Γράφει η Δέσποινα Τούντα
Στις 27 Σεπτεμβρίου 2016, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC) καταδίκασε τον Ahmad Al Faqi Al Mahdi σε 9 χρόνια φυλάκισης για την καταστροφή εννέα μαυσωλείων και ενός τζαμιού, η οποία έλαβε χώρα το καλοκαίρι του 2012 στην ιστορική πόλη Timbuktu στο Μάλι. Η υπόθεση υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική, καθώς το συγκεκριμένο δικαστήριο δεν είχε κατηγορήσει ποτέ προηγουμένως άτομο για εγκλήματα πολέμου αποκλειστικά επειδή διηύθυνε καταστροφή μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς.
Για την καλύτερη κατανόηση της εν λόγω υπόθεσης είναι απαραίτητη η εξέταση των συγκυριών κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκαν οι επιθέσεις, οι οποίες συσχετίστηκαν με την ένοπλη σύγκρουση που είχε ξεσπάσει στο Μάλι και την επακόλουθη κατοχή της πόλης Τιμπουκτού. Τον Ιανουάριο του 2012, κυβερνητικές δυνάμεις της χώρας συγκρούστηκαν με ομάδες ανταρτών, κυρίως αυτών του Εθνικού Κινήματος για την Απελευθέρωση του Azawad (MNLA), αυτονομιστικής ομάδας που στόχευε στη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους για τη φυλή Τουαρέγκ. Μόλις η MNLA συγκέντρωσε δύναμη και απέκτησε σημαντικό έλεγχο της επικράτειας, η Αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ (AQIM) και η Ansar Dine, ριζοσπαστική ομάδα που συνδεόταν στενά με την AQIM, επέβαλλαν την εξουσία τους στις βόρειες πόλεις της χώρας ερμηνεύοντας με ακραίο τρόπο τον ισλαμικό νόμο, δηλαδή της σαρία, στην περιοχή. Έτσι, από τον Απρίλιο του 2012 το Τιμπουκτού βρισκόταν υπό τον έλεγχο των δύο αυτών οργανώσεων. Ο κατηγορούμενος, γνωστός και ως Abu Tourab, υπήρξε ενεργό μέλος της Ansar Dine και συμμετείχε στην κατοχή του Τιμπουκτού. Πιο συγκεκριμένα, υπήρξε από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο του 2012 επικεφαλής της Hesba, μίας από τις διοικητικές δομές της Ansar Dine, η οποία είχε τη μορφή ηθικής ταξιαρχίας και θεωρούσε χρέος της να πολεμήσει όλες τις πράξεις που κατά την άποψή της παραβίαζαν τις αρχές του Ισλάμ. Πρέπει να σημειωθεί πως οι συγκεκριμένες ομάδες τζιχαντιστών επεδίωξαν να συμπεριλάβουν στις τάξεις τους ντόπιους, έτσι ώστε να εμπνέουν αξιοπιστία και εμπιστοσύνη στον ντόπιο πληθυσμό. Με αυτήν τη λογική, ενέταξαν τον Αl Mahdi, ο οποίος κατάγεται από ένα χωριό κοντά στο Τιμπουκτού.
Η Hesba θεώρησε την προσευχή στα μαυσωλεία του Τιμπουκτού πράξη ασεβή και ειδωλολατρική. Για αυτόν το λόγο, η ηγεσία πήρε την απόφαση τον Ιούνιο του 2012 να τα καταστρέψει και έδωσε στον Al Mahdi εντολή να εκτελέσει το έργο, χρησιμοποιώντας τα στρατεύματα που τελούσαν υπό τη διοίκησή του. Έτσι, κατά προσέγγιση, την περίοδο από 19 Ιουνίου έως 10 Ιουλίου 2012, τζιχαντιστές επιτέθηκαν σε δέκα από τα σημαντικότερα, πιο γνωστά και πολυσύχναστα θρησκευτικά και ιστορικά μνημεία της πόλης. Η επίθεση έλαβε χώρα υπό την επίβλεψη του Al Mahdi, ο οποίος παρείχε οδηγίες, συμβουλές και εξηγήσεις. Οι μαχητές της Ansar Dine κατέστρεψαν, πλήρως ή μερικώς, εννέα μαυσωλεία αγίων και ένα τζαμί, καθώς και πολλά αρχαία χειρόγραφα. Τα μνημεία προστατεύονταν όχι μόνο βάσει νόμων από τις αρχές του Μάλι, καθώς είχαν συμβολική και συναισθηματική αξία για τους κατοίκους, αλλά και από την Unesco, η οποία συμπεριέλαβε το Τιμπουκτού στη λίστα με τις τοποθεσίες παγκόσμιας κληρονομιάς το 1988. Το Τιμπουκτού υπήρξε κατά το παρελθόν ιδιαίτερα σημαντική πόλη, λόγω του πνευματικού του πλούτου. Αποτέλεσε κέντρο ισλαμικής μάθησης και έρευνας από τον 13ο έως τον 17ο αιώνα, προωθώντας τον ισλαμικό πολιτισμό και τη γνώση, ενώ χαρακτηριζόταν από ανοχή στην πολυφωνία και την ποικιλομορφία.
Το κλίμα αυξημένης έντασης και σύγκρουσης οδήγησε την κυβέρνηση του Μάλι και ειδικότερα το Υπουργείο Δικαιοσύνης να παραπέμψει την κατάσταση στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, απευθύνοντας επίσημο αίτημα στις 13 Ιουλίου 2012, με σκοπό την εξακρίβωση διάπραξης εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Ακολούθως, το Γραφείο του Εισαγγελέα (OTP) του ICC ξεκίνησε επίσημη έρευνα στις 16 Ιανουαρίου 2013, η οποία οδήγησε στις 18 Σεπτεμβρίου 2013 στην έκδοση εντάλματος σύλληψης για τον Al Mahdi για το εξής έγκλημα πολέμου: κατεύθυνση σκόπιμης επίθεσης εις βάρος ιστορικών και θρησκευτικών μνημείων. Στις 26 Σεπτεμβρίου 2015 οι αρχές του Νίγηρα, χώρα που γειτνιάζει με το Μάλι τον παρέδωσαν στο ICC. Σύμφωνα με την εισαγγελική αρχή, ήταν ήδη υπό κράτηση από τον Οκτώβριο του 2014, όταν και συνελήφθη για διακίνηση όπλων με σκοπό τη διάπραξη τρομοκρατικής πράξης, υπόθεση ξεχωριστή από την υπό εξέταση. Μετά την παράδοσή του στο ICC, μεταφέρθηκε στο κέντρο κράτησης του Δικαστηρίου, όπου και παρέμεινε μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης.
Στις 30 Σεπτεμβρίου 2015, ο κατηγορούμενος εμφανίστηκε για πρώτη φορά ενώπιον δικαστή του ICC σε προδικαστική διαδικασία, ούτως ώστε να γίνει η ταυτοποίησή του και να ενημερωθεί για τις κατηγορίες εναντίον του. Λίγους μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2016, η Εισαγγελία και η υπεράσπιση του κατηγορουμένου κατέληξαν σε συμφωνία, αφού αποφασίστηκε να παραπεμφθεί η υπόθεση σε δίκη. Στις 24 Μαρτίου 2016 επιβεβαιώθηκε σε προδικαστική πάλι διαδικασία η κατηγορία περί διάπραξης εγκλήματος πολέμου εναντίον του Al Mahdi. Αυτό ήταν αναμενόμενο αφού παρουσιάστηκαν 700 περίπου αποδεικτικά στοιχεία, πολλά από τα οποία ήταν βίντεο και φωτογραφίες, στα οποία ο Al Mahdi φαινόταν να κάνει δηλώσεις στα ΜΜΕ. Επομένως , αποδεικνυόταν ξεκάθαρα η σοβαρότητα της συμπεριφοράς του, η επίγνωση της σημασίας των μνημείων και επιβεβαιωνόταν η συμμετοχή του. Επίσης, ο ίδιος ο Al Mahdi ενημέρωσε στο στάδιο αυτό ότι σκόπευε να παραδεχτεί την ενοχή του στο δικαστήριο, δήλωση που οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι η δίκη θα διαρκέσει λιγότερο από μία εβδομάδα.
Πράγματι, η δίκη της υπόθεσης ICC-01/12-01/15 ή αλλιώς Εισαγγελέας έναντι Ahmad Al Faqi Al Mahdi κράτησε μόλις τρεις ημέρες, από τις 22 έως τις 24 Αυγούστου 2016. Κατά τη διάρκεια της δίκης, ο κατηγορούμενος παρδέχθηκε την ενοχή του για το έγκλημα πολέμου που συνιστούσε η καταστροφή θρησκευτικών και ιστορικών μνημείων, αναγνώρισε τις πράξεις του, ανέλαβε την ευθύνη, εξέφρασε τη λύπη του, έδειξε μετάνοια και συμβούλευσε ομοϊδεάτες του να μην διαπράξουν ή εμπλακούν σε αντίστοιχες πράξεις. Στις 27 Σεπτεμβρίου 2016, αφού διαπιστώθηκε ότι ο ύποπτος είναι ένοχος, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο τον καταδίκασε με ομόφωνη απόφαση των τριών αρμόδιων δικαστών σε εννέα χρόνια φυλάκισης, αφαιρώντας τον χρόνο κράτησής του πριν από τη δίκη. Ενώ αρχικά αντιμετώπιζε ποινή φυλάκισης 30 χρόνων, αυτή μετριάστηκε, καθώς η ομάδα των τριών δικαστών διαπίστωσε την ύπαρξη πέντε ελαφρυντικών παραγόντων: την αποδοχή της ενοχής, τη συνεργασία με την εισαγγελία, το αίσθημα μετάνοιας, την καλή συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της κράτησης και την αρχική του απροθυμία για τη διάπραξη του εγκλήματος. Όσον αφορά το τελευταίο σημείο, η εντολή για την καταστροφή προήλθε από τον διοικητή της Ansar Dine, ενώ στη συνεδρίαση που έγινε προκειμένου να ληφθεί η απόφαση, ο Al Mahdi είχε αρχικά κάποιους ενδοιασμούς σχετικά με την καταλληλότητα της πράξης και την ύπαρξη νομικών ερεισμάτων. Εξάλλου, ασχέτως της σοβαρότητας της υπόθεσης, τα εγκλήματα κατά περιουσίας είναι γενικά μικρότερης βαρύτητας από εγκλήματα κατά προσώπων.
Συνεπώς, καταδικάστηκε για το έγκλημα πολέμου της ηθελημένης οργάνωσης και κατεύθυνσης επίθεσης που οδήγησε στην ολική ή μερική καταστροφή εννέα μαυσωλείων και ενός τζαμιού στο Τιμπουκτού, σύμφωνα με το Καταστατικό της Ρώμης του 1998, το οποίο απαγορεύει σκόπιμες επιθέσεις σε θρησκευτικά και ιστορικά κτίρια κατά τη διάρκεια ένοπλης σύγκρουσης. Ειδικότερα, βάσει του άρθρου 8(2)(e)(iv) δεν επιτρέπεται η σκόπιμη καθοδήγηση επιθέσεων εναντίον κτιρίων αφιερωμένων σε θρησκεία, εκπαίδευση, τέχνη, επιστήμη, φιλανθρωπικούς σκοπούς, ιστορικά μνημεία, νοσοκομεία και μέρη περισυλλογής αρρώστων και τραυματιών, υπό την προϋπόθεση ότι δεν αποτελούν στρατιωτικούς στόχους σε μη διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις. Το δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι τοποθεσίες δεν ενέπιπταν στην εξαίρεση της διάταξης για στρατιωτικούς στόχους. Οι χώροι δηλαδή που δέχθηκαν επίθεση δεν ήταν στρατιωτικοί στόχοι, αλλά αντιθέτως μνημεία με τεράστια συμβολική και συναισθηματική σημασία για τους κατοίκους. Ήταν αναπόσπαστο μέρος της θρησκευτικής τους ζωής, κοινή κληρονομιά όχι μόνο για τους ανθρώπους στο Μάλι αλλά και για τη διεθνή κοινότητα, αφού προστατεύονται από την Unesco. Αποτελούν αναντικατάστατα μνημεία, η καταστροφή των οποίων σύμφωνα με τον εισαγγελέα του ICC, Fatou Bensouda, θίγει την αξιοπρέπεια και ταυτότητα του πληθυσμού, καθώς και τις θρησκευτικές και ιστορικές του ρίζες. Επιπρόσθετα, κατηγορήθηκε σύμφωνα με το άρθρο 25 παράγραφος 3 του Καταστατικού της Ρώμης για άμεση διάπραξη του εγκλήματος, αλλά και διάπραξη εγκλήματος μέσω άλλου ατόμου, βοήθεια, συνέργεια και με άλλο τρόπο συνειδητή συμβολή στη διάπραξη εγκλημάτων. Επομένως, αποδείχθηκε η ενεργή συμμετοχή του στην πλήρη ή μερική καταστροφή μνημείων, τα οποία αποτελούν πολιτιστική ιδιοκτησία και δικαιολογούν προστασία, αφού πρόκειται για διεθνή πολιτιστική κληρονομιά. Κατηύθυνε σκόπιμα τις επιθέσεις και για αυτόν τον λόγο κρίθηκε υπεύθυνος.
Η δίκη αυτή υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική και θεωρήθηκε νίκη για την παγκόσμια κοινότητα. Η δίωξη του Al Mahdi απέδειξε ότι η καταστροφή συμβόλων της ιστορίας, πολιτιστικών αγαθών και τόπων λατρείας δεν μένει ατιμώρητη, ενώ ενίσχυσε και την προβολή της σοβαρότητας ανάλογων εγκλημάτων. Επίσης, υπογράμμισε την αρμοδιότητα του ICC να αποδίδει δικαιοσύνη για τέτοιου είδους ζητήματα. Ήταν επίσης η πρώτη φορά που μέλος ισλαμιστικής ένοπλης ομάδας αντιμετώπισε κατηγορίες εγκλημάτων πολέμου ενώπιον του ICC, η πρώτη φορά που εισαγγελέας άσκησε δίωξη εναντίον ατόμου έχοντας ως κύρια και αποκλειστική κατηγορία το έγκλημα πολέμου της επίθεσης και καταστροφής πολιτιστικής κληρονομιάς και η πρώτη φορά που κατηγορούμενος παραδέχεται την ενοχή του στο εν λόγω δικαστήριο.
Ενώ η δίκη του Al Mahdi ήταν ιδιαίτερης σημασίας γιατί εστίαζε στην καταστροφή πολιτιστικής κληρονομιάς ορισμένες ομάδες που ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν εκφράσει την απογοήτευσή τους για τους περιορισμούς και την έλλειψη άλλων κατηγοριών για σοβαρά εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο βόρειο Μάλι. Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης ένοπλες ομάδες προκάλεσαν όλεθρο, διαπράττοντας μια σειρά πράξεων βίας, παραβιάζοντας βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Χαρακτηριστικά έχουν αναφερθεί πολλές περιπτώσεις βιασμών, στρατολόγησης παιδιών, δολοφονιών, ακρωτηριασμών, βασανιστηρίων, λεηλασιών, εκτελέσεων και άλλων πράξεων βίας κατά άμαχου πληθυσμού. Επομένως, το δικαστήριο απέτυχε να δικάσει πιο σοβαρά θέματα και μάλιστα διεθνή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Το δικαστήριο θα μπορούσε όχι μόνο να συνεχίσει τις προσπάθειές του για διερεύνηση και δίωξη άλλων εγκλημάτων, αλλά και να εκμεταλλευτεί τη δίκη για να προβληθούν αιτήματα περαιτέρω προστασίας της παγκόσμιας κληρονομιάς και προώθησης μεταρρυθμίσεων για την κάλυψη τυχόν κενών στη νομοθεσία. Εξάλλου, σπάνια αναλαμβάνει το ICC τέτοιου είδους δίκες.
Συμπερασματικά, με την εκδίκαση της συγκεκριμένης υπόθεσης, η διεθνής κοινότητα απέδειξε τη μη ανοχή της σε περιστατικά καταστροφής πολιτιστικής κληρονομιάς, τα οποία εντάσσει στην κατηγορία των εγκλημάτων πολέμου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η δίκη που οδήγησε στην καταδικαστική απόφαση κατά του Al Mahdi, μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς για μελλοντικές διώξεις σε παρεμφερείς περιπτώσεις.
ΠΗΓΕΣ
Anissa Barrak, Ahmad Al Faqi Al Mahdi: “I plead guilty”, The Unesco Courier, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2017. Διαθέσιμο σε: https://en.unesco.org/courier/2017-october-december/ahmad-al-faqi-al-mahdi-i-plead-guilty
The Trial of Ahmad Al Faqi Al Mahdi at the International Criminal Court, Open Society Justice Initiative, Αύγουστος 2016. Διαθέσιμο σε: https://www.justiceinitiative.org/uploads/225e28b0-7abb-4af8-862a-1ef122ebd9f3/briefing-almahdi-icc-trial%2020160819_1.pdf
Ahmad Al Faqi Al Mahdi at the ICC: Confirmation of Charges, Open Society Justice Initiative, Φεβρουάριος 2016. Διαθέσιμο σε: https://www.justiceinitiative.org/uploads/5f72a89c-804c-4702-9182-25394a4863b1/briefing-almahdi-icc-confirmation-charges%2020160225.pdf
Prosecutor v. Ahmad Al Faqi Al Mahdi. International Criminal Court Imposes First Sentence for War Crime of Attacking Cultural Heritage, Harvard Law Review, Μάιος 10, 2017. Διαθέσιμο σε: https://harvardlawreview.org/2017/05/prosecutor-v-ahmad-al-faqi-al-mahdi/
Al Mahdi Case, International Criminal Court. Διαθέσιμο σε: https://www.icc-cpi.int/mali/al-mahdi/Pages/main.aspx
Ruth Maclean, Islamic extremist’s trial over Timbuktu cultural destruction to open at The Hague, The Guardian, Αύγουστος 21, 2016. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2016/aug/21/ahmad-al-mahdi-trial-the-hague-timbuktu-cultural-destruction
Islamist militant from Mali pleads guilty to Timbuktu war crimes, UN News, Αύγουστος 22, 2016. Διαθέσιμο σε: https://news.un.org/en/audio/2016/08/616242
Mali: Al Mahdi trial on destruction of cultural heritage opens at the ICC, International Federation for Human Rights, Αύγουστος 17, 2016. Διαθέσιμο σε: https://www.fidh.org/en/region/Africa/mali/mali-al-mahdi-trial-on-destruction-of-cultural-heritage-opens-at-the
The Prosecutor v. Ahmad Al Faqi Al Mahdi, ESCR-Net. Διαθέσιμο σε: https://www.escr-net.org/caselaw/2016/prosecutor-v-ahmad-al-faqi-al-mahdi
War Crimes in North Mali, International Federation for Human Rights, Δεκέμβριος 20, 2012. Διαθέσιμο σε: https://www.fidh.org/en/region/Africa/mali/War-Crimes-in-North-Mali-12660
Ahmad al-Faqi al-Mahdi: The vandal of Timbuktu, BBC, Σεπτέμβριος 26, 2016. Διαθέσιμος σε: https://www.bbc.com/news/world-africa-37438360
Ahmad al-Faqi al-Mahdi, Coalition for the International Criminal Court. Διαθέσιμο σε: http://www.coalitionfortheicc.org/cases/ahmad-alfaqi-almahdi
Krishnadev Calamur, Repenting for the Cultural Destruction of Timbuktu, The Atlantic, Αύγουστος 22, 2016. Διαθέσιμο σε: https://www.theatlantic.com/news/archive/2016/08/the-timbuktu-trial/496838/
Krishnadev Calamur, Nine Years for the Cultural Destruction of Timbuktu, The Atlantic, Σεπτέμβριος 27, 2016. Διαθέσιμο σε: https://www.theatlantic.com/news/archive/2016/09/timbuktu-verdict-icc/501761/
AHMAD AL FAQI AL MAHDI, ABA-ICC Project. Διαθέσιμο σε: https://www.aba-icc.org/accused/ahmad-al-faqi-al-mahdi/
Mali rebel ‘to admit’ Timbuktu mausoleum destruction at ICC, BBC, Μάρτιος 24, 2016. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-africa-35897199
Timbuktu mausoleum destruction suspect sent to ICC, BBC, Σεπτέμβριος 26, 2015. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-africa-34368108
Πηγή εικόνας: Eva Vogelvang και Sylvain Clerc, The Al Mahdi case: Stretching the principles of the ICC to a breaking point?, Justice Hub, Αύγουστος 28, 2016. Διαθέσιμο σε: https://justicehub.org/article/the-al-mahdi-case-stretching-the-principles-of-the-icc-to-a-breaking-point/