Γράφει η Ιφιγένεια Τσακαλογιάννη
- ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Στις 18 Σεπτεμβρίου 2013, ακτιβιστές της περιβαλλοντικής Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης Greenpeace πάνω στο παγοθραυστικό πλοίοArctic Sunrise, ολλανδικής σημαίας, προσπάθησαν να πλησιάσουν την υπεράκτια πλατφόρμα γεωτρήσεων Prirazlomnaya στη θάλασσα Πετσόρα, βορειοδυτικά της Ρωσίας. Σκοπός τους ήταν να σκαρφαλώσουν στην κατασκευή, ιδιοκτησίας του Ρωσικού Ομίλου Gazprom, για να διαμαρτυρηθούν κατά της εκμετάλλευσης της Αρκτικής για την εξόρυξη πετρελαίου. Πριν τα καταφέρουν, οι ρωσικές αρχές σταμάτησαν το πλοίο όσο αυτό έπλεε εντός της ρωσικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) και συνέλαβαν το πλήρωμα των 30 ατόμων, οδηγώντας το Arctic Sunrise προς τη ρωσική ακτή, και συγκεκριμένα, στο λιμάνι της πόλης Μούρμανσκ. Κατόπιν, το αρμόδιο διερευνητικό όργανο, η Εξεταστική Επιτροπή της Ρωσικής Ομοσπονδίας, εκκίνησε ποινική έρευνα κατά των ακτιβιστών με την κατηγορία της τρομοκρατίας και της πειρατείας, η οποία αργότερα άλλαξε σε χουλιγκανισμό. Έτσι, το Ολλανδικό κράτος προσέφυγε στις 4 Οκτωβρίου 2013 στο Διαρκές Διαιτητικό Δικαστήριο (PCA) αιτούμενο αποκατάσταση της ζημίας καιστις 21 Οκτωβρίου 2013 στο Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας (ITLOS) ζητώντας την άμεση αποφυλάκιση των 28 ακτιβιστών και των δύο δημοσιογράφων (οι οποίοι στο εξής έγιναν γνωστοί ως οι Arctic 30), την επιστροφή του πλοίου Arctic Sunrise και την καταδίκη της Ρωσίας για παραβίαση διατάξεων της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).
- ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ
- Note verbale
Η δημόσια ακρόαση της υπόθεσης έλαβε χώρα στις 6 Νοεμβρίου 2013, στην οποία δεν συμμετείχε η Ρωσία. Συγκεκριμένα, κατά την επικύρωση της Σύμβασης τον Φεβρουάριο του 1997, η Ρωσική Ομοσπονδία είχε προβεί σε δήλωση, σύμφωνα με την οποία, inter alia, δεν αποδεχόταν τις διαιτητικές διαδικασίες του Μέρους 5, Τμήματος 2 της Σύμβασης για υποχρεωτική υπαγωγή σε διαιτητικό δικαστήριο του Παραρτήματος 7 της Σύμβασης και συνακόλουθα, τον δεσμευτικό χαρακτήρα των αποφάσεων αυτού, που αφορούσαν τις «διαφορές σχετικά με στρατιωτικές δραστηριότητες (…) που βρίσκονται σε μη εμπορική υπηρεσία καθώς και δραστηριότητες για την εφαρμογή των νόμων σχετικά με την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων ή δικαιοδοσίας» (άρθρο 298). Βάσει αυτής της δήλωσης, η Ρωσία με πρότερη ρηματική διακοίνωση (note verbale) της Ρωσικής Πρεσβείας στο Βερολίνο στις 22 Οκτωβρίου 2013 αρνήθηκε να αναγνωρίσει τη διαιτητική διαδικασία που προβλέπει η UNCLOS και ενημέρωσε πως δεν θα παραστεί στο ITLOS.
Β. Δικαιοδοσία και Ερημοδικία
Αναφορικά με το ζήτημα της δικαιοδοσίας του, το Δικαστήριο έκρινε πως η δήλωση της Ρωσικής Ομοσπονδίας μπορεί να αφορά μόνο περιπτώσεις που σχετίζονται με θαλάσσιες επιστημονικές έρευνες και αλιεία, ενώ όσον αφορά το ζήτημα της ερημοδικίας της χώρας, κρίθηκε πως η απουσία ή αδυναμία υπεράσπισης ενός μέρους δεν παρεμποδίζει τη συνέχεια της διαδικασίας, ούτε αποκλείει το Δικαστήριο από το να θέσει προσωρινά μέτρα, αρκεί να έχει δοθεί πρώτα στα διάδικα μέρη η δυνατότητα να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους.
Γ. Σκεπτικό
Οι ισχυρισμοί της Ολλανδίας αφορούσαν την ερμηνεία και την εφαρμογή συγκεκριμένων διατάξεων της UNCLOS, συγκεκριμένα των άρθρων 56, 58, 60, 87, 110, τα οποία αναφέρονται στα δικαιώματα, τις δικαιοδοσίες και τις υποχρεώσεις των παράκτιων κρατών και των υπόλοιπων στην ΑΟΖ καθώς και στο δικαίωμα της ελευθερίας στην ανοιχτή θάλασσα, υποστηρίζοντας πως οι ενέργειες της Ρωσίας αποτελούσαν παράβαση αυτών.
Σχετικώς, στο note verbale της Ρωσίας προβλεπόταν πως «οι ενέργειες των Ρωσικών αρχών αναφορικά με το Arctic Sunrise και το πλήρωμά του αποτελούσαν άσκηση της πλήρους (και ποινικής) δικαιοδοσίας του ρωσικού κράτους, με σκοπό την εφαρμογή των νόμων και των κανονισμών της Ρωσικής Ομοσπονδίας ως παράκτιο κράτος».
Έτσι, το Δικαστήριο συμπέρανε πως υφίστατο διαφορά απόψεων αναφορικά με την δυνατότητα εφαρμογής των ανωτέρω διατάξεων της Σύμβασης μεταξύ του παράκτιου κράτους και του κράτους σημαίας, κρίνοντας πως το Διαιτητικό Δικαστήριο του Παραρτήματος 7 της Σύμβασης έχει prima facie (εκ πρώτης όψεως) δικαιοδοσία στην εν λόγω διαφορά.
Δ. Διατακτικό της Απόφασης – Προσωρινά Μέτρα
Στο διατακτικό της Απόφασής του λοιπόν, το Δικαστήριο έκρινε πως σύμφωνα με το άρθρο 290, παρ. 5 της Σύμβασης, λόγω του επείγοντος της κατάστασης και εκκρεμούσης της συγκρότησης του Διαιτητικού Δικαστηρίου, το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας μπορεί να ορίσει προσωρινά μέτρα: έτσι, διέταξε α) την άμεση αποφυλάκιση των κρατούμενων και την απελευθέρωση του πλοίου Arctic Sunrise µετά από την καταβολή ομολόγου ή άλλης χρηματικής εγγύησης ύψους 3,6 εκατ. ευρώ από την Ολλανδία και β) τη διασφάλιση εκ μέρους της Ρωσίας της ανεμπόδιστης εξόδου τους από τη περιοχή δικαιοδοσίας της χώρας.
- ΔΙΑΡΚΕΣ ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ
Α. Δικαιοδοσία
Με την ομόφωνη απόφασή του στις 14 Αυγούστου 2015, το Διαιτητικό Δικαστήριο έκρινε πως το δικαίωμα της Ολλανδίας για επίκληση της διεθνούς ευθύνης της Ρωσίας αντλείται από την ιδιότητα της πρώτης ως κράτος σημαίας του Arctic Sunrise και επεκτείνεται σε απαιτήσεις σχετικές με το πλήρωμα, σε όλα τα φυσικά πρόσωπα και τα αντικείμενα πάνω στο πλοίο, όπως και σε κάθε πρόσωπο συμμετέχον στις εργασίες του. Παράλληλα, το Δικαστήριο σημείωσε πως έχει δικαιοδοσία, για τη διαμόρφωση της κρίσης του, να λάβει υπόψη το εφαρμοστέο διεθνές εθιμικό δίκαιο, συμπεριλαμβανομένων των διεθνών προτύπων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Β. Σκεπτικό
- Όσον αφορά τον πρώτο ισχυρισμό της Ολλανδίας αναφορικά με την κήρυξη ζώνης ασφαλείας τριών (3) ναυτικών μιλίων γύρω από την πλατφόρμα Prirazlomnaya (60 UNCLOS), το Δικαστήριο έκρινε πως σύμφωνα με την Σύμβαση, η εν λόγω ζώνη δεν μπορεί να ξεπερνά τα 500 μέτρα, καταλήγοντας, ύστερα από την εξέταση διαφόρων ανακοινώσεων των ρωσικών αρχών, πως η χώρα δεν είχε καθορίσει ζώνη ασφαλείας.
- Ύστερα, το Δικαστήριο ασχολήθηκε με τη νομιμότητα των ενεργειών των ρωσικών αρχών. Πρώτον, σημείωσε πως η διαμαρτυρία στη θάλασσα αποτελεί μια διεθνώς νόμιμη χρήση της θάλασσας, η οποία εδράζεται στο δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας. Συνεχίζοντας, παρατήρησε πως δεν μπορούσε να στοιχειοθετηθεί το έγκλημα της πειρατείας, η οποία προϋποθέτει επίθεση από πλοίο σε πλοίο (όχι πλατφόρμα).
- Εν συνεχεία, το Δικαστήριο σημείωσε πως το παράκτιο κράτος έχει γενικώς δικαίωμα να συλλαμβάνει πλοία που είναι ύποπτα για τρομοκρατικές ενέργειες με τον προβλεπόμενο από τη Συνθήκη τρόπο, όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν μπορεί να έχει εφαρμογή αυτή η δυνατότητα.
- Αναφορικά με ισχυρισμούς της Ρωσίας σε διπλωματικές συζητήσεις και ΜΜΕ σχετικά με τη ζημία στο θαλάσσιο περιβάλλον που θα μπορούσε να επιφέρει η διαμαρτυρία της Greenpeace, το Δικαστήριο ανέφερε πως οι ενέργειες των ρωσικών αρχών ήταν υπέρμετρα δυσανάλογες και δεν μπορούσαν να δικαιολογηθούν, ούτε για περιβαλλοντικούς λόγους.
- Τέλος, το Δικαστήριο σημείωσε πως παρά τους επικίνδυνους, κατά τις ρωσικές αρχές, ελιγμούς του πλοίου στη ρωσική ΑΟΖ, δεν θεμελιώνεται δικαίωμα οποιουδήποτε άλλου κράτους εκτός του κράτους σημαίας να πάρει τον έλεγχο του πλοίου ή/και να εκκινήσει πειθαρχική/ποινική διαδικασία κατά του πληρώματος (97 UNCLOS).
Γ. Διατακτικό της Απόφασης
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, το Διαιτητικό Δικαστήριο δικαίωσε την Ολλανδία, κρίνοντας πως δικαιούται αποζημίωση από το Ρωσικό κράτος, πλέον τόκων υπερημερίας, για: 1) τη ζημία στο πλοίο Arctic Sunrise, το κόστος προετοιμασίας για την επιστροφή του πλοίου από τη Ρωσική πόλη Μούρμανσκ και το κόστος της απώλειας χρήσης του την εν λόγω περίοδο, 2) την ηθική βλάβη των κρατούμενων για την παράνομη σύλληψη, κράτηση και φυλάκισή τους, 3) τη ζημία από τις ενέργειες της Ρωσίας κατά των 30 επιβαινόντων, συμπεριλαμβανομένων της εγγυοδοσίας και των εξόδων κράτησης και 4) τη ζημία που προβλέπεται λόγω παράβασης των άρθρων 56(2), 58(1), 58(2), 87(1)(α) και 92(1) της UNCLOS.
Τελικώς, η υπόθεση έκλεισε 6 χρόνια μετά, συγκεκριμένα τον Μάιο του 2019, όπου επετεύχθη συμβιβασμός μεταξύ ρωσικής και ολλανδικής πλευράς και συμφωνήθηκε να δοθεί αποζημίωση από την πρώτη ύψους 2,7 εκατ. ευρώ. Ο Daniel Simons, νομικός σύμβουλος της Greenpeace σχολίασε: «Χαιρετίζουμε την Ολλανδική Κυβέρνηση για την ισχυρή στάση της υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης και του ειρηνικού ακτιβισμού. (…) Η υπόθεση, όσον αφορά τον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θα συνεχιστεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Έχοντας υπόψη τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής παντού στον πλανήτη, είναι πολύ σημαντικό να συνεχίσουμε την κληρονομιά του Arctic 30, παίρνοντας θέση απέναντι στις εταιρείες ορυκτών καυσίμων σε όλο τον κόσμο. (…) Εμείς θα συνεχίσουμε να στεκόμαστε δίπλα στον καθένα που έχει το θάρρος όχι μόνο να ονειρευτεί ένα βιώσιμο μέλλον, αλλά που είναι έτοιμος να δράσει αποφασιστικά και ειρηνικά για αυτό, όπως οι Arctic 30.»
Πηγές:
- Permanent Court of Arbitration, Arctic Sunrise Arbitration, Αύγουστος 24, 2015 (https://pcacases.com/web/sendAttach/1444)
- International Tribunal of the Law for the Sea, The Arctic Sunrise Case, Νοέμβριος 22, 2013. (https://www.itlos.org/fileadmin/itlos/documents/cases/case_no.22/published/C22_Order_221113.pdf)
- Settlement of the Arctic Sunrise case between the Netherlands and Russia, Μάιος 17, 2019, Greenpeace. (https://www.greenpeace.org/international/press-release/22071/settlement-of-the-arctic-sunrise-case-between-the-netherlands-and-russia/)
Πηγή εικόνας: Deutsche Welle (https://www.dw.com/en/greenpeace-protest-ship-arctic-sunrise-free-after-10-months-in-murmansk/a-17826187)