Loading...
Latest news
Κρίσεις και Ζητήματα Ασφαλείας

Υποσαχάρια Αφρική: Το Επίκεντρο της Τρομοκρατίας και Στρατηγικές Αντιμετώπισης του Φαινομένου.

Γράφει η Ελένη Σπανού

Το Σαχέλ (αραβικά: ساحل sāḥilπου σημαίνει ακτή) – το βορειότερο τμήμα της Υποσαχάριας Αφρικής, βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της τρομοκρατίας, με την περιοχή να μετράει περισσότερους θανάτους από τρομοκρατικές επιθέσεις το 2022 από ότι η Μέση Ανατολή, η Βόρεια Αφρική και η Νότια Ασία μαζί. Η αποσταθεροποίηση της περιοχής διανύει το ενδέκατο έτος της, με τους τοπικούς πληθυσμούς να βρίσκονται παγιδευμένοι ανάμεσα στις τρομοκρατικές οργανώσεις που συνδέονται με το Ισλαμικό Κράτος και τις μη κρατικές ένοπλες ομάδες. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Δείκτη Τρομοκρατίας, οι τρομοκρατικές επιθέσεις στην περιοχή του Σαχέλ έχουν αυξηθεί κατά 2.000% τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια με 6.408 τρομοκρατικές επιθέσεις το 2022. Ως αποτέλεσμα, πάνω από 2,8 εκατομμύρια άτομα έχουν εκτοπιστεί βίαια στο Μάλι, τον Νίγηρα και την Μπουρκίνα Φάσο από το 2017 ως το 2022.

Είναι αναγκαίο να σημειωθεί, πως ενώ η προσοχή των αρχών κατά του Ντάες ήταν εστιασμένη στη Συρία και στο Ιράκ, τα τελευταία τρία χρόνια η Αφρική έχει πάρει τη θέση των δύο προαναφερθέντων χωρών. Για αυτό τον λόγο, είναι σημαντικό να εξεταστεί περαιτέρω η τωρινή κατάσταση της περιοχής και να ληφθούν μέτρα κατά του φαινομένου της τρομοκρατίας. Η αποσταθεροποίηση της υποσαχάριας Αφρικής θα μπορούσε να φέρει νέα κύματα μετανάστευσης στην Ευρώπη, καθώς και αύξηση των τρομοκρατικών  επιθέσεων από μαχητές του Ισλαμικού Κράτους – όπως είχαμε δει κατά την περίοδο που το Ντάες ήταν ισχυρό στη Μέση Ανατολή.

Μετά την πτώση του Ισλαμικού ‘χαλιφάτου’ στη Συρία, το Ισλαμικό Κράτος παραμένει η πιο επικίνδυνη τρομοκρατική οργάνωση παγκοσμίως με 410 τρομοκρατικές επιθέσεις και 1.045 θανάτους το 2022. Η οργάνωση έχει μετακινηθεί σε ολόκληρη την Αφρική με τη μεγαλύτερη κινητικότητα να υπάρχει στο Σαχέλ. Μάλιστα, έχουν δημιουργηθεί αρκετές υποομάδες που σχετίζονται με το Ντάες, αλλά ενεργούν αυτόνομα και έχουν τη δική τους ηγεσία. Παράλληλα, ομάδες που σχετίζονται με την αλ-Κάιντα είναι εξίσου ενεργές στο Σαχέλ έχοντας προκαλέσει δεκάδες τρομοκρατικές επιθέσεις. Παρακάτω θα αναφερθούν οι πιο ενεργές τρομοκρατικές οργανώσεις της περιοχής για το 2022-2023:

Μπόκο Χαράμ: Το Μπόκο Χαράμ έχει τη βάση του στη Νιγηρία και η μετάφραση του ονόματος της οργάνωσης είναι ‘η δυτική εκπαίδευση είναι απαγορευμένη’ ενώ το επίσημο όνομα τους, αλλά λιγότερο γνωστό, είναι ‘η Ομάδα των Ανθρώπων της Σούννα για την Νταουά και την Τζιχάντ’. Η ομάδα οργανώνει τρομοκρατικά χτυπήματα σε δυτικούς στόχους, χριστιανούς, σχολεία, πολιτικούς αλλά και μουσουλμάνους που θεωρούνται πως βοηθάνε τις δυτικές αντιτρομοκρατικές ομάδες και την αστυνομία της περιοχής.

Το Μπόκο Χαράμ είναι ενεργό σε όλες της χώρες της υποσαχάριας Αφρικής και συγκεκριμένα στο Τσαντ, στον Νίγηρα, στο Καμερούν και στο Μάλι. Η οργάνωση βρέθηκε επίσης στην έβδομη θέση στη λίστα με τις πιο θανατηφόρες τρομοκρατικές ομάδες στον κόσμο για το 2022, μετά από 64 επιθέσεις που προκάλεσαν 204 θανάτους.

Ισλαμικό Κράτος – Επαρχία Δυτικής Αφρικής: Το Ισλαμικό Κράτος – Επαρχία Δυτικής Αφρικής είναι μια τρομοκρατική οργάνωση που δημιουργήθηκε μετά από εσωτερικές συγκρούσεις στην ομάδα Μπόκο Χαράμ το 2016. Πλέον η ομάδα λειτουργεί αυτόνομα και είναι εχθρός του Μπόκο Χαράμ. Η οργάνωση είναι ενεργή σε όλη την υποσαχάρια Αφρική ενώ βρίσκεται στην έκτη θέση των πιο θανατηφόρων τρομοκρατικών οργανώσεων με 65 επιθέσεις το 2022 και 216 θανάτους. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως η οργάνωση λειτουργεί σαν εκπρόσωπος του Ισλαμικού Κράτους στο Σαχέλ.

Η Ομάδα για την Υποστήριξη του Ισλάμ και των Μουσουλμάνων (Jama’at Nasr al-Islam wa al-Muslimin): Η ομάδα δημιουργήθηκε το 2017 και είναι ένα σύνολο υποομάδων της αλ-Κάιντα και συγκεκριμένα των Ανσάρ αλ-Ντιν, αλ-Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ, αλ-Μουραμπιτούν και Κατιμπάτ Μασίνα. Βρίσκεται στην τέταρτη θέση των πιο θανατηφόρων τρομοκρατικών οργανώσεων με 77 επιθέσεις και 279 θανάτους το 2022. Μάλιστα, έχει σαν στόχο την ολική απομάκρυνση ξένων δυνάμεων και ανθρωπιστικών ομάδων από το Μάλι, με σημαντικούς τους στόχους να είναι οι γαλλικές δυνάμεις και ο ΟΗΕ.

Ισλαμικό Κράτος – Επαρχία Σαχέλ: Το Ισλαμικό Κράτος – Επαρχία Σαχέλ λειτουργούσε σε συνεργασία με το Ισλαμικό Κράτος Επαρχία Δυτικής Αφρικής μέχρι τις αρχές του 2022. Τον Μάρτιο του 2022 ανακοίνωσαν πως θα δραστηριοποιούνται αυτόνομα στο Σαχέλ δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στην περιοχή Λιπτάκο-Γκούρμα. Είναι επίσης ο δεύτερος πιο ενεργός τρομοκρατικός παράγοντας στην υποσαχάρια Αφρική μετά την Ομάδα για την Υποστήριξη του Ισλάμ και των Μουσουλμάνων.

Αφού κάποιος λάβει υπόψη τα παραπάνω ευρήματα, θα μπορούσε να αναρωτηθεί γιατί η οκταετής προσπάθεια της Γαλλίας για τη σταθεροποίηση της υποσαχάριας Αφρικής δεν λειτούργησε – αντιθέτως, η τρομοκρατία αυξήθηκε μαζί με την ανασφάλεια της περιοχής. Η απάντηση θα ήταν η ίδια που θα δινόταν στην περίπτωση των στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν: μια επιχείρηση καταστολής εξεγέρσεων (counterinsurgency – COIN) δεν μπορεί να λειτουργήσει από μόνη της. Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε ότι η φύση του COIN έγκειται στο να ‘κερδίσει τις καρδιές και τα μυαλά των ντόπιων.’ Δεν δίνει προτεραιότητα στη στρατιωτική ισχύ ή στον κινητικό πόλεμο. Έτσι, κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας επιχείρησης, ο ρόλος του στρατού βασίζεται κυρίως στο να είναι μέρος των πολιτικών σχεδίων και να διασφαλίζει την ελευθερία και την προστασία των πολιτών.  Παράλληλα, χρειάζεται κανείς να κατανοήσει βαθύτερα την κουλτούρα και τις ιδεολογίες της εκάστοτε περιοχής για να έρθει πιο κοντά στους κατοίκους της. Είναι σημαντικό να εξετάζονται τα προβλήματα στην καθημερινότητα των ντόπιων ώστε να εντοπιστούν οι λόγοι που οδηγούν στην εξτρεμιστική ριζοσπαστικοποίηση και να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. Έτσι, οι κατάλληλες στρατηγικές κατά της τρομοκρατίας, πέρα από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, θα πρέπει να ‘απαντάνε’ και στα προβλήματα της εκάστοτε κοινωνίας.

Πρόληψη και Ευαισθητοποίηση

Ένας από τους σημαντικότερους τρόπους αντιμετώπισης της εξτρεμιστικής ριζοσπαστικοποίησης στην υποσαχάρια Αφρική είναι η πρόληψη και η ενημέρωση των ανθρώπων του Σαχέλ για τους κινδύνους της τρομοκρατίας. Είναι σημαντικό οι κοινότητες να μένουν ενημερωμένες μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα κατά της τρομοκρατίας τα οποία μπορούν να οργανώνονται από ανθρωπιστικούς φορείς και διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ. Παράλληλα, οι θρησκευτικοί ηγέτες κάθε περιοχής θα πρέπει να ενημερώνουν τους πολίτες για την ορθή πρακτική της θρησκείας μακριά από τον βίαιο εξτρεμισμό. Τέλος, είναι αναγκαία η αντιμετώπιση της προπαγάνδας που προέρχεται από τρομοκρατικές οργανώσεις για τη στρατολόγηση δυνητικών μελών. Η προπαγάνδα στοχεύει στο να δώσει ψευδείς λύσεις στα προβλήματα των κατοίκων του Σαχέλ μέσα από την τρομοκρατία. Η αντιμετώπιση της θα έρθει ξανά μέσα από τη σωστή ενημέρωση και την εκπαίδευση των κατοίκων ώστε να αναγνωρίζουν άμεσα τα ψευδή μηνύματα που προέρχονται από τις ομάδες της Τζιχάντ.

Ευκαιρίες για τους Νέους του Σαχέλ

Οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι του Σαχέλ – που είναι ένα από τα αποτελέσματα της ασταθής πολιτικής κατάστασης στην περιοχή, οδηγούν τους πιο ευάλωτους νέους στην τρομοκρατία. Αυτό συμβαίνει καθώς οι νέοι προσπαθούν να νιώσουν πως ανήκουν σε κάποιο σύνολο ή πιστεύουν πως με αυτό τον τρόπο βοηθάνε την πατρίδα τους, όπως ψευδώς διαδίδουν τα μέλη των τρομοκρατικών ομάδων.

Οι νέοι στο Σαχέλ έφταναν στο 64,5% το 2020/2021. Για αυτό, είναι σημαντικό να έχουν ευκαιρίες στην εκπαίδευση και στην εργασία ώστε να αποφευχθεί η ανάμιξή τους με τις ομάδες του Ισλαμικού Κράτους και της αλ-Κάιντα. Η αποτελεσματική επένδυση στην εκπαίδευση και την εργασία θα συμβάλει μελλοντικά στη διασφάλιση της σταθερότητας, αλλά και της οικονομικής ανάπτυξης στην περιοχή. Η ανάπτυξη και οι ευκαιρίες απασχόλησης στην υποσαχάρια Αφρική θα βοηθήσουν στην καταπολέμηση της βίας.

Αποτροπή των Διασυνοριακών Ροών των Ξένων Μαχητών

Ένα εξίσου σημαντικό ζήτημα που συμβάλει στην αύξηση της τρομοκρατίας στο Σαχέλ είναι το φαινόμενο των ξένων μαχητών της Τζιχάντ. Οι ξένοι μαχητές είναι μέλη των Τζιχαντιστικών οργανώσεων που συμμετέχουν σε συγκρούσεις μακριά από τη χώρα τους και αποτελούν ένα μεγάλο ποσοστό των μελών των τρομοκρατικών ομάδων. Στην πραγματικότητα, οι στατιστικές δείχνουν ότι το Ισλαμικό Κράτος έχει στρατολογήσει περισσότερους από 50.000 ξένους μαχητές από όλο τον κόσμο, κάτι που αποδεικνύει τη σοβαρότητα του φαινομένου. Μάλιστα, το φαινόμενο φαίνεται να έχει ενισχύσει τη δύναμη και την επιχειρησιακή ικανότητα των τρομοκρατικών ομάδων στην περιοχή.

Ένας τρόπος για να αποτραπούν οι ροές των ξένων μαχητών στην υποσαχάρια Αφρική είναι ο καλύτερος έλεγχος των συνόρων από τις στρατιωτικές δυνάμεις της περιοχής. Για να πετύχει κάτι τέτοιο χρειάζεται αποτελεσματική συνεργασία από τα κράτη των G5 του Σαχέλ, αλλά και από τα κράτη της Β. Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, καθώς πολλοί ξένοι μαχητές του Σαχέλ προέρχονται από τις παραπάνω περιοχές. Φυσικά, μια τέτοια στρατηγική εμπεριέχει αρκετές δυσκολίες, καθώς τα σύνορα των χωρών της υποσαχάριας Αφρικής είναι απέραντα, ενώ τα περισσότερα κράτη δεν έχουν σταθερή κυβέρνηση. Η συνεργασία, όμως, είναι η μόνη λύση για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας.

Επιπλέον, είναι σημαντικό να επεκταθεί στο Σαχέλ η νομοθεσία σχετικά με τους ξένους μαχητές όπως συμβαίνει σε πολλά κράτη της Αφρικής. Για παράδειγμα, ο νόμος ενάντια στη συμμετοχή σε τρομοκρατικές οργανώσεις στην Τυνησία έχει αναμφισβήτητα βοηθήσει στη μείωση του αριθμού των Τυνήσιων που εγκαταλείπουν τη χώρα για να ενταχθούν σε τρομοκρατικές ομάδες.

Ένας Συνδυασμός: Στρατιωτικές Επιχειρήσεις, Δικαστικό Σώμα, Κράτος Δικαίου

Για να λειτουργήσουν όλες οι παραπάνω προτάσεις είναι απαραίτητο να υπάρξει ένας συνδυασμός δραστηριοτήτων: στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των Τζιχαντιστών, αλλά και δημιουργία κράτους δικαίου και δικαστικού σώματος στην περιοχή. Αφού οι περισσότερες χώρες του Σαχέλ δεν έχουν σταθερές κυβερνήσεις, θα πρέπει το θεσμικό πλαίσιο των G5 να δώσει περισσότερη έμφαση στα παραπάνω ώστε να λειτουργήσουν αποτελεσματικά για όλα τα κράτη μέλη.

Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις είναι σημαντικές για την καταστροφή κρίσιμων υποδομών των τρομοκρατικών οργανώσεων, καθώς και για τη στενή παρακολούθηση τρομοκρατικών δραστηριοτήτων. Χωρίς όμως το κατάλληλο νομοθετικό υπόβαθρο, η τρομοκρατία θα συνεχίσει να αναπτύσσεται στην περιοχή και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις θα είναι μακροχρόνιες – όπως συνέβη και με την περίπτωση του Αφγανιστάν.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να κατανοήσει κανείς πως καμία πολιτική κατά της τρομοκρατίας δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς να έχουν εξεταστεί οι συνθήκες που προκαλούν την άνθιση της βίας και του εξτρεμισμού. Η εξτρεμιστική ριζοσπαστικοποίηση είναι αποτέλεσμα χρόνιων εσωτερικών προβλημάτων μιας περιοχής – συνεχής πολιτική και οικονομική αστάθεια, κακή διακυβέρνηση, μεγάλες εκτάσεις γης χωρίς έλεγχο και ανεπαρκείς υποδομές.

Συμπερασματικά, η υποσαχάρια Αφρική είναι πλέον το επίκεντρο της τρομοκρατίας με τις περισσότερες τρομοκρατικές επιθέσεις παγκοσμίως. Όπως σύμφωνα με τα παραπάνω ευρήματα, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις από μόνες τους δεν μπορούν να λύσουν το φαινόμενο μακροπρόθεσμα. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη και οι στρατηγικές που στοχεύουν στην επίλυση των εσωτερικών ζητημάτων, σε μια κρίση που αναμένεται να χειροτερέψει τα επόμενα χρόνια. Η ομάδα των G5 έχει αναλάβει ένα σημαντικό έργο για την περιοχή, αλλά δυστυχώς δεν έχει επιτευχθεί η απόλυτη συνεργασία. Είναι εξίσου αναγκαίο να υπάρξει συνεργασία και με άλλα κράτη της Β. Αφρικής και της Μέσης Ανατολής για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο αποτελεσματικά.

Η πρόληψη κατά της εξτρεμιστικής ριζοσπαστικοποίησης, η ευαισθητοποίηση σχετικά με τους κίνδυνους της τρομοκρατίας, η εκπαίδευση και οι ευκαιρίες εργασίας για τους νέους είναι κάποια βασικά μέτρα για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο. Παράλληλα, η αντιμετώπιση των ξένων μαχητών της Τζιχάντ και ο συνδυασμός στρατιωτικής ισχύς με ένα κράτος δικαίου και ένα δικαστικό σώμα στην περιοχή, είναι απαραίτητα βήματα για τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας σε μακροπρόθεσμο επίπεδο. Είναι σημαντικό να σημειωθεί, πως για να επανέλθει η σταθερότητα και η ασφάλεια στην υποσαχάρια Αφρική, είναι αναγκαία μια κοινή στρατηγική από τα κράτη του Σαχέλ που θα εμπεριέχει μέτρα επίλυσης εσωτερικών και εξωτερικών ζητημάτων. Τέλος, η βοήθεια από ξένους φορείς και τρίτες χώρες – όπως για παράδειγμα η βοήθεια της Γαλλίας, είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και τη δημιουργία υποδομών, όμως είναι σημαντικό οι χώρες του Σαχέλ να λάβουν οι ίδιες μέτρα και να προχωρήσουν στην άμεση ευαισθητοποίηση των κοινοτήτων.

Βιβλιογραφία

Önal, B., & Moudassir, O. (2021). Policies and Security Strategies of G5 Sahel States against Terrorism. International Journal of Politics and Security (IJPS), 3(3), 203-229.

African Centre for the Study and Research on Terrorism. (2022). ForeignTerrorist Fighters in the Sahel-Sahara Region of Africa: Recommendations for stemming a long-lasting threat. Policy Paper, σσ. 1-9.

Bakon, T., & Warner, J. (2021). Twenty Years After 9/11: The Threat in Africa— The New Epicenter of Global Jihadi Terror. CTC Sentinel, 14(7), 76-90.

Demuynck, M. (2022). Mass Displacement and Violent Extremism in the Sahel: A Vicious Circle? International Centre for Counter-Terrorism, 1-25.

Dieng, A. (2021). The Sahel: Challenges and Opportunities. International Review of the Red Cross, 103(918), 765-779.

Galula, D. (2006). Counterinsurgency Warfare; Theory and Practice. United States of America: Praeger Security International.

Nsaibia, H., & Marco, A. (2023). Actor Profile: The Islamic State Sahel Province. Armed Conflict Location & Event Data, σσ. 1-8.

Van Ginkel, B., & Entenmann, E. (2016). The Foreign Fighters Phenomenon in the European Union Profiles, Threats & Policies. The International Centre for Counter-Terrorism – The Hague, 7(2).

 Brussels School of Governance. (2023). Brussels School of Governance. The Sahel Conflict and its Underpinning Relevance to Africa- EU Relations. Διαθέσιμο σε: https://brussels-school.be/event/sahel-conflict-and-its-underpinning-relevance-africa-eu-relations

European Council on Foreign Relations. (2023). European Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο σε: https://ecfr.eu/special/sahel_mapping/jnim#menuarea

Institute for Economics & Peace. (2023). Global Terrorism Index. Διαθέσιμο σε: https://www.visionofhumanity.org/wp-content/uploads/2023/03/GTI-2023-web-270323.pdf

National Counterterrorism Center. (2023). Counter Terrorism Guide. Διαθέσιμο σε: https://www.dni.gov/nctc/groups/boko_haram.html