Γράφει η Αρετή Ξενικάκη
H πανδημία του COVID-19, όπως έχει ανακηρυχθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, προκάλεσε αισθήματα πανικού στη διεθνή κοινότητα. Ο πανικός αυτός οφειλόταν, όχι μόνο στο άγχος για την αντιμετώπιση του ιού μέσω φαρμάκων ή εμβολίων αλλά και στη ραγδαία μεταδοτικότητά του και γεωγραφική εξάπλωσή του σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης, όπου οι μετακινήσεις έχουν διευκολυνθεί και αυξηθεί σημαντικά. Η πρωτοφανής εκδήλωση του φαινομένου της παγκόσμιας πανδημίας βρήκε απροετοίμαστη τη διεθνή κοινότητα. Η άγνοια δημιούργησε στις κυβερνήσεις διστακτικότητα στα μέτρα αντιμετώπισης, όμως, η υψηλή μεταδοτικότητα και θνησιμότητα κατέστησαν σαφή την ανάγκη άμεσης καταπολέμησης τού προβλήματος. Έτσι, ξεκίνησε ένας αγώνας ταχύτητας για την εύρεση του εμβολίου. Μετά από τον αγώνα δρόμου των Μεγάλων Δυνάμεων για την παραγωγή ενός ασφαλούς εμβολίου, ακολούθησε η αμφισβήτηση από πλευράς κοινού στο κατά πόσο ασφαλής, αποτελεσματική και αναγκαία είναι η χορήγησή του.
Μέχρι στιγμής, παγκοσμίως έχει εμβολιαστεί πλήρως περίπου το 45,4% του ενήλικου πληθυσμού. Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων, έως τώρα το 75,2% του ενήλικου πληθυσμού των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει εμβολιαστεί πλήρως, δηλαδή 278.513.177 πολίτες. Στις ΗΠΑ έχει εμβολιαστεί το 69% των ενηλίκων. Στις ασιατικές χώρες τα ποσοστά διαφέρουν αρκετά. Λόγου χάριν, στην Κίνα έχει εμβολιαστεί πλήρως το 74,2% ενώ στο Βιετνάμ το 23,3%. Στη Νότια Αφρική, την πιο προσβεβλημένη από κρούσματα περιοχή της ηπείρου, έχει εμβολιαστεί πλήρως το 34,2%. Τέλος, στην Αυστραλία, έχει εμβολιαστεί πλήρως το 76,2%.
Η εύρεση και η κυκλοφορία του εμβολίου είχε ως αποτέλεσμα την άρση των περισσότερων μέτρων. Έπαψε, λοιπόν και η απαγόρευση κυκλοφορίας, ένα μέτρο, το οποίο επέβαλλαν συνήθως οι εθνικές κυβερνήσεις με σκοπό τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού. Ωστόσο, όπως αποδείχθηκε αργότερα, οι εμβολιασμοί δεν μείωσαν τα κρούσματα στο βαθμό που ήλπιζε η διεθνής επιστημονική κοινότητα. Για αυτό το λόγο, ελήφθησαν μέτρα περιορισμού κυρίως για τους μη εμβολιασμένους πολίτες, δίνοντας έτσι έμμεσα έναν υποχρεωτικό χαρακτήρα στον εμβολιασμό.
Σε ορισμένες χώρες, μάλιστα, ο εμβολιασμός θεσπίστηκε επίσημα υποχρεωτικός. Για παράδειγμα, όλοι οι ενήλικοι πολίτες είναι υποχρεωμένοι να εμβολιαστούν στο Τατζικιστάν, στο Τουρκμενιστάν, στο Βατικανό και στην Ινδονησία. Σε μερικές εκ των προαναφερόμενων χωρών, η άρνηση για χορήγηση εμβολίου φέρει την επίπτωση είτε προστίμου, είτε απόλυσης. Έμμεσα υποχρεωτικός – μέσω αυστηρών περιοριστικών μέτρων, είναι ο εμβολιασμός στη Σαουδική Αραβία και το Πακιστάν. Όταν γίνεται λόγος για αυστηρά περιοριστικά μέτρα, εννοείται η μη ελεύθερη πρόσβαση στην εργασία για τους μη εμβολιασμένους. Στην πλειονότητα των χωρών, στις οποίες έχει επιβληθεί υποχρεωτικός εμβολιασμός, το μέτρο αυτό αφορά συγκεκριμένες κατηγορίες πολιτών, συγκεκριμένα στο υγειονομικό προσωπικό, τους δημοσίους υπαλλήλους, τους εκπαιδευτικούς και τουριστικούς υπαλλήλους. Οι χώρες αυτές είναι η Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Αυστραλία, η Γαλλία, η Πολωνία, η Ρωσία, το Καζακστάν, τα νησιά Φίτζι και οι ΗΠΑ.
H γρήγορη σχετικά έκδοση και παραγωγή του εμβολίου, καθώς και οι περιπτώσεις παρενεργειών του, προκάλεσαν δυσπιστία σε σημαντικό μέρος της διεθνούς κοινότητας. Οι εθνικές εκστρατείες δεν φάνηκαν σε όλες τις χώρες το ίδιο αποτελεσματικές. Η έλλειψη επαρκούς ενημέρωσης του κοινού για τα εμβόλια και τα ποσοστά επιτυχίας εμβολιασμών αποτέλεσε το κύριο αίτιο της αμφισβήτησης. Η παρουσία ποικιλίας πολιτισμών και αξιακών συστημάτων ανά τον κόσμο έχει ως αποτέλεσμα την εξίσου πλούσια ποικιλία απόψεων και στάσεων απέναντι στο εμβόλιο για την καταπολέμηση του νέου αυτού ιού.
Συνισταμένη όλων των παραπάνω είναι η άρνηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού να εμβολιαστεί. Όσοι δεν υποστηρίζουν τον εμβολιασμό μπορούν να χωριστούν σε τρεις βασικές κατηγορίες. Πρώτον, όσοι αντιτίθενται στην επιβολή του κράτους για υποχρεωτικό εμβολιασμό με γνώμονα την ατομική ελευθερία. Δεύτερον, όσοι εναντιώνονται λόγω διαφορετικών θρησκευτικών πεποιθήσεων, που δείχνουν αδυναμία στην εμπιστοσύνη προς τις επιστήμες. Τέλος, η συχνότερη πεποίθηση, της αναξιοπιστίας και του φόβου απέναντι σε ένα νέο και περιορισμένου χρόνου δοκιμών, εμβόλιο. Μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, είτε λόγω των περιοριστικών μέτρων και της επιθυμίας τους για αποφυγή αυτών, είτε για την προσωπική προστασία των ίδιων και του περιβάλλοντός τους, επιλέγουν τον εμβολιασμό, χωρίς αυτό να επιδεικνύει ότι δεν είναι εξίσου φοβισμένοι.
Όλα τα περιοριστικά μέτρα, τα οποία έχουν ληφθεί και συνεχίζουν να λαμβάνονται από τις εθνικές κυβερνήσεις για τον περιορισμό και την άμβλυνση των ποσοστών νόσησης, στοχεύουν πρωτίστως στην προστασία της δημόσιας υγείας. Αυτό θεμελιώνεται και στο άρθρο 21 παράγραφος 3 του Συντάγματος, όπου γίνεται λόγος για την υποχρεωτική μέριμνα του κράτους για την υγεία των πολιτών. Επιστημονικά, η αναγκαιότητα του εμβολίου για την αντιμετώπιση μιας παγκόσμιας υγειονομικής απειλής είναι αναντίρρητη. Παρόλ’ αυτά, η ιατρική δεοντολογία προβλέπει ότι η χορήγηση εμβολίου αποτελεί προσωπική επιλογή κάθε ατόμου. Επομένως, κρίνοντας τον υποχρεωτικό εμβολιασμό με βάση την επιστήμη της βιοηθικής, θεωρείται αντίθετος προς το δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας. Όμως, σύμφωνα με το άρθρο 285 του Ποινικού Κώδικα, προβλέπονται ποινικές κυρώσεις για όποιον διασπείρει μεταδοτική ασθένεια.
Οι υποστηρικτές της ποινικοποίησης του μη εμβολιασμού σε περίοδο πανδημίας στηρίζουν τη θέση τους στην εξής θεώρηση. Το εμβόλιο αποτελεί το αποτελεσματικότερο μέσο για την αποκλιμάκωση της μετάδοσης του ιού. Συγχρόνως, προσθέτουν ότι είναι πιο ήπιο μέτρο από τους περιορισμούς κυκλοφορίας και την παύση της καθημερινότητας. Συνοψίζοντας, υποστηρίζεται ότι, υπό καταστάσεις επείγουσας ανάγκης και κινδύνου της δημόσιας υγείας, στην τελική στάθμιση υπερισχύουν οι πιέσεις και οι παραβιάσεις της ελεύθερης βούλησης ως αναγκαίες για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης.
Οι πολέμιοι του υποχρεωτικού εμβολιασμού βασίζουν κυρίως τη θέση τους στην αβεβαιότητα των καινούριων και μη αρκετά δοκιμασμένων εμβολίων για τις μελλοντικές παρενέργειες, τις οποίες δύνανται να προκαλέσουν. Επιπλέον, κάνουν λόγο για την καταπάτηση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς ο υποχρεωτικός εμβολιασμός δεν υπολογίζει τη συνειδητή επιλογή ούτε τη συναίνεση του ατόμου.
Συμπερασματικά, η πανδημία του κορωνοϊού είχε κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνέπειες σε οικουμενικό επίπεδο. Η δυσκολία ελέγχου και περιορισμού της κατάστασης κατέστησε επείγουσα την ανάγκη εύρεσης εμβολίου ή φαρμάκου, οπότε και ακολούθησε η άμεση έκδοση εμβολίων και η γρήγορη παραγωγή και μεταφορά τους σε όλο τον κόσμο. Η διεθνής κοινότητα φάνηκε να ανακουφίζεται με την ύπαρξη εμβολίων. Όμως, οι πολίτες χωρίστηκαν σε υποστηρικτές του εμβολιασμού, πολέμιους και προβληματισμένους. Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός για τα περισσότερα κράτη δεν αποτέλεσε λύση, διότι, ενώ τα αποτελέσματά του μπορεί να ήταν τα επιθυμητά, οι αντιδράσεις που θα προκαλούσε, το καθιστούσαν ριψοκίνδυνο εγχείρημα.
Πηγές:
1)Ιωάννης Πάσχος, διπλωματική εργασία με τίτλο «ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΝΔΗΜΙΕΣ: ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ Ή ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ;», Νοέμβριος 2020, διαθέσιμο σε https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/24984/1/PaschosIoannisMsc2020.pdf
2)Άρθρο από το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, με τίτλο «Χώρες που καθιστούν υποχρεωτικό τον εμβολιασμό κατά της Covid -19» Ιούλιος 2021, διαθέσιμο σε https://www.amna.gr/home/article/569923/Chores-pou-kathistoun-upochreotiko-ton-emboliasmo-kata-tis-Covid–19
3)Έρευνα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων για την ανίχνευση των εμβολίων κατά του κορωνοϊού στην Ευρωπαϊκή Ένωση που ανανεώνεται καθημερινά, διαθέσιμη στο: https://qap.ecdc.europa.eu/public/extensions/COVID-19/vaccine-tracker.html#uptake-tab
4)Έρευνα που ανανεώνεται καθημερινά των Tom Randall, Cedric Sam, Andre Tartar, Paul Murray και Christopher Cannon, δημοσιευμένη στο: https://www.bloomberg.com/graphics/covid-vaccine-tracker-global-distribution/#global
5)Έρευνα που ανανεώνεται καθημερινά των Danielle Ivory, Mitch Smith, Jasmine C. Lee et.al δημοσιευμένη στην ηλεκτρονική έκδοση του The New York Times, διαθέσιμη στο: https://www.nytimes.com/interactive/2020/us/covid-19-vaccine-doses.html
6)Έρευνα που ανανεώνεται καθημερινά του “Center for Strategic and International Studies”, διαθέσιμη στο: https://www.csis.org/programs/southeast-asia-program/projects/southeast-asia-covid-19-tracker
7)Επίσημα στατιστικά στοιχεία της κυβέρνησης της Αυστραλίας, διαθέσιμα στο: https://www.health.gov.au/initiatives-and-programs/covid-19-vaccines/numbers-statistics
8)Έρευνα “Number of administered coronavirus (COVID-19) vaccine doses per 100 people in Africa as of October 23, 2021, by country”, Οκτώβριος 2021, διαθέσιμη στο: https://www.statista.com/statistics/1221298/covid-19-vaccination-rate-in-african-countries/
9)Παναγιώτα Ξανθοπούλου, , διπλωματική εργασία μεταπτυχιακών σπουδών με τίτλο «Οι Απόψεις των Πολιτών για το Εμβόλιο της Πανδημίας Covid-19», στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Ιούνιος 2021, Καβάλα, διαθέσιμη στο: https://apothesis.eap.gr/bitstream/repo/52746/1/%ce%9e%ce%b1%ce%bd%ce%b8%ce%bf%cf%80%ce%bf%cf%8d%ce%bb%ce%bf%cf%85%20%ce%95%20%ce%a0%ce%b1%ce%bd%ce%b1%ce%b3%ce%b9%cf%89%cf%84%ce%b1%20%281%29.pdf
10)Σπυρίδων Λογαράς, , άρθρο δημοσιευμένο στην Ένωση Ελλήνων Νομικών e-Θέμις, με τίτλο «Εμβολιασμός & Δημόσιο Δίκαιο στην εποχή του Covid-19», Μάρτιος 2021, διαθέσιμο στο: https://www.ethemis.gr/2021/03/03/%CE%B5%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-&-%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CF%8C%CF%83%CE%B9%CE%BF-%CE%B4%CE%AF%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CE%BF-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%80%CE%BF%CF%87%CE%AE-%CF%84%CE%BF%CF%85-covid-19.html
11)Πηγή εικόνας: e-themis.gr