Γράφει ο Σωτήρης Αναστασόπουλος
Η υπόθεση Θωμαΐδης κατά Ελλάδας, αφορά μια σημαντική δικαστική διαμάχη σε σχέση με τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης και της υπεύθυνης δημοσιογραφίας στην Ελλάδα. Ειδικότερα, ο κ. Κυριάκος Θωμαΐδης, διακεκριμένος δημοσιογράφος και παρουσιαστής της τηλεοπτικής εκπομπής «Δίκη στον ΣΚΑΪ», βρέθηκε στο επίκεντρο λόγω της αποκάλυψης ευαίσθητων πληροφοριών οι οποίες σχετίζονταν με ζητήματα διαφθοράς στο ελληνικό ποδόσφαιρο (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2024, παρ. 1-6). Ο προσφεύγων υποστήριξε ότι οι πληροφορίες τις οποίες δημοσιοποίησε, εξυπηρετούσαν το δημόσιο συμφέρον, καθώς σχετίζονταν με τη διαφάνεια στο χώρο του αθλητισμού. Ωστόσο, τα ελληνικά δικαστήρια έκριναν ότι κατά αυτό τον τρόπο παραβιάστηκε το δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή ενός εκ των εμπλεκομένων, του Β.Μ., εφόσον το περιεχόμενο του ρεπορτάζ του ήταν δυσφημιστικό και επιβλαβές για την τιμή και την υπόληψή του. Συγχρόνως, επιβλήθηκαν αυστηρές κυρώσεις στον δημοσιογράφο, μεταξύ των οποίων η καταβολή χρηματικής αποζημίωσης λόγω ηθικής βλάβης του Β.Μ., αλλά και περιορισμοί όσον αφορά την άσκηση του επαγγέλματός του (Χειρδάρης Βασίλης, 2024, Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2024, παρ. 13-17).
Πιο αναλυτικά, ο προσφεύγων είναι Έλληνας δημοσιογράφος γεννημένος το 1961, και ζει στη Θεσσαλονίκη. Υπήρξε παρουσιαστής της προαναφερόμενης εκπομπής στον τηλεοπτικό σταθμό «ΣΚΑΙ», κατά την μετάδοση της οποίας έγινε αναφορά στο ζήτημα της αναδιοργάνωσης εθνικών πρωταθλημάτων ποδοσφαίρου και σε υποτιθέμενους στημένους αγώνες ενώ παρουσιάστηκαν μαρτυρικές καταθέσεις από ποινική διαδικασία που βρισκόταν σε εξέλιξη. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε παρανόμως οπτικοακουστικό υλικό σχετικά με τα προαναφερόμενα ζητήματα (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2024, παρ. 2-9). Να σημειωθεί ότι μέσα από την εκπομπή του, ο κ. Θωμαΐδης είχε παρουσιάσει πολυάριθμες υποθέσεις σχετικά με παρασκηνιακές πρακτικές στον χώρο του αθλητισμού, προκαλώντας αντιδράσεις από εμπλεκόμενους παράγοντες. Η διαμάχη εν προκειμένω ξεκίνησε μετά από αγωγή που κατέθεσε ο Β.Μ., Πρόεδρος ποδοσφαιρικού συλλόγου και Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας (ΕΠΟ). Ο Β.Μ. υποστήριξε ότι οι αποκαλύψεις του κ. Θωμαΐδη στην εκπομπή του συνιστούσαν παραβίαση της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής και των προσωπικών δεδομένων του, καθώς περιλάμβαναν στοιχεία που δεν είχαν δημοσιοποιηθεί επισήμως. Από τη μία πλευρά, ο κ. Θωμαΐδης και οι υποστηρικτές του υποστήριξαν ότι η δημοσιογραφική έρευνα και η διαφάνεια στον αθλητισμό είναι ζωτικής σημασίας. Από την άλλη, η αγωγή του Β.Μ. έθεσε ζητήματα νομικής και ηθικής φύσεως, αμφισβητώντας κατά πόσο η αποκάλυψη πληροφοριών που αποκτήθηκαν με παράνομο τρόπο, μπορεί να δικαιολογηθεί στο όνομα της ενημέρωσης του κοινού (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2024, παρ. 10-13).
Η υπόθεση εκδικάστηκε αρχικά από τα ελληνικά πολιτικά δικαστήρια, τα οποία εξέτασαν την αγωγή του Β.Μ. κατά του Κυριάκου Θωμαΐδη για παραβίαση της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής και των προσωπικών δεδομένων του. Ο Β.Μ., υποστήριξε ότι οι αποκαλύψεις του δημοσιογράφου στην εκπομπή του περιλάμβαναν ευαίσθητες πληροφορίες που δεν είχαν δημοσιοποιηθεί, αλλά αντιθέτως είχαν αποκτηθεί με παράνομο τρόπο, προσέβαλαν την προσωπικότητά του και επηρέαζαν αρνητικά την επαγγελματική του εικόνα. Τα ελληνικά δικαστήρια έκριναν ότι η δημοσιοποίηση των στοιχείων αυτών είχε πράγματι ως συνέπεια την παραβίαση των προαναφερόμενων δικαιωμάτων και δικαίωσαν τον Β.Μ. Συγχρόνως, ο κ. Θωμαΐδης, κλήθηκε να υποστεί τις αναμενόμενες κυρώσεις, όπως τονίστηκε και ανωτέρω (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2024, παρ. 14-17). Είναι πιθανό δε, αφενός η επιβληθείσα υποχρέωση καταβολής αποζημίωσης να λειτούργησε αποτρεπτικά για τη συνέχιση του έργου του, αφετέρου να επλήγη η αξιοπιστία και η φήμη του στον δημοσιογραφικό χώρο, με συνέπεια τη μείωση των ευκαιριών για την επαγγελματική ανέλιξη αυτού (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2024, παρ. 26-28). Ασφαλώς, κατόπιν εξαντλήσεως των εσωτερικών ένδικων μέσων και χωρίς να έχει δικαιωθεί δικαστικά, ο κ. Θωμαΐδης προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΔΔΑ), υποστηρίζοντας ότι είχε παραβιαστεί το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 10 ΕΣΔΑ και συγκεκριμένα σε σχέση με την ελευθερία του Τύπου να ερευνά και να αποκαλύπτει πληροφορίες δημοσίου ενδιαφέροντος (Equality and Human Rights Commission, 2021b).
Συγκεκριμένα, ισχυρίστηκε ότι το περιεχόμενο του ρεπορτάζ που προβλήθηκε στην εκπομπή του και αποτέλεσε την αφορμή για τη δικαστική διαμάχη που ακολούθησε, αφορούσε φαινόμενα διαφθοράς στο ελληνικό ποδόσφαιρο και ότι η καταδικαστική απόφαση των ελληνικών δικαστηρίων είχε ως συνέπεια τον περιορισμό του δικαιώματος ενημέρωσης του κοινού η οποία είναι βαρύνουσας σημασίας, ιδίως όταν πρόκειται για ζητήματα διαφάνειας στον χώρο του αθλητισμού (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2024, παρ. 34). Ταυτόχρονα, μέσω της εδώ εξεταζόμενης υπόθεσης καταδεικνύεται η πολυπλοκότητα της σχέσης μεταξύ δημοσιογραφίας, δικαιοσύνης και αθλητισμού. Εντούτοις, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10 ΕΣΔΑ, διότι αφενός η παρέμβαση στην ελευθερία της έκφρασης του προσφεύγοντος, υπό την έννοια της έκβασης της σχετικής δίκης ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων, πραγματοποιήθηκε προς επίτευξη θεμιτών στόχων, αφετέρου ο ίδιος (ήτοι ο προσφεύγων) επεδίωκε «μια εντυπωσιακή κάλυψη του υποτιθέμενου ρόλου του Β.Μ. στους στημένους αγώνες», καλώντας ταυτόχρονα τους τηλεθεατές να καταλήξουν σε ένα προκαθορισμένο εξαρχής συμπέρασμα περί της ενοχής του (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2024, παρ. 26-34, Εκμεκτσόγλου, 2024). Συνεπώς, θεωρήθηκε ότι εφαρμόστηκαν εκ μέρους των εθνικών δικαστηρίων τα απαιτούμενα πρότυπα ως προς την προστασία του επίμαχου δικαιώματος. Αυτό συνέβη, εφόσον είχε προηγηθεί η εκτίμηση των σχετικών γεγονότων και δεν υφίσταντο ισχυροί λόγοι, προκειμένου να κριθεί αναγκαία η υποκατάσταση της άποψης του ΕΔΔΑ με εκείνη των εγχωρίων δικαστηρίων, παραμερίζοντας την πραγματοποιθείσα εξισορρόπηση εκ μέρους των τελευταίων (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2024, παρ. 38). Επίσης, εξετάστηκε εκ μέρους του ΕΔΔΑ η επιβληθείσα ποινή υπό το πρίσμα του αποτρεπτικού αποτελέσματος (chilling effect) για τους δημοσιογράφους, αξιολογώντας κατά πόσο τέτοιες κυρώσεις θα μπορούσαν να αποθαρρύνουν τη δημοσιογραφική έρευνα για υποθέσεις δημοσίου ενδιαφέροντος (Hudson, n.d.). Τέλος, αναφέρθηκε ότι οι δημοσιογράφοι έχουν μεν καθήκον να ενημερώνουν το κοινό για ζητήματα που αφορούν τη διαφθορά, ιδίως σε έναν χώρο όπως το ποδόσφαιρο, η προστασία της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα δε, που δεν θα πρέπει να λειτουργεί αποτρεπτικά για την αποκάλυψη ζητημάτων δημοσίου ενδιαφέροντος. Παρόλα αυτά, υπογραμμίστηκε ότι η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι απόλυτη ενώ μπορεί να υπόκειται σε περιορισμούς μόνο εάν αυτοί είναι αναγκαίοι και εξυπηρετούν θεμιτούς σκοπούς, όπως η προστασία της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής που κατοχυρώνεται στο άρθρο 8 ΕΣΔΑ (Equality and Human Rights Commission, 2021a).
Κλείνοντας, η εδώ αναλυόμενη υπόθεση κρίνεται ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς μέσω αυτής επιλύονται ζητήματα που σχετίζονται με τα όρια της δημοσιογραφικής ελευθερίας και τις υποχρεώσεις των κρατών να διασφαλίζουν την προστασία τόσο του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης όσο και της προστασίας της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Συγχρόνως, το ΕΔΔΑ μέσω και της προηγούμενης νομολογίας του, έχει υπογραμμίσει τον κρίσιμο ρόλο των δημοσιογράφων σε μία δημοκρατική κοινωνία, τονίζοντας όμως ταυτόχρονα την ανάγκη τήρησης των απαιτούμενων δεοντολογικών κανόνων εκ μέρους αυτών.
Πηγές:
Πρωτογενείς πηγές
Equality and Human Rights Commission. (2021a). Article 8: Respect for Your Private and Family Life. June 24. Διαθέσιμο σε: https://www.equalityhumanrights.com/human-rights/human-rights-act/article-8-respect-your-private-and-family-life
Equality and Human Rights Commission. (2021b). Article 10: Freedom of expression. June 3. Διαθέσιμο σε: https://www.equalityhumanrights.com/human-rights/human-rights-act/article-10-freedom-expression
Αρθρογραφία
Εκμεκτσόγλου, Ε. (2024). ΕΔΔΑ, Προσφυγή Νο 28345/16, Υπόθεση Θωμαΐδης κατά Ελλάδας, απόφαση της 7ης Μαΐου 2024 του Τρίτου Τμήματος [Τα απώτατα όρια προστασίας της ελευθερίας της έκφρασης των δημοσιογράφων]. Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου. Διαθέσιμο σε: https://eeeurd.gr/edda/scholiasmeni-nomologia-edda/ta-apotata-oria-prostasias-tis-eleftherias-tis-ekfrasis-ton-dimosiografon-20240720/
Χειρδάρης Βασίλης. (2024). Τηλεοπτική μετάδοση μαρτυρικών καταθέσεων και υποκλαπεισών συνομιλιών, που λήφθηκαν παράνομα. Υπέρβαση των ορίων της υπεύθυνης δημοσιογραφίας. Μη παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης. ECHRCaseLaw. May 9. Διαθέσιμο σε: https://www.echrcaselaw.com/apofaseis-edda/tileoptiki-metadosi-martirikon-katatheseon-kai-ipoklapeison-sinomilion-pou-lifthikan-paranoma-ipervasi-ton-orion-tis-ipefthinis-dimosiografias-paraviasi-tis-eleftherias-tis-ekfrasis/
Hudson, D. (n.d.). Chilling Effect Overview. The Foundation for Individual Rights and Expression. Διαθέσιμο σε: https://www.thefire.org/research-learn/chilling-effect-overview
Νομολογία
Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. (2024). Υπόθεση Θωμαίδη κατά Ελλάδας (Αρ. Προσφυγής 28345/16). 7 Μαΐου. Διαθέσιμο σε: https://www.nsk.gr/web/nsk/anazitisi-apophaseon?p_p_id=nskedad_WAR_nskplatformportlet&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-4&p_p_col_pos=1&p_p_col_count=2
Πηγή εικόνας:
S&Ds: Media Freedom Act protects journalists from pressure to reveal their sources. Socialists & Democrats. (2023). Socialists & Democrats. October 3. Διαθέσιμο σε: https://www.socialistsanddemocrats.eu/newsroom/sds-media-freedom-act-protects-journalists-pressure-reveal-their-sources