Γράφει ο Αναστάσης Ασημακόπουλος
Η υπόθεση Lotus προέκυψε από την σύγκρουση μεταξύ ενός πλοίου που έφερε την γαλλική σημαία και ενός που έφερε την τούρκικη σημαία στην ανοιχτή θάλασσα. Η σύγκρουση αυτή προκάλεσε την βύθιση του τουρκικού πλοίου και το θάνατο 8 Τούρκων, ενώ οι υπόλοιποι 10 μαζί με τον τούρκο καπετάνιο σώθηκαν από το γαλλικό πλοίο, το οποίο και συνέχισε για τον προορισμό του, την Κωνσταντινούπολη, όπου όμως συνελήφθη ο Τούρκος και ο Γάλλος καπετάνιος, lieutenant Demons, κατά του οποίου επιρρίφθησαν κατηγορίες για ανθρωποκτονία. Κρίθηκε ένοχος και καταδικάσθηκε σε φυλάκιση 80 ημερών και του επιβλήθηκε χρηματικό πρόστιμο. Ωστόσο, η γαλλική κυβέρνηση απαίτησε, θεωρώντας ότι η Τουρκία δεν έχει δικαιοδοσία, να παραπεμφθεί η υπόθεση στο ΔΔΔΔ, κάτι που έγινε με την υπογραφή συνυποσχετικού μεταξύ αυτών. Ετέθη το ερώτημα στο δικαστήριο αν παραβίασε η Τουρκία το διεθνές δίκαιο ασκώντας δικαιοδοσία για έγκλημα Γάλλου εκτός της τουρκικής επικράτειας και αν ναι θα έπρεπε αυτή να αποζημιώσει τη Γαλλία;[1]
Από την επισκόπηση της υπόθεσης προκύπτουν κάποιες βασικές αρχές για το διεθνές δίκαιο, που δέχθηκε το δικαστήριο αποδεχόμενο ουσιαστικά τη θέση της Τουρκίας, ωστόσο πριν από αυτό είναι επιβεβλημένο να παρατηρήσουμε την ελεύθερη βούληση των κρατών και την επιλογή τους για επίλυση της υποθέσεως βάσει του διεθνούς δικαίου όπως φαίνεται με την επιλογή των ανωτέρω χωρών να προσφύγουν στο ΔΔΔΔ[2].
Η πρώτη αρχή που προέκυψε από την υπόθεση Lotus είναι ότι δεν υφίσταται δικαιοδοσία του κράτους εκτός της επικράτειάς του, εκτός αν αυτό επιτρέπεται από το διεθνές δίκαιο[3]. Ωστόσο, είναι σημαντικό να γίνει αναφορά στο γεγονός ότι σύμφωνα με το Δικαστήριο δεν υπήρχε γενική απαγόρευση ως προς τη δυνατότητα τα κράτη να επεκτείνουν την εφαρμογή της δικαιοδοσίας τους εκτός των εδαφών τους κατά τον καταλληλότερο για αυτά τρόπο, κάτι βέβαια διαμετρικώς αντιφατικό με την πρώτη αρχή, το οποίο προέκυψε από το γεγονός ότι το ΔΔΔΔ εξέλαβε το τουρκικό πλοίο ως τουρκικό έδαφος(θα αναλυθεί προσεχώς)[4].
Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση για την σημαία των πλοίων, θα πρέπει να καταγράψουμε τη δεύτερη σημαντικότατη αρχή που προκύπτει από την Lotus, την αρχή δηλαδή της εδαφικότητας, σύμφωνα με την οποία, όπως την ερμήνευσε το ΔΔΔΔ, ένα κράτος μέσα στην επικράτειά του μπορεί να ασκεί την δικαιοδοσία του, σε κάθε ζήτημα, ακόμη και όταν δεν υπάρχει συγκεκριμένος νόμος στο διεθνές δίκαιο που να το επιτρέπει και μπορεί να την ασκεί με ποικίλα μέτρα, που περιορίζονται μόνο από απαγορευτικούς κανόνες του διεθνούς δικαίου[5]. Η αιτιολογία για αυτή την αρχή προήλθε από την ανεξαρτησία και την αυτοκυριαρχία των κρατών, δηλαδή ότι δεν θα ήταν λογικό ούτε εύλογο να προαπαιτείται εξειδικευμένος κανόνας, για να ασκήσει το κράτος την δικαιοδοσία του[6].
Έπειτα, υιοθετώντας την άποψη ότι κάθε πλοίο στην ανοιχτή θάλασσα είναι κατά πλάσμα δικαίου έδαφος του κράτους της σημαίας του, όπως προαναφέραμε, κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι η Τουρκία έχει μαζί με την Γαλλία συντρέχουσα δικαιοδοσία. Αυτή η δικαιοδοσία ενισχύεται με βάση την αρχή των συνεπειών, καθώς το πλοίο εξομοιώθηκε με το τουρκικό έδαφος δίδοντας την απαραίτητη βάση για την επέκταση της ποινικής εξουσίας της Τουρκίας και λόγω του ότι κάποια από τα στοιχεία του εγκλήματος διεπράχθησαν στο έδαφος αυτό[7]. H «επικίνδυνη» θεωρία, στην οποία αναγκαία λόγω των παραπάνω επιχειρημάτων του κατέληξε το ΔΔΔΔ, σήμαινε ουσιαστικά, ότι κάθε κράτος της σημαίας του πλοίου, του οποίου έχουν θιγεί οι πολίτες από παράνομες πράξεις στην ανοιχτή θάλασσα, έχει τη δυνατότητα να τις τιμωρεί σύμφωνα με την εσωτερική του νομοθεσία. Αυτό, όμως, ούτε ορθό είναι ούτε και ίσχυσε για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς το 1952 με τη σύμβαση των Βρυξελλών ανατράπηκε η θεωρία αυτή του ΔΔΔΔ στο μεγαλύτερο μέρος της, ενώ επιτρεπόταν πλέον στο κράτος της σημαίας του πλοίου, του οποίου οι πολίτες έχουν θιγεί, να ασκήσει ποινική δίωξη στους υπαίτιους, αλλά όχι και να τους συλλάβει και να τους προσάγει[8]. Την σύμβαση αυτή επικυρώνει και εξελίσσει το άρθρο 97 παρ.1,3 της Σύμβασης για το δίκαιο της Θάλασσας, σύμφωνα με το οποίο κανένα κράτος εκτός του Κράτους σημαίας του πλοίου που προκάλεσε τη σύγκρουση ή του κράτους του οποίου το πρόσωπο, που προκάλεσε την παράνομη ενέργεια, έχει την υπηκοότητα και κανένα άλλο κράτος δεν μπορεί να προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια ενέργεια στο πλαίσιο της πράξης αυτής. Έτσι, όχι μόνο αναγνωρίζεται πλέον η δικαιοδοσία του κράτους σημαίας, αλλά και επισημαίνεται ότι συντρέχουσα δικαιοδοσία έχει μόνο το κράτος ιθαγένειας και όχι το κράτος του οποίου εθίγη ο πολίτης[9].
Τέλος, το δικαστήριο προέβη και στη διαπίστωση, ότι δεν δημιουργήθηκε διεθνές έθιμο από την μέχρι τώρα πρακτική των κρατών να ασκούν δίωξη μόνο τα κράτη σημαίας, καθώς δεν θεωρούσαν ότι υποχρεούνται βάσει του νόμου να πράξουν αυτό. Με τον τρόπο αυτό προσδιόρισε το opinion juris όχι μόνο με τις πράξεις των κρατών αλλά και τις παραλείψεις, που πραγματώνονται όταν το κράτος θεωρεί, πως υποχρεούται να μην ενεργεί με συγκεκριμένο τρόπο.
Κλείνοντας, η υπόθεση Lotus καθιέρωσε πολύ σημαντικές αρχές για το διεθνές δίκαιο, κάποιες από τις οποίες ισχύουν μέχρι και σήμερα, και έδωσε το έναυσμα για την περαιτέρω ανάπτυξη του δικαίου της θάλασσας.
Το κείμενο της απόφασης στην υπόθεση Lotus μπορεί να βρεθεί εδώ: http://www.worldcourts.com/pcij/eng/decisions/1927.09.07_lotus.htm
Βιβλιογραφία:
- Το κείμενο της απόφασης στην υπόθεση Lotus, http://www.worldcourts.com/pcij/eng/decisions/1927.09.07_lotus.htm
- Ruwanthika Gunaratne, Lotus Case (summary), 2012, https://ruwanthikagunaratne.wordpress.com/2012/07/27/lotus-case-summary/
- Μαρίνα Στεφανίδου, Νομική ανάλυση: Στρατιωτική δραστηριότητα και ΑΟΖ, 25.2.2018, https://www.onisilos.gr/?p=15409
- Κ. Ιωάννου et.al., Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Αρμοδιότητες ΔΔΔΔ, σελ. 9-18.
- Ανάλυση διεθνούς δικαίου, 12ο κεφάλαιο, https://forum.aegean.gr/download/file.php?id=22240
- Κωνσταντίνος Ντέλικος, Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ, http://www.digestaonline.gr/index.php/24-2006/225-2006-delikos#_ftnref1
- ΧΡΗΣΤΟΥ ΝΙΚ. ΣΑΤΛΑΝΗ, H ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΩΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ, δημοσιευμένο στο Νομικό Βήμα 2009, σελ. 1312-1340
- Εμ. Ρούκουνα, Διεθνές Δίκαιο, τεύχος δεύτερο, 2005, σελ. 156επ,
- Χρ. Μυλωνόπουλου, Διεθνές Ποινικό Δίκαιο, 1993, σελ. 158, 172επ,
- Η φωτογραφία προέρχεται από το google αναζητώντας σχετικά με την υπόθεση lotus.
[1] Ruwanthika Gunaratne, Lotus Case (summary), 2012, https://ruwanthikagunaratne.wordpress.com/2012/07/27/lotus-case-summary/
[2] Της Μαρίνας Στεφανίδου, Νομική ανάλυση: Στρατιωτική δραστηριότητα και ΑΟΖ, 25.2.2018, https://www.onisilos.gr/?p=15409
[3] Βλ. υποσημ.1, σκέψη 45 και Κ. Ιωάννου et.al., Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Αρμοδιότητες…, σελ. 18-9.
[4] Α)Ανάλυση διεθνούς δικαίου, 12ο κεφάλο, https://forum.aegean.gr/download/file.php?id=22240 και Β)Κωνσταντίνος Ντέλικος, Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ, http://www.digestaonline.gr/index.php/24-2006/225-2006-delikos#_ftnref1
[5] Βλ. υποσημ.1, σκέψη 46-47 και υποσημ. 2 και 5
[6] Βλ. υποσημ.1, σκέψη 48
[7] Βλ. υποσημ.2 και ΧΡΗΣΤΟΥ ΝΙΚ. ΣΑΤΛΑΝΗ, H ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΩΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ, δημοσιευμένο στο Νομικό Βήμα 2009, σελ. 1312-1340 (σημειώσεις μαθηματος σελ . 8-9), Εμ. Ρούκουνα, Διεθνές Δίκαιο, τεύχος δεύτερο, 2005, σελ. 156επ, Χρ. Μυλωνόπουλου, Διεθνές Ποινικό Δίκαιο, 1993, σελ. 158, 172επ,
[8] Βλ.υποσημ.5 Α),
[9] Βλ. υποσημ. 5Α) και 8