά τη “Συμφωνία των Πρεσπών”, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Φεβρουάριο του 2019 και διευθέτησε το ζήτημα του ονόματος, ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για την επικείμενή της ένταξη.
Επιπλέον, οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Βοσνίας Ερζεγοβίνης ξεκίνησαν το 2008. Αλλά λόγω μη εφαρμογής της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων περί παραβίασης θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, (οι διαπραγματεύσεις) δεν μπόρεσαν να συνεχιστούν. Εν συνεχεία η Επιτροπή ζήτησε να εκπληρώνονται κάποιοι στόχοι, δηλαδή 14 προτεραιότητες όπως -μεταξύ άλλων- η σωστή λειτουργία της κοινοβουλευτικής επιτροπής σταθερότητας και σύνδεσης. Οι στόχοι αυτοί έχουν ως βάση την καταπολέμηση της διαφθοράς, την ενίσχυση του κράτος δικαίου και τη μη καταπάτηση δικαιωμάτων. Τον Δεκέμβριο του 2022, της χορηγήθηκε το καθεστώς υποψήφιας χώρας ακολουθώντας, λίγους μήνες νωρίτερα, τις αντίστοιχες αποφάσεις για τη Μολδαβία και την Ουκρανία. Τέλος, από τα δυτικά Βαλκάνια υπέβαλε αίτηση το 2008 το Μαυροβούνιο, μόλις 2 χρόνια μετά την ανεξαρτητοποίησή του το 2006. Το 2010 έλαβε επισήμως το καθεστώς υποψήφιας χώρας προς ένταξη και δύο χρόνια αργότερα ξεκίνησαν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι το Μαυροβούνιο αντιμετωπίζει συχνά πολιτικές αναταραχές που καθιστούν δύσκολη την πρόοδο των διαπραγματεύσεων για την ένταξή τους.
Η περίπτωση της Μολδαβίας
Ως προς την περίπτωση της Μολδαβίας, η χώρα υπέγραψε με την Ευρωπαϊκή Ένωση τον Ιούνιο του 2014 συμφωνία σύνδεσης που τέθηκε σε ισχύ από τον Ιούλιο 2016. Με αυτή την συμφωνία ουσιαστικά η Μολδαβία δεσμεύεται σε μια σειρά μεταρρυθμίσεων με σκοπό την πολιτική και οικονομική ανάπτυξη και την ορθή διακυβέρνηση. Επίσης, συνδέεται περισσότερο με την Ευρωπαϊκή Ένωση σε πλαίσιο συνεργασίας, για αυτό παρατηρείται ότι οι εμπορικές συναλλαγές της Μολδαβίας με την ΕΕ ξεπερνούν το 52% του συνόλου των συναλλαγών της συγκεκριμένης χώρας. Η οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη της Μολδαβίας ειδικά μετά την πανδημία αποτελεί σημαντικό στόχο και για αυτό η ΕΕ την ενισχύει οικονομικά. Μετά τις εκλογές του 2021, το κυβερνών κόμμα PAS στρέφει το μέλλον της χώρας προς μια πορεία φιλο-ευρωπαϊκή πορεία. Την 3η Μαρτίου 2022, η Μολδαβία υπέβαλε αίτηση για την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, λαμβάνοντας μόνο λίγους μήνες μετά, τον Ιούνιο του 2022, καθεστώς υποψήφιας χώρας. Βέβαια, ο υβριδικός πόλεμος της Ρωσίας έφτασε στην Μολδαβία με στόχο την αποσταθεροποίηση αυτής, γεγονός που όμως οδήγησε σε πιο έντονη συνεργασία μεταξύ ΕΕ-Μολδαβίας σε θέματα ασφάλειας και άμυνας.
Επίλογος
Εν κατακλείδι, η παραπάνω ανάλυση επιχείρησε να αποδώσει περιληπτικά το χρονικό των σχέσεων μεταξύ των Δυτικών Βαλκανίων και της Μολδαβίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε αυτό το πλαίσιο, οι σχέσεις συνεργασίας, οικονομικής ενίσχυσης και σωστής διακυβέρνησης αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο όλης της διαδικασίας των διαπραγματεύσεων. Βέβαια, η διαδικασία ένταξης είναι πολύπλοκη λόγω των κριτηρίων, γνωστών ως κριτηρίων της Κοπεγχάγης, που πρέπει να πληροί μια χώρα. Στο πλαίσιο συνεργασίας και εξασφάλισης της ειρήνης στην ήπειρο, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενισχύει τις τρίτες χώρες, ώστε να μπορέσουν να συμβαδίσουν με τις πολιτικές και την κοινωνικοοικονομική κατάσταση της Ένωσης, στην οποία επιθυμούν να γίνουν μέλη.
Βιβλιογραφία:
Carmona F., Csaszi L., Cuevas Herman V. (2023). Τρεις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης: Ουκρανία, Μολδαβία και Λευκορωσία. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/171/τρεις-χωρες-της-ανατολικης-εταιρικης-σχεσης-ουκρανια-μολδαβια-και-λευκορωσια
De Munter Α. (2023). Τα Δυτικά Βαλκάνια. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/168/%CF%84%CE%B1-%CE%B4%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B1-%CE%B2%CE%B1%CE%BB%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%B1
Miščević T. Mrak M. (2017). The EU Accession Process: Western Balkans vs EU-10. Croatian Political Science Review, Vol. 54. Διαθέσιμο σε: https://hrcak.srce.hr/file/280566
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2023). Πολιτική Διεύρυνσης της ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/enlargement/
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2023). Πολιτική Διεύρυνσης της ΕΕ: Μαυροβούνιο. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/enlargement/montenegro/
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο Ευρωπαϊκής της Ένωσης. (2023). Πολιτική Διεύρυνσης της ΕΕ: Αλβανία. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/enlargement/albania/
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2023). Πολιτική Διεύρυνσης της ΕΕ: Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/enlargement/bosnia-herzegovina/
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2023). Πολιτική Διεύρυνσης της ΕΕ: Σερβία. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/enlargement/serbia/
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (2023). Πολιτική Διεύρυνσης της ΕΕ: Μολδαβία. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/enlargement/moldova/
Πηγή Εικόνας:
European Western Balkans. (2018). Strategy for the Western Balkans: EU sets out new flagship initiatives and support for the reform-driven region. Διαθέσιμο σε: https://europeanwesternbalkans.com/2018/02/06/strategy-western-balkans-eu-sets-new-flagship-initiatives-support-reform-driven-region/