Γράφει ο Γιάννης Γλύκας
Το ARA Libertad είναι ένα ιστιοφόρο πλοίο κατηγορίας “A”, το οποίο υπηρετεί το Ναυτικό της Αργεντινής, ως εκπαιδευτικό σκάφος. Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα και ταχύτερα ψηλά πλοία στον κόσμο, κάτοχος πολλών ρεκόρ ταχύτητας, σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1950. Η «Πρέσβειρα των Θαλασσών», όπως είναι γνωστή, πραγματοποίησε το παρθενικό της ταξίδι το 1961 και έκτοτε έχει διανύσει πάνω από 800.000 ναυτικά μίλια και έχει επισκεφθεί πάνω από 500 λιμάνια σε 60 χώρες. Η τελευταία φορά που η φρεγάτα A.R.A “Libertad” επισκέφθηκε την Ελλάδα, ήταν πριν από 4 χρόνια, το Σεπτέμβριο του 2016.
Την 1η Οκτωβρίου 2012, το σκάφος κατέπλευσε στο λιμάνι Τέμα της Γκάνας, το οποίο βρίσκεται κοντά στην πρωτεύουσα Άκρα. Το ταξίδι του Libertad προς τη δυτική ακτή της Αφρικής είχε προγραμματιστεί σε συνάντηση μεταξύ της Αργεντινής και των χωρών της Υποσαχάριας Αφρικής, στο Μπουένος Άιρες, τον Απρίλιο του 2011. Διπλωμάτες από τη Γκάνα, που ήταν παρόντες συμφώνησαν, ότι το πλοίο θα επισκεφθεί τη χώρα στο πλαίσιο μιας κρουαζιέρας καλής θέλησης δεκατριών εθνών στη Δυτική Αφρική. Το πλοίο βρισκόταν στην 43η εκπαιδευτική αποστολή του και μετέφερε πλήρωμα 220 ατόμων, συμπεριλαμβανομένων 69 μελών του Πολεμικού Ναυτικού της Αργεντινής, 110 στρατιωτών, εκπροσώπων αρκετών κεντρικών, νοτιοαμερικανικών, καθώς και νοτιοαφρικανικών ναυτικών.
Η ιστορία της κράτησης του Libertad εκτείνεται πίσω από την οικονομική ύφεση της Αργεντινής στις αρχές του αιώνα. Την επομένη της άφιξής του στο λιμάνι, η NML Capital, θυγατρική της Elliott Management Corporation, απηύθυνε αίτημα έγερσης αγωγής ενώπιον του Ανώτατου Δικαστηρίου της Γκάνας, “in rem” (“κατά παντός υπευθύνου”) κατάσχεσης της φρεγάτας. Σκοπός της, ήταν η εφαρμογή της απόφασης που είχε εκδοθεί εις βάρος της Αργεντινής και υπέρ της NML Capital, από το Περιφερειακό Δικαστήριο των Η.Π.Α, για τη Νότια Περιφέρεια της Νέας Υόρκης. Η υπόθεση αφορούσε τα χρεοκοπημένα κρατικά ομόλογα της Αργεντινής, αξίας 370 εκατομμυρίων δολαρίων, ως συνέπεια της κατάρρευσης της οικονομίας της το 2001. Βάσει αυτής η Αργεντινή είχε συμφωνήσει αμετάκλητα στην άρση του ακατασχέτου των περιουσιακών της στοιχείων, λόγου χάριν πολεμικών πλοίων και αεροπλάνων. Συνεπώς, το Ανώτατο Δικαστήριο της Γκάνας, στη βάση αυτής της παραίτησης ικανοποίησε το αίτημα της NML Capital για κράτηση της φρεγάτας ARA Libertad.
Τα χρόνια που ακολούθησαν οι πολιτικές του ΔΝΤ, σε συνδυασμό με την εξάρτηση από το δολάριο είχαν ως συνέπεια τη χρεοκοπία και η Αργεντινή είδε το νόμισμά της να υποτιμάται κατά 400% και την οικονομία της να βυθίζεται. Κατά συνέπεια, η Αργεντινή προσέφερε στους πιστωτές την επιλογή, να δεχτούν το “κούρεμα” των υπαρχόντων ομολόγων κατά 70% ή να μην λάβουν τίποτα Έτσι, η συντριπτική πλειοψηφία των ομολογιούχων της αποδέχθηκαν την αθέτηση πληρωμών και την επακόλουθη αναδιάρθρωση, με αποτέλεσμα να υποστούν σημαντικές ζημίες. Η πρακτική αυτή όμως, δεν επιβεβαιώθηκε και στην περίπτωση της NML Capital, η οποία ήταν μεταξύ αυτών που αρνήθηκαν να αποδεχθούν την αθέτηση υποχρεώσεων της Αργεντινής και αργότερα αναζήτησαν τα χρήματα τους με ποικίλους τρόπους. Η στρατηγική της προέβλεπε την επίταξη περιουσιακών στοιχείων της συγκεκριμένης χώρας της Λατινικής Αμερικής ακόμα και με επιθετικά μέσα, αποσκοπώντας στην είσπραξη του μεγαλύτερου δυνατού ποσού οφειλής. Για την ενίσχυση της παραπάνω θέσης, αρκεί να παρατεθεί ότι έχουν μεταφερθεί στοιχεία της χώρας σε ολόκληρη την υφήλιο, όπως το προεδρικό αεροπλάνο τo 2007, καθώς και το περίπτερο της Αργεντινής στην Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης. Από την πλευρά της, η κυβέρνηση της Αργεντινής έχει κατηγορήσει επανειλημμένως την NML ότι χρησιμοποίησε τις Νήσους Κέιμαν, έναν φορολογικό παράδεισο, που έχει καταγγελθεί από την G20 και τον ΟΗΕ, για να αποφύγει νομικά και φορολογικά ζητήματα.
Η NML Capital λαμβάνοντας υπόψη τη δικαστική απόφαση, δήλωσε, ότι θα άφηνε τη φρεγάτα ελεύθερη υπό όρους: η Αργεντινή να πληρώσει ολόκληρο το χρέος που οφείλει ή τουλάχιστον είκοσι εκατομμύρια δολάρια ως προκαταβολή. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Αργεντινής καταδίκασε την κίνηση, ισχυριζόμενο ότι αποτελεί “τέχνασμα” των τοκογλύφων και ακολούθησε επίσκεψη διπλωματικής αντιπροσωπείας της Αργεντινής στην Άκρα από τις 16 έως τις 19 Οκτωβρίου. Έπειτα από αλλεπάλληλες συνομιλίες με τον Υπουργό Άμυνας, τον Υπουργό Εσωτερικών και Συμβούλους του Προέδρου της Γκάνας, η πολυπόθητη χρυσή τομή δεν βρέθηκε. Απότοκο των γεγονότων αυτών ήταν η ισχνή πρόοδος μέσω διπλωματικών διαύλων και με δεδομένο ότι η ναυαρχίδα της βρίσκεται υπό καθεστώς κράτησης σε ξένο λιμάνι, η Αργεντινή εκμεταλλεύτηκε τον άσσο που έκρυβε στο μανίκι της, τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (“UNCLOS”), συμβαλλόμενα μέρη της οποίας είναι τόσο η Αργεντινή όσο και η Γκάνα, καθώς και τις διατάξεις διαιτησίας της.
Στις 29 Οκτωβρίου 2012, η Αργεντινή κίνησε διαδικασία διαιτησίας κατά της Γκάνας σύμφωνα με το παράρτημα VII της UNCLOS, το οποίο προβλέπει την επίλυση των διαφορών που ανακύπτουν σε σχέση με την ερμηνεία και την εφαρμογή της Σύμβασης από πενταμελή ομάδα που ορίζεται κατόπιν συμφωνίας των διαδίκων μερών. Η Αργεντινή ισχυρίζεται ότι η συνεχιζόμενη κράτηση της φρεγάτας από την Γκάνα αποτελεί παραβίαση του άρθρου 32 της UNCLOS «σχετικά με την ασυλία πολεμικών πλοίων και άλλων κρατικών πλοίων που χρησιμοποιούνται για μη εμπορικούς σκοπούς», καθώς και του άρθρου 18 παράγραφος 1β), 87 και 90, τα οποία αφορούν το δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης στα χωρικά ύδατα και την ελευθερία ναυσιπλοΐας στην ανοικτή θάλασσα. Ακολούθως, στις 14 Νοεμβρίου, η κυβέρνηση της Αργεντινής υπέβαλε στο Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας (ITLOS), «Αίτημα για θέσπιση προσωρινών μέτρων» σύμφωνα με το άρθρο 290 παράγραφος 5, της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας(UNCLOS), εν αναμονή της σύστασης διαιτητικού δικαστηρίου και της διαδικασίας επί της ουσίας βάσει του παραρτήματος VII της UNCLOS. Οι επιδιώξεις της Αργεντινής απαντώνται με τη θέσπιση του ακόλουθου προσωρινού μέτρου: «η Γκάνα να επιτρέψει άνευ όρων στην φρεγάτα ARA Libertad να εγκαταλείψει το λιμάνι Τέμα, τα χωρικά της ύδατα και να ανεφοδιαστεί προς το σκοπό αυτό». Μολαταύτα, προκειμένου να ληφθεί οποιοδήποτε προσωρινό μέτρο, η Αργεντινή υποχρεούτο να αποδείξει, πρώτον ότι το διαιτητικό δικαστήριο του παραρτήματος VII, μόλις συγκροτηθεί, θα έχει εκ πρώτης όψεως δικαιοδοσία επί της διαφοράς, δεύτερον πως τα μέτρα θα ήταν αναγκαία και κατάλληλα για την προστασία των δικαιωμάτων των μερών και τρίτον ότι ο επείγων χαρακτήρας της κατάστασης δικαιολογεί τη λήψη τέτοιων μέτρων, πριν από τη σύσταση του Δικαστηρίου του παραρτήματος VII.
Η κύρια κατηγορία της Αργεντινής προς την αφρικανική χώρα, ήταν ότι είχε παραβιάσει τη διεθνή υποχρέωσή της, να σέβεται την ασυλία που απολαμβάνουν τα πολεμικά πλοία σύμφωνα με το άρθρο 32 της UNCLOS (το οποίο απορρέει από το άρθρο 22 της Σύμβασης του 1958 για τα χωρικά ύδατα και τη συνορεύουσα ζώνη), το άρθρο 3 της διεθνούς σύμβασης του 1926, σχετικά με την ασυλία των κρατικών πλοίων και το εθιμικό διεθνές δίκαιο. Η πρώτη ακρόαση στο ITLOS πραγματοποιήθηκε στις 29 Νοεμβρίου, όπου η κυβέρνηση της Αργεντινής ανέπτυξε τα επιχειρήματά της και τα αποδεικτικά στοιχεία, σχετικά με το αίτημά της για λήψη προσωρινών μέτρων, ούτως ώστε το Libertad να μπορέσει να αναχωρήσει από το λιμάνι της Τέμα και τα ύδατα υπό τη δικαιοδοσία της Γκάνας και να ανεφοδιαστεί για τον σκοπό αυτό. Αναλυτικότερα, ισχυρίστηκε ότι τα δικαιώματά της υπέστησαν «ανεπανόρθωτη ζημία», με τρομερές συνέπειες για την κυριαρχία και την αξιοπρέπεια του κράτους. Σύμφωνα με το άρθρο 290 παρ.5, τα προσωρινά μέτρα απαιτούν ένα στοιχείο επείγουσας ανάγκης. Έτσι, η Αργεντινή διατύπωσε τους ισχυρισμούς της λαμβάνοντας υπόψη την υπόθεση MOX Plant (Ιρλανδία κατά Η.Β). Στην τελευταία το Δικαστήριο δήλωσε ότι το άρθρο 290 παράγραφος 5 «μπορεί να εφαρμοστεί εν αναμονή της σύστασης διαιτητικού δικαστηρίου του παραρτήματος VII, εάν το δικαστήριο κρίνει ότι ο επείγων χαρακτήρας της κατάστασης το απαιτεί». Συνεπώς, «υπό την έννοια ότι η αγωγή είναι επιζήμια για τα δικαιώματα ενός εκ των μερών . . . είναι πιθανό να ληφθεί πριν από τη σύσταση του διαιτητικού δικαστηρίου του παραρτήματος VII». Απεναντίας, η Γκάνα ισχυρίστηκε, ότι η αίτηση για προσωρινά μέτρα πρέπει να απορριφθεί και κάλεσε την Αργεντινή να καταβάλει πλήρη αποζημίωση στο πλαίσιο της υπόθεσης.
Προχωρώντας με την εκδίκαση της υπόθεσης, η Αργεντινή τόνισε, ότι το Libertad πληρούσε τα κριτήρια του ορισμού των πολεμικών σκαφών με βάση το άρθρο 29 της UNCLOS και, ως εκ τούτου, εξέφευγε της δικαιοδοσίας οποιουδήποτε κράτους σύμφωνα με το άρθρο 32, στο οποίο ορίζεται ότι «καμία διάταξη της παρούσας σύμβασης δεν επηρεάζει την ασυλία των πολεμικών πλοίων και των άλλων κρατικών πλοίων που χρησιμοποιούνται για μη εμπορικούς σκοπούς». Από τη πλευρά της, η Γκάνα αντιτάχθηκε επικαλούμενη το άρθρο 32, ωστόσο το Δικαστήριο σημείωσε, ότι η ασυλία των πολεμικών πλοίων ισχύει στην αιγιαλίτιδα ζώνη, όπως και στο δημόσιο διεθνές δίκαιο. Μολονότι «οι περισσότερες από τις διατάξεις» στο Μέρος II σχετίζονται με τα χωρικά ύδατα, ορισμένες διατάξεις, όπως ο ορισμός των πολεμικών πλοίων στο άρθρο 29, «ενδέχεται να εφαρμόζονται για όλες τις θαλάσσιες περιοχές» (παράγραφος 64). Ως εκ τούτου, το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας, επιβεβαίωσε την ύπαρξη διαφοράς μεταξύ των διαδίκων, σχετικά με τη δυνατότητα εφαρμογής του άρθρου 32, το οποίο «παρέχει μια βάση στην οποία μπορεί να θεμελιωθεί εκ πρώτης όψεως δικαιοδοσία του διαιτητικού δικαστηρίου του παραρτήματος VII» (παράγραφος 66).
Επιπροσθέτως, η Αργεντινή ισχυρίστηκε ότι η Γκάνα απαγόρευσε στο σκάφος να απολαύσει το δικαίωμα της αβλαβούς διελεύσεως στα χωρικά ύδατα. Σύμφωνα με τα άρθρα 17 και 18 παράγραφος 1β) της UNCLOS, «Διέλευση σημαίνει ναυσιπλοΐα μέσα από τη χωρική θάλασσα με σκοπό: την πορεία προς ή την αναχώρηση από τα εσωτερικά ύδατα ή τον προσορμισμό σε αγκυροβόλιο ή λιμενική εγκατάσταση». Παράλληλα, το λατινοαμερικάνικο κράτος εντόπισε παραβιάσεις που σχετίζονται αφενός, με την ελευθερία της ναυσιπλοΐας και τις συναφείς διεθνώς νόμιμες χρήσεις της θάλασσας, που αντικατοπτρίζονται στα άρθρα 56 παράγραφος 2 και 58 της UNCLOS και αφετέρου με την άσκηση των ελευθεριών της ανοικτής θάλασσας, όπως ορίζονται στα άρθρα 87 και 90 της σύμβασης. Η Γκάνα αντιπαρέθεσε, ότι η διαφορά μεταξύ των δύο μερών αφορούσε το δημόσιο διεθνές δίκαιο και όχι την ερμηνεία ή την εφαρμογή ειδικών διατάξεων της UNCLOS και συνεπώς, δεν ήταν δικαιολογημένη βάσει της σύμβασης, ενώ η Αργεντινή υποστήριζε, ότι η σχέση μεταξύ δημοσίου διεθνούς δικαίου και UNCLOS ήταν πολύ πιο στενή. Το άρθρο 300 της Σύμβασης, λόγου χάριν, ορίζει ότι οι υποχρεώσεις βαραίνουν τα μέρη όχι μόνο κατά το δίκαιο της θάλασσας αλλά και σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο γενικά, ενώ το άρθρο 301 συνεχίζει, συνδέοντας την άσκηση των δικαιωμάτων των κρατών και την άσκηση των καθηκόντων τους κατά τα πρότυπα της Σύμβασης για την τήρηση των «αρχών του διεθνούς δικαίου που ενσωματώνονται στον χάρτη των Ηνωμένων Εθνών». Κατά συνέπεια, με βάση τις θέσεις που διατυπώθηκαν στις 15 Δεκεμβρίου 2012, το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας αποφάνθηκε ομόφωνα ότι το πλοίο απολάμβανε ασυλία στρατιωτικού σκάφους, διέταξε τη Γκάνα να το απελευθερώσει αμέσως και άνευ όρων και να υποβάλει έκθεση συμμόρφωσης στο Δικαστήριο έως τις 22 Δεκεμβρίου. Η Γκάνα συμμορφώθηκε με την προσωρινή διαταγή, η φρεγάτα απέπλευσε στις 19 Δεκεμβρίου και έφτασε στο λιμάνι της Μαρ ντελ Πλάτα, όπου το υποδέχθηκε πλήθος κόσμου, τιμώντας το ως σύμβολο της χώρας, στις 9 Ιανουαρίου 2013. Μετά την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου, η Αρχή Λιμένων της Γκάνας μήνυσε την NML Capital για αποζημίωση ύψους τουλάχιστον 7,6 εκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ που σχετίζεται με την κατάσχεση του Libertad. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Γκάνας αποφάσισε τον Ιούνιο του 2013 ότι η κατάσχεση 77 ημερών ήταν «αδικαιολόγητη και θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια της Γκάνας πυροδοτώντας μια διπλωματική σύγκρουση».
Η πρόσφατη απόφαση του ITLOS, στην υπόθεση ARA Libertad, αντικατοπτρίζει τη συνεχιζόμενη προσπάθεια επέκτασης της διεθνούς δικαιοδοσίας και επιρροής του Δικαστηρίου, το οποίο είχε εκδώσει αποφάσεις σε μόνο είκοσι υποθέσεις ως επιλεγμένο φόρουμ επίλυσης διαφορών από τη σύστασή του τo 1982. Μάλιστα, είναι η πρώτη περίπτωση, όπου εξετάστηκε το ζήτημα απελευθέρωσης ενός πολεμικού πλοίου υπό κράτηση σε ξένο λιμάνι. Συνεπώς, καθίσταται σαφές πως, η νομολογία ήταν το κομμάτι που έλειπε από την αμφιλεγόμενη απόφαση της υπόθεσης M/V Louisa (Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες/Ισπανία). Με δεδομένα τα παραπάνω δεν εκπλήσσει το γεγονός, ότι στις Η.Π.Α, η υπόθεση έθεσε και πάλι στο προσκήνιο, το ζήτημα της επικύρωσης της UNCLOS, διότι η νομολογία θα ήταν πολύτιμη για την προστασία των πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ.
Μετά την απόφαση του Δικαστηρίου, η Αρχή Λιμένων της Γκάνας μήνυσε την NML Capital για ζημίες τουλάχιστον 7,6 εκατομμυρίων δολαρίων, που σχετίζονται με την κατάσχεση του Libertad. Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, το Ανώτατο Δικαστήριο της Γκάνας αποφάνθηκε τον Ιούνιο του 2013, ότι η κατάσχεση των 77 ημερών ήταν αδικαιολόγητη και θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια του κράτους , προκαλώντας διπλωματική σύγκρουση.
Πηγές:
- Kraska James (2013) The “Ara Libertad” (Argentina v. Ghana). The American Journal of International Law. April. Διαθέσιμο σε: https://www.jstor.org/stable/10.5305/amerjintelaw.107.2.0404?refreqid=excelsior%3Aefc151ebd30e34a8677357416f4669ab&seq=1
- Permanent Court of Arbitration. The ARA Libertad Arbitration (Argentina v. Ghana). Διαθέσιμο σε: https://pca-cpa.org/en/cases/65/
- International Tribunal for the Law of the Sea Case No. 20. Διαθέσιμο σε: https://www.itlos.org/cases/list-of-cases/case-no-20/#c1081
- Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:21998A0623(01)&from=PT
- Ruiz-Cerutti Susana , Law of the Sea, From Grotius to the International Tribunal for the Law of the Sea. Brill: 2015, σελ. 713-722.