Γράφει η Μαριαλένα Πανταζή Ψαθά
Η Χιλή- Chile- που σύμφωνα με κάποιες θεωρίες σημαίνει «το βαθύτερο σημείο της γης»[1], αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας αναπτυγμένης οικονομικά χώρας της Λατινικής Αμερικής- η οποία, αναφορικά με την Παγκόσμια Τράπεζα, κατάφερε να μειώσει τον αριθμό ανθρώπων που ζούσαν στα επίπεδα φτώχειας, από το 36% στο 8,6%-με σταθερό πολιτικό σύστημα και υψηλό βαθμό επενδύσεων.[2] Παρόλα αυτά, έχει σημειώσει τις μεγαλύτερες οικονομικές και εισοδηματικές ανισότητες μεταξύ των πολιτών της κατά τα τελευταία χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη, η Χιλή, έχει δείκτη ανισότητας 0,46 όπου ο δείκτης 1 αποτελεί την απόλυτη εισοδηματική ανισότητα.[3] Το συγκεκριμένο χάσμα, οδήγησε στις έντονες κοινωνικές αναταραχές που πλήττουν τη χώρα από τις αρχές του Οκτωβρίου.
Κάνοντας μία ιστορική αναδρομή, παρατηρούμε ότι το συγκεκριμένο χάσμα αποτελεί μία από τις απόρροιες της δικτατορίας του Pinochet. Ειδικότερα, το δικτατορικό καθεστώς του Pinochet διήρκησε 17 χρόνια, από το 1973 έως το 1990, ύστερα από ανατροπή με πραξικόπημα του δημοκρατικά εκλεγμένου σοσιαλιστή Προέδρου Salvador Allende. Η στρατιωτική κυβέρνηση παρουσίασε το όραμά της ως «την εθνική ανοικοδόμηση» της χώρας, η οποία βρισκόταν σε οικονομική ύφεση. Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για ένα καθεστώς το οποίο δολοφόνησε πάνω από 3.000 πολιτικούς του αντιπάλους, βασάνισε, εξόρισε και επιδόθηκε σε παραβιάσεις θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, περιορισμούς της ελευθερίας λόγου και πολιτικής ελευθερίας.[4].
Μία από τις σημαντικότερες συνέπειες της δικτατορίας του Pinochet, ήταν η εφαρμογή της οικονομικής θεωρίας του νεοφιλελευθερισμού, η οποία έχει διαμορφώσει αρκετές σύγχρονες, δυτικές οικονομίες, αλλά ήταν «πρωτόγνωρη» για τη Λατινική Αμερική. Πιο συγκεκριμένα, ακολουθήθηκε ένας οικονομικός μετασχηματισμός βασισμένος στο μοντέλο που είχε εισαγάγει ο οικονομολόγος Morgan Friedman, και εστίαζε στην ιδιωτικοποίηση των εταιριών, στην προώθηση των εξαγωγών και της ελεύθερης αγοράς και στη μείωση των κοινωνικών δαπανών. Μείωσε επίσης, τον προϋπολογισμό για την εκπαίδευση, την υγεία και τις δημόσιες υπηρεσίες και στη θέση τους αύξησε την χρηματοδότηση στρατιωτικού εξοπλισμού.
Παρά την επέκταση της οικονομίας, η άνοδος των εισαγωγών οδήγησε στην μείωση της εγχώριας παραγωγής με αποτέλεσμα το 1982, να ξεσπάσει οικονομική κρίση, η οποία οδήγησε στην πτώση του ΑΕΠ κατά 15%, στην υποτίμηση του νομίσματός και στην άνοδο της ανεργίας.[5]Η Χιλιανή οικονομία άρχισε να ανακάμπτει από το 1985, αφήνοντας όμως ανοιχτές πληγές τα οποία είναι εμφανή μέχρι σήμερα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα, αποτελεί η αύξηση της ήδη υψηλής εισοδηματικής ανισότητας, με αποτέλεσμα τα πλουσιότερα νοικοκυριά να κερδίζουν εισόδημα 12 φορές υψηλότερο από εκείνο των φτωχότερων.[6]
Περνώντας στη σημερινή κατάσταση, η Χιλή βιώνει μία από τις πιο έντονες κοινωνικές αναταραχές από την εποχή του Pinochet. Οι διαμαρτυρίες κινητοποιήθηκαν από την απόφαση του Προέδρου Pinera να αυξήσει το εισιτήριο του μετρό κατά 30 pesos- τα οποία ισοδυναμούν με 0,04 δολάρια- με αποτέλεσμα πρώτα να γίνει μία μεγάλη κινητοποίηση μαθητών. Στη συνέχεια, η δυσαρέσκεια εξαπλώθηκε σε περισσότερα κοινωνικά στρώματα, δυσαρεστημένα από το βαθιά ριζωμένα άνισο οικονομικό σύστημα. Ειδικότερα, όπως προαναφέρθηκε, η Χιλή παραμένει μία από τις πιο ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες της Λατινικής Αμερικής, αλλά με τις μεγαλύτερες εισοδηματικές ανισότητες. Ένας από τους βασικότερους άλλωστε λόγους της κοινωνικής δυσαρέσκειας, ήταν το υψηλό κόστος της ιδιωτικής εκπαίδευσης και υγείας, τα ενοίκια και η ιδιωτικοποίηση του συνταξιοδοτικού συστήματος.
Αντιμέτωπος με αυτή την κοινωνική έκρηξη, ο Pinera, πρότεινε ορισμένα μέτρα για την καταπολέμηση των ανισοτήτων στην παροχή συντάξεων, για την μείωση των υπέρογκων λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος, για την μείωση των τιμών των φαρμάκων για τους λιγότερο ευνοημένους και την εξασφάλιση ελάχιστου μισθού των 480 δολαρίων το μήνα. Όμως, ο Pinera, έχει να αντιμετωπίσει δύο βασικά εμπόδια: από την μια, την δυσκολία να περάσει την συγκεκριμένη ατζέντα στη Βουλή και από την άλλη την συνεχή αποδοκιμασία από τους φοιτητικούς συλλόγους του Πανεπιστημίου της Χιλής, οι οποίοι χαρακτηρίζουν τα μέτρα αυτά ως «κοσμικά» και τα οποία δεν θα επιφέρουν ριζικές αλλαγές. [7] Αντίθετα, βασική απαίτηση των διαδηλωτών είναι η αλλαγή του Συντάγματος, το οποίο δεν έχει αλλάξει από την περίοδο της δικτατορίας.
Συνοψίζοντας τη σημερινή κατάσταση, ο Pinera, κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, με αποτέλεσμα τον περιορισμό ορισμένων ελευθεριών, συμπεριλαμβανομένων της μεταφοράς και της συνάθροισης, όπως επίσης και τη χρήση των στρατιωτικών δυνάμεων. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (INDH), μέχρι σήμερα έχουν πεθάνει 20 άτομα, ενώ περισσότεροι από 1.233 νοσηλεύονται λόγω σοβαρών τραυματισμών και χιλιάδες έχουν συλληφθεί. Επομένως, η αύξηση της τιμής του εισιτηρίου μπορεί να αποτέλεσε απλά την αφορμή για το ξέσπασμα της κοινωνικής δυσαρέσκειας του Χιλιανού λαού, όμως οι πραγματικές αιτίες βρίσκονται στην διαιωνιζόμενη ανισότητα που χαρακτήριζε την οικονομικά ανεπτυγμένη Χιλή, και η οποία συνέχισε να αυξάνεται ακόμα και με την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος του Pinochet.
«Η ύπαρξη σταθερούς οικονομίας, σταθερούς δημοκρατίας και σύγχρονης κυβέρνησης δεν αρκούν. Πρέπει να χτίσουμε νέους πυλώνες ανάπτυξης. Εκπαίδευση, επιστήμη και τεχνολογία, καινοτομία και επιχειρηματικότητα, και κυριότερα ισότητα.», είχε αναφέρει σε δήλωσή του ο Πρόεδρος της Χιλής Sebastian Pinera.
Βιβλιογραφία:
- The World Bank, «Poverty headcount ratio», 2019. Διαθέσιμο στο: https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.NAHC?end=2017&locations=CL&start=2000&view=chart
- OECD data, Income Inequality, 2018. Διαθέσιμο στο: https://data.oecd.org/inequality/income-inequality.htm
- BBC, «Chile still split over Gen Augusto Pinochet legacy», Σεπτέμβριος 9, 2013. Διαθέσιμο στο: https://www.bbc.com/news/world–latin–america-24014501
- The conversation, «World politics explainer: Pinochet’s Chile», Σεπτέμβριος 11, 2018. Διαθέσιμο στο: https://theconversation.com/world-politics-explainer-pinochets-chile-100659
- Reuters, “Explainer: Chile’s inequality challenge: What went wrong and can it be fixed?” Οκτώβριος 24, 2019. Διαθέσιμο στο:https://www.reuters.com/article/us–chile–protests–explainer/explainer–chiles–inequality–challenge–what–went–wrong–and–can–it–be–fixed–idUSKBN1X22RK
- Aljazeera, “Chile protests, what prompted the unrest?” Οκτώβριος 30, 2019. Διαθέσιμο στο: https://www.aljazeera.com/news/2019/10/chile-protests-prompted-unrest-191022160029869.html
[1] Σύμφωνα με την ιθαγενή λέξη των ινδιάνων Mapuche «Τσίλι». [https://pepeschile.com/origin-of-chiles-name/]
[2] The World Bank- Poverty headcount ratio: https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.NAHC?end=2017&locations=CL&start=2000&view=chart
[3] OECD data- Income Inequality: https://data.oecd.org/inequality/income-inequality.htm
[4] BBC- Chile still split over Gen Augusto Pinochet legacy: https://www.bbc.com/news/world-latin-america-24014501
[5] The conversation- World politics explainer: Pinochet’s Chile: https://theconversation.com/world-politics-explainer-pinochets-chile-100659
[6] Ειδικότερα, το 2017, η Χιλή μαζί με την Ουρουγουάη, αποτελούσαν τις μοναδικές χώρες της Λατινικής Αμερικής με υψηλά εισοδήματα, αλλά αναφορικά με την εισοδηματική ανισότητα, η Χιλή βρίσκεται στην κορυφή της λίστας σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας.
[7] Chile’s inequality challenge: What went wrong and can it be fixed? (https://www.reuters.com/article/us-chile-protests-explainer/explainer-chiles-inequality-challenge-what-went-wrong-and-can-it-be-fixed-idUSKBN1X22RK)