Γράφει η Πηνελόπη Λιάκου
Η υπόθεση Lambert κατά Γαλλίας η οποία εξετάζεται διεξοδικώς στην παρούσα ανάλυση, αφορά το δικαίωμα «παθητικής ευθανασίας» του 42χρονου τετραπληγικού Vincent Lambert. Πιο συγκεκριμένα, αναλύονται σχοινοτενώς τόσο τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης όσο και η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (εφεξής ΕΔΔΑ), το οποίο κλήθηκε να αποφανθεί επί του ζητήματος που προέκυψε ανάμεσα στους γονείς και στα δύο από τα οκτώ αδέρφια του Lambert, και της Γαλλικής Δημοκρατίας, κατόπιν εκδόσεως της αποφάσεως του Γαλλικού Συμβουλίου Επικρατείας (Conseil d’ Etat) επί του συγκεκριμένου ζητήματος. Βάσει της τελευταίας δε, χαρακτηρίστηκε ως νόμιμη η κρίση του γιατρού του Lambert να διακόψει την τεχνητή παροχή νερού και τροφής στον ασθενή με αποτέλεσμα τον θάνατο του τελευταίου, σύμφωνα με την επιθυμία της συζύγου και των έξι εκ των οκτώ αδερφών του. Να μην παραλειφθεί ότι το ΕΔΔΑ είναι αρμόδιο, από την ίδρυση του, το 1959, να εξετάζει προσφυγές που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι οποίες στρέφονται κατά των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης βάσει της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΣΔΑ) (Πλιάκος, 2018). Τέλος, επιχειρείται μία αξιολόγηση της απόφασης του Δικαστηρίου που είναι μία από τις πλέον σημαντικές των τελευταίων ετών.
Στην υπό εξέταση περίπτωση, ο 32 ετών νοσηλευτής Vincent Lambert, έπειτα από την εμπλοκή του σε ατύχημα με μηχανή, το 2008, υπέστη ανεπανόρθωτη εγκεφαλική βλάβη, με αποτέλεσμα να βρίσκεται σε εμμένουσα φυτική κατάσταση, μη αναστρέψιμη, με την παροχή νερού και τροφής να είναι εφικτή μόνο με τεχνητά μέσα. Η κατάσταση αυτή δίχασε την οικογένεια του τετραπληγικού και προβλημάτισε έντονα τους θεράποντες ιατρούς. Από τη μία, η σύζυγος του Lambert, Rachel και έξι από τα οκτώ αδέλφια του θεώρησαν ότι θα πρέπει να διακοπεί η παροχή ιατρικής περίθαλψης, σεβόμενοι, όπως υποστηρίζουν το δικαίωμά του να πεθάνει «ειρηνικά» αλλά και τη σχετική επιθυμία, που ο ίδιος είχε εκφράσει προφορικώς πριν το ατύχημα, χωρίς ωστόσο να την έχει καταγράψει ιδιόγραφη διαθήκη ή κάποιο άλλο έγγραφο. Την άποψη αυτή υποστηρίζει και η ιατρική ομάδα που παρακολουθούσε τον Vincent Lambert (Mercadier, 2019). Έπειτα από πέντε χρόνια προσπαθειών και τη διαπίστωση ότι η κατάσταση της υγείας του δεν επρόκειτο να βελτιωθεί, η σύζυγος και τα έξι αδέλφια του, έλαβαν την απόφαση το 2013 να διακόψουν, υπό ιατρική επίβλεψη, τη σίτιση του ασθενούς. Την υλοποίηση της απόφασής τους αυτής, δεν ενέκριναν ωστόσο οι γονείς του Lambert, οι οποίοι διακρίνονταν για τις συντηρητικές καθολικές τους πεποιθήσεις, όπως επίσης και δύο από τα έξι αδέλφια του, υποστηρίζοντας ψευδώς ότι η κατάστασή του επιδέχεται βελτίωση. Ξεκίνησαν μάλιστα μία εκστρατεία με τίτλο “Vincent must live”, διαδίδοντας ψευδείς πληροφορίες για την κατάσταση της υγείας του (Rioualen, 2019). Μέλη της εκστρατείας αυτής επιτέθηκαν λεκτικά και σωματικά, το 2013, στους ιατρούς του Lambert, όταν έγινε γνωστή η απόφαση περί υποβολής του ασθενούς σε «παθητική» ευθανασία.
Το 2014 οι δύο πλευρές βρίσκονται αντιμέτωπες για πρώτη φορά ενώπιον του Περιφερειακού Διοικητικού Δικαστηρίου της γαλλικής πόλης, Chalons-en-Champagne, ενώ τον Φεβρουάριο του 2014, το Συμβούλιο της Επικρατείας (Conseil d’Etat) ανέλαβε την εκδίκαση της υπόθεσης. Και τα δύο αυτά δικαστήρια ενέκριναν, το 2014, την απόφαση του θεράποντος ιατρού για διακοπή της μηχανικής υποστήριξης. Η υπόθεση πήρε νέα τροπή το 2016, μετά τη δημοσίευση του νόμου Claeys-Leonetti (Favereau, 2019) σύμφωνα με τον οποίο δόθηκε η δυνατότητα στον θεράποντα ιατρό να διακόψει την θεραπεία ενός ασθενούς, εάν έκρινε ότι πρόκειται για περίπτωση «πρόδηλα ακατάλληλης θεραπείας» ή «παράλογης εμμονής» ή θεραπείας που «δεν συνάδει με την κατάσταση του ασθενούς». Με τον εν λόγω νόμο διευκρινίστηκε επίσης ότι η τεχνητή παροχή τροφής και νερού στον ασθενή θεωρείται «μορφή θεραπείας» και άρα είναι εφικτό να παύσει με απόφαση του ίδιου του ασθενούς ή της επιβλέπουσας ιατρικής ομάδας. Το Συμβούλιο Επικρατείας τάχθηκε για άλλη μια φορά υπέρ της απόφασης της συζύγου και των ιατρών (Veshi,2017).
Οι γονείς του παραπληγικού Vincent, προσέφυγαν, ως «ultimum refugium», στο ΕΔΔΑ επικαλούμενοι καταστρατήγηση του άρθρου 2 ΕΣΔΑ περί του δικαιώματος στη ζωή. Οι προσφεύγοντες υποστήριξαν ακόμη ότι, βάσει του άρθρου 3 της ίδιας σύμβασης, η διακοπή της τεχνητής παροχής τροφής και νερού στον γιο τους συνιστά «μορφή βασανιστηρίων» και «απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση». Το ΕΔΔΑ προέβη σε μια συγκριτική προσέγγιση του θεσμικού πλαισίου των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, λαμβάνοντας υπόψιν τα ηθικά, κοινωνικοπολιτικά και νομικά ζητήματα που εγείρονταν στη συγκεκριμένη υπόθεση. Τελικώς, το ΕΔΔΑ κατέληξε στο συμπέρασμα πως εφόσον τα κράτη- μέλη δεν έχουν λάβει μια κοινή απόφαση, τελικώς δεν υπάρχει κάποιο consensus ούτε κάποιο νομολογιακό προηγούμενο σχετικά με την αντιμετώπιση παρόμοιων περιπτώσεων διακοπής των τεχνητών μέσων σίτισης του ασθενούς έπειτα από απόφαση των ιατρών και των συγγενών του χωρίς τη γραπτή συγκατάθεση του ίδιου (δεδομένου ότι η περίπτωση του Lambert δεν ήταν εκείνη του εγκεφαλικά νεκρού ασθενούς) (Delouvee, 2019). Αυτό το «νομικό κενό», παρέχει, σύμφωνα με τη σχετική απόφαση του ΕΔΔΑ, τη δυνατότητα σε κάθε κράτος- μέλος να εξετάσει την εκάστοτε περίπτωση σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία, τα χρηστά ήθη και τις νομικές παραδόσεις του. Συνελόντι ειπείν, το ΕΔΔΑ, έκρινε ότι δεν υπάρχει παραβίαση του άρθρου 2 ΕΣΔΑ όσον αφορά την απόφαση του Συμβουλίου Επικρατείας (Beguin, 2019), εφόσον η τελευταία ήταν έγκυρη τόσο ως προς τις διαδικαστικές όσο και ως προς τις ουσιαστικές της προϋποθέσεις. Τη δημοσίευση της απόφασης από το ΕΔΔΑ, ακολούθησε η διακοπή της μηχανικής υποστήριξης του Lambert από τους ιατρούς του και τελικά ο θάνατός του στις 11 Ιουλίου 2019, σε ηλικία 43 ετών και έχοντας ζήσει τα τελευταία 11 χρόνια της ζωής του σε κώμα.
Κλείνοντας, η παρούσα απόφαση είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη, δεδομένου ότι πρόκειται για ένα νομικό, κοινωνικό, πολιτικό και ηθικό ζήτημα. Έχει υποστηριχθεί ότι, θεωρώντας καθ’ όλα νόμιμη την απόφαση του Γαλλικού Συμβουλίου Επικρατείας, το ΕΔΔΑ υπέπεσε σε νομικό σφάλμα(Lebret,2019). Το γαλλικό κράτος είχε επικυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, καθώς και το «Προαιρετικό Πρωτόκολλο». Η αρμόδια για την τήρηση της Σύμβασης από τα κράτη-μέλη Επιτροπή για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, έπειτα από ατομική προσφυγή των γονέων του Lambert, αποφάσισε, δύο φορές να επιβάλει ως προσωρινά μέτρα (interim measures) τη συνέχιση της σίτισης του ασθενούς μέχρι τουλάχιστον να εξετάσει πλήρως την υπόθεση (Puppinck, 2020). H γαλλική κυβέρνηση δεν θεώρησε υποχρεωτικά αυτά τα μέτρα, ενέργεια που συνιστά παραβίαση της βασικής αρχής του διεθνούς δικαίου “pacta sunt servanda” που αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη διασφάλιση της τήρησης των συνθηκών. Το Δικαστήριο, όχι μόνο δεν αποδέχτηκε τον ισχυρισμό περί του δεσμευτικού χαρακτήρα των μέτρων που προτάθηκαν από όργανο των Ηνωμένων εθνών, αλλά δεν δικαίωσε τους προσφεύγοντες ενώ παράλληλα εγείρονται αμφιβολίες για την αρμοδιότητα του ίδιου του Δικαστηρίου.
Συμπερασματικά, η υπόθεση Lambert κατά Γαλλίας που απασχόλησε τη δικαιοσύνη και το δημόσιο διάλογο για περίπου μία δεκαετία, αφορούσε το δικαίωμα «παθητικής ευθανασίας» του τετραπληγικού Vincent Lambert. Το βασικό ερώτημα που απασχόλησε το ΕΔΔΑ, σχετιζόταν με τη νομιμότητα ή μη της απόφασης των γαλλικών δικαστηρίων να επιτρέψουν στην ιατρική ομάδα του Lambert να διακόψει τη μηχανική υποστήριξη και να τον «αφήσουν να πεθάνει». Η απόφαση, αν και αμφισβητήθηκε ως προς την ορθότητά της, ήταν καίριας σημασίας δεδομένου ότι, μέσω αυτής, διαπιστώθηκαν τα όρια της διακριτικής ευχέρειας του εκάστοτε κράτους όσον αφορά ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δη της προστασίας της ανθρώπινης ζωής, της αρχής και του τέλους του ανθρώπινου βίου.
Πηγές:
Βιβλιογραφία:
Πλιάκος Α. (2018) Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκδόσεις: Νομική Βιβλιοθήκη
Πρωτογενείς πηγές-Νομοθεσία
Republique Francaise: Legifrance (2016) LOI n° 2016-87 du 2 février 2016 créant de nouveaux droits en faveur des malades et des personnes en fin de vie. Διαθέσιμο σε : https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000031970253
European Center of Law and Justice (2020) Observations du Centre européen pour le droit et la justice (ECLJ) sur la Communication n° 59/2019 présentée au nom de M. Vincent Lambert devant le Comité des droits des personnes handicapées. Διαθέσιμο σε: http://media.aclj.org/pdf/Observations-ECLJ-sur-la-Communication-no.-59.2019-Vincent-Lambert-contre-France-CDPH-OHCHR-octobre-2020.pdf
Αρθρογραφία
Beguin Francois (2019), Affaire Vincent Lambert : le Conseil d’Etat valide la décision d’arrêt des traitements, Le Monde. Διαθέσιμο σε: https://www.lemonde.fr/societe/article/2019/04/24/affaire-vincent-lambert-le-conseil-d-etat-juge-legale-la-decision-d-arret-des-traitements_5454289_3224.html
Delouvee Maxim (2019), Décryptage n°1 : L’affaire dite « Vincent Lambert », Fondation John Bost. Διαθέσιμο σε: https://www.johnbost.org/innovation/decryptage-affaire-vincent-lambert/
Favereau Eric (2019), Chronologie:L’affaire Vincent Lambert en sept chapitres, Liberation. Διαθέσιμο σε : https://www.liberation.fr/france/2019/07/11/l-affaire-vincent-lambert-en-sept-chapitres_1738587/
Lebret Audrey (2019), The End of Dramatic Legal Saga: French Patient Vincent Lambert has Died. Petrie-Flom Center at Harvard Law School. Διαθέσιμο σε: https://blog.petrieflom.law.harvard.edu/2019/08/01/the-end-of-legal-saga-french-patient-vincent-lambert-has-died/
Mercadier Théo(n.d.), Mort de Vincent Lambert : onze années de controvers, La Croix, Διαθέσιμο σε: https://static.bayard.io/la-croix.com/timelines/chronologie-affaire-vincent-lambert/index.html
Puppinck Gregor (2019), V. Lambert case: “The French Government will be condemned by the UN”. European Center of Law and Justice, Διαθέσιμο σε: https://eclj.org/euthanasia/un/affaire-lambert–il-est-certain-que-le-gouvernement-franais-sera-condamn?lng=en
Rioualen Margaux (2019), Affaire Lambert : une bien surprenante voie de fait. Dalloz. Διαθέσιμο σε: https://www.dalloz-actualite.fr/flash/affaire-lambert-une-bien-surprenante-voie-de-fait
Veshi Denard (2017), Comments on the Lambert case: the rulings of the French Conseil d’État and the European Court of Human Rights, National Library of Medicine , Διαθέσιμο σε : https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27581426/
Νομολογία
European Court of Human Rights (2015) Lambert and others V France. Διαθέσιμο σε: https://hudoc.echr.coe.int/fre#{%22itemid%22:[%22002-10758%22]}
Πηγή εικόνας:
European Center of Law and Justice (2020) Vincent Lambert c. France (No 59/2019). 2 Οκτωβρίου. Διαθέσιμη σε : https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Feclj.org%2Feuthanasia%2Fun%2Fvincent-lambert-v-france-n-59%2F2019%3Flng%3Dfr&psig=AOvVaw2d6wmVceZYlFUnR6h8asfV&ust=1727834143588000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBcQjhxqFwoTCNCw__mJ7IgDFQAAAAAdAAAAABAK