Γράφει η Φωτεινή Πέτρου
Μια από τις υποθέσεις που απασχόλησε την διεθνή κοινότητα τον περασμένο μήνα ήταν αυτή της κατάστασης στον Έβρο, τότε που ο πρόεδρος της Τουρκίας Erdoğan απειλούσε να πλημμυρίσει την Ευρώπη με μετανάστες και πρόσφυγες. Έχοντας συνηθίσει σε πρότερες ενέργειες ανέμενε την ελεύθερη διέλευση των ανθρώπων από στεριά και θάλασσα, δημιουργώντας πίεση στην Ελλάδα και κατ’ επέκταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μεθοδεύοντας ένα πολιτικό πλεονέκτημα και προσβλέποντας στην εξυπηρέτηση των σκοπιμοτήτων του. Η τούρκικη προκλητικότητα ίσως να ήταν απόρροια μιας προσπάθειας αποσταθεροποίησης της περιοχής, καθώς και μία απόπειρα αύξησης της πληγείσας δημοτικότητας του τούρκου προέδρου στο εσωτερικό της χώρας του.
Πράγματι, η εντολή της μη παρεμπόδισης της διέλευσης των προσφύγων στην Ελλάδα δόθηκε, παραβιάζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τους όρους της ευρωτουρκικής συμφωνίας, η οποία αναφέρει σε έναν από τους όρους της ότι η «Τουρκία θα λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα παρεμπόδισης νέων παράνομων ροών από στεριά και θάλασσα και θα συνεργάζεται με τη γείτονα χώρα και την ΕΕ για τον σκοπό αυτό». Πλήθος μεταναστών συνέρευσε στα σύνορα και αποπειράθηκε να τα προσπελάσει, ερχόμενο αντιμέτωπο με την άμεση απάντηση της Ελληνικής κυβέρνησης. Ένας πόλεμος τριβής (war of attrition) εκτυλισσόταν με τις αντοχές και τα αντανακλαστικά του ελληνικού κράτους να βρίσκονται υπό συνεχή δοκιμασία. Από τις 28 Φεβρουαρίου μέχρι τις 27 Μαρτίου 2020 παρατηρήθηκε σταδιακή κλιμάκωση στην περιοχή, με αποκορύφωμα την προσπάθεια ενός Τουρκικού τεθωρακισμένου να κατεδαφίσει μέρος του συνοριακού φράκτη ώστε να δημιουργήσει πέρασμα στους μετανάστες. Πάμπολλα μέτρα πάρθηκαν για την υπεράσπιση των συνόρων, τα οποία βρήκαν υποστηρικτές, αλλά και επικριτές με κάποιους να χαρακτηρίζουν τις ενέργειες της ελληνικής κυβέρνησης φασιστικές και αντιβαίνουσες στους κανόνες διεθνούς δικαίου. Πρόκειται όντως για δεσποτική συμπεριφορά που παραβιάζει τους νόμους της διεθνής κοινότητας;
Το δικαίωμα της Ελλάδος να υπερασπιστεί τα σύνορα της πηγάζει από το θεμελιώδες αξίωμα του διεθνούς δικαίου που βασίζεται στην έννοια του κράτους. Σύμφωνα με αυτή την αρχή, ένα κράτος έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να ασκεί την αποκλειστική εξουσία στα εδάφη της ώστε να διατηρεί την ανεξαρτησία του και την εδαφική του ακεραιότητα. Η εδαφική κυριαρχία ασκείται εντός των ορίων του κράτους, τα οποία περιλαμβάνουν το έδαφος, το υπέδαφος, τον εναέριο χώρο και την θαλάσσια και υποθαλάσσια περιοχή. Τα σύνορα της χώρας καθορίζονται από τη συνθήκη της Λωζάνης. Η προστασία της εδαφικής ακεραιότητας αναφέρεται καθαρά στο καταστατικό χάρτη των Ηνωμένων Εθνών στο άρθρο 2 (4), όπου όλα τα μέλη «θα απέχωσι εις τας διεθνείς αυτών σχέσεις της απειλής ή χρήσεως βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητος ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οιουδήποτε Κράτους ή καθ΄ οιονδήποτε άλλον τρόπον ασυμβίβαστον προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών». Επίσης, στο ίδιο άρθρο αναφέρεται ότι τα μέλη θα πρέπει να διακανονίζουν τις διεθνείς τους διαφορές με τέτοιο τρόπο ώστε η διεθνής ειρήνη να μην διακινδυνεύεται.
Η εργαλειοποίηση των μεταναστών στον Έβρο αποτελεί μια μορφή υβριδικού πολέμου σύμφωνα με τον καθηγητή διεθνών σχέσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Ηλία Κουσκουβέλη. Η στρατηγική της Τουρκίας να οδηγήσει σε συνεχείς «υποχωρήσεις στο όνομα του εξευμενισμού την Ελληνική πολιτική ελίτ» και να δημιουργήσει θύλακες επιρροής μέσα στην ελληνική επικράτεια μέσω της μετακίνησης πληθυσμών φαίνεται να απέτυχε προσωρινά, με τον κίνδυνο επανεμφάνισης παρόμοιων πρακτικών μετά την αποκατάσταση της κανονικότητας. Για την αποφυγή ενός τέτοιου ενδεχομένου, η ελληνική πολιτεία θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη και ψύχραιμη, έχοντας διαθέσιμη στη φαρέτρα της μια συνεκτική εξωτερική πολιτική. Επιπροσθέτως, με σκοπό την πρόληψη μελλοντικών λαθραίων μεταναστευτικών πρακτικών και τη διευκόλυνση της χορήγηση ασύλου, η ΕΕ οφείλει να δημιουργήσει έναν μηχανισμό νόμιμης μετανάστευσης από τρίτες χώρες με ασφαλείς και ελεγχόμενες διόδους εισόδου. Μέχρι να συμβεί αυτό, η διατήρηση του κεκτημένου της ελληνικής άμυνας είναι αναγκαία ώστε να αναχαιτιστεί η παράνομη εισροή πληθυσμών στη χώρα, επιδεικνύοντας πάντοτε τον απαιτούμενο σεβασμό στην ανθρώπινη υπόσταση των μεταναστών. Με αυτόν τον τρόπο ενδέχεται να μετριαστεί, αν όχι να εξουδετερωθεί, ο μοχλός πίεσης της Τουρκίας στην ΕΕ. Ωστόσο, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, όπως αναφέρει ο καθηγητής Κουσκουβέλης, ώστε να μην υπάρξει μονοπώλιο της προσοχής σε ένα μόνο ζήτημα και επιτευχθεί ένας τυχόν αντιπερισπασμός της γείτονος χώρας.
Βιβλιογραφία
Γαβουνέλη, Μ., Μεταναστευτικές ροές: η επόμενη μέρα. Τα Νεα, (online) p.7, 2020. Διαθέσιμο σε https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2020/03/%CE%9C%CE%95%CE%A4%CE%91%CE%9D%CE%91%CE%A3%CE%A4%CE%95%CE%A5%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%95%CE%A3-%CE%A1%CE%9F%CE%95%CE%A3-%CE%97-%CE%95%CE%A0%CE%9F%CE%9C%CE%95%CE%9D%CE%97-%CE%9C%CE%95%CE%A1%CE%91_%CE%A4%CE%91-%CE%9D%CE%95%CE%91_%CE%A37_2020-03-27.pdf.
Ηνωμένα Έθνη, Καταστατικός Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών. Διαθέσιμο σε https://www.refworld.org/cgi bin/texis/vtx/rwmain/opendocpdf.pdf?reldoc=y&docid=4c10af9a2.
Κουσκουβέλης Η., Η. Συνέντευξη στο 98.4 σχετικά με την τουρκική προκλητικότητα στον Έβρο, 2020. Διαθέσιμο σε https://www.pentapostagma.gr/ethnika-themata/ellinotoyrkika/6928339_i-koyskoybelis-gia-ebro-ohi-bebiasmenes-kai-astohes-oi.
Το Βήμα, Συνεχείς απόπειρες εισβολής στον Έβρο – Τούρκοι προσπαθούν να ρίξουν τον φράκτη με τεθωρακισμένα και γάντζους, 2020. Διαθέσιμο σε https://www.tovima.gr/2020/03/08/society/synexeis-apopeires-eisvolis-ston-evro-tourkoi-prospathoun-na-riksoun-ton-frakti-me-tethorakismena-kai-gatzous/.
Abdulrahim, W., State Territory and Territorial Sovereignty, 2020. Διαθέσιμο σε https://sites.google.com/site/walidabdulrahim/home/my-studies-in-english/6-state-territory-and-territorial-sovereignty.
BBC News, Syria war: Turkey lets refugees exit towards Europe, 2020. Διαθέσιμο σε https://www.bbc.com/news/world-europe-51678462.
European Council, EU-Turkey statement, 18 March 2016. Διαθέσιμο σε https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2016/03/18/eu-turkey-statement/.
Greek city times, No illegal immigrants at Greek-Turkish border, 2020. Διαθέσιμο σε https://greekcitytimes.com/2020/03/27/no-illegal-immigrants-at-greek-turkish-border/.
Shaw, Μ.Ν., 9-Territory. Cambridge University Press, 2017. Διαθέσιμο σε https://www.cambridge.org/core/books/international-law/territory/4F31812B7A0DDE8054893E7C17A65C05#.
Vozemberg-Vrionidi, E., Question for written answer E-003213-19 to the Commission. Rule 138, 2019. Διαθέσιμο σε https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-9-2019-003213_EN.html.