Γράφει ο Γαβριήλ Λεωνίδας Βαγδατζόγλου
Το πρόβλημα των υδάτων στην αφρικανική ήπειρο ταλανίζει τα κράτη της τόσο σχετικά με τη διαχείρισή τους, όσο και με την επάρκειά τους για τους πληθυσμούς των χωρών και για τις οικονομικές και ενεργειακές τους ανάγκες. Για τους παραπάνω λόγους, η Αιθιοπία, άρχισε το 2011 την κατασκευή ενός μεγάλου φράγματος, του Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD), το οποίο θα μεταμορφώσει την οικονομία της χώρας και θα λύσει το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας για εκατομμύρια κατοίκους της. Ωστόσο, η κίνησή της αυτή, έχει προκαλέσει την αντίδραση της Αιγύπτου και του Σουδάν, διότι η κατασκευή του φράγματος επηρεάζει τις ποσότητες των υδάτων του Νείλου, ο οποίος διαπερνά τις δύο προαναφερθείσες χώρες, και οι οποίες εξαρτώνται από αυτόν για μεγάλο μέρος της οικονομικής τους δραστηριότητας.
Το ζήτημα της διαχείρισης των υδάτων του Νείλου αποτελούσε για πολλές δεκαετίες μια μόνιμη διαμάχη ανάμεσα στις παραποτάμιες χώρες, ωστόσο η κατασκευή του φράγματος πυροδότησε μια νέα φάση διαμάχης μεταξύ τους, δεδομένου ότι το 85% των νερών του Νείλου πηγάζουν από την Αιθιοπία, αλλά περνούν μέσα από το Σουδάν και την Αίγυπτο. Η τελευταία, βασιζόμενη σε δύο συμφωνίες, την αγγλο-αιγυπτιακή συμφωνία 1929 και τη συμφωνία μεταξύ Σουδάν και Αιγύπτου του 1959 ειδικά για τα νερά του Νείλου, κατάφερε να εμποδίσει για πολλά χρόνια την κατασκευή υποδομών στον Νείλο από άλλες χώρες, καθώς και να εξασφαλίσει με την συμφωνία του 1959 με το Σουδάν, ότι η διαχείριση των υδάτων του ποταμού θα γίνεται από τις δύο συγκεκριμένες χώρες. Η ίδια η φύση της συμφωνίας αυτής απέκλειε τις άλλες παραποτάμιες χώρες, σημαντικότερη εξ αυτών η Αιθιοπία, η οποία δεν μπορούσε για χρόνια να εκμεταλλευτεί προς όφελός της τον ποταμό, ελλείψει και χρηματοδότησης. Η συνεισφορά, όμως που προσέφεραν οι Αιθίοπες τόσο του εσωτερικού, όσο και του εξωτερικού, σε συνδυασμό με την παροχή ρευστότητας από κινεζικές τράπεζες, άνοιξε τον δρόμο για την απόφαση κατασκευής του GERD από την αιθιοπική κυβέρνηση.
Από την μία πλευρά, ο αντίλογος της τελευταίας αναφορικά με τις επικλήσεις των συμφωνιών από την πλευρά της Αιγύπτου εδράζεται στο γεγονός ότι εφόσον το μεγαλύτερο μέρος των υδάτων του Νείλου πηγάζουν και προέρχονται από την Αιθιοπία, δεν είναι δίκαιο να μην έχει η ίδια δυνατότητα εκμετάλλευσης τους. Από την άλλη πλευρά, η αντίδραση της Αιγύπτου βασίζεται στους φόβους, ότι με την κατασκευή του φράγματος η ποσότητα νερού που θα φτάνει στην Αίγυπτο μπορεί να μειωθεί σημαντικά, ιδιαίτερα σε περιόδους ξηρασίας και να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία της, η οποία βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην ύπαρξη του ποταμού. Αντίστοιχα, και το Σουδάν έχει εκφράσει τις ανησυχίες του ότι με την κατασκευή του φράγματος θα μειωθεί η ροή του ποταμού και θα αντιμετωπίσει ελλείψεις, καθώς και πιο απρόβλεπτες πλημμύρες.
Η Αιθιοπία υποστηρίζει ότι το φράγμα δεν αποτελεί απειλή για την Αίγυπτο και το Σουδάν σχετικά με τις ποσότητες νερού που θα ρέουν στον ποταμό, ούτε ότι οι τελευταίες θα μειωθούν σημαντικά. Αντιθέτως, από τη στιγμή που υπάρχουν μηχανισμοί ελέγχου της ποσότητας των υδάτων του ποταμού, η αιθιοπική κυβέρνηση εστιάζει στα ενεργειακά οφέλη που θα έχει τόσο η ίδια η χώρα από την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, όσο και οι γειτονικές σε αυτή χώρες, στις οποίες θα μπορεί να εξάγει το πλεόνασμα της σε χαμηλές τιμές. Ακόμη, όπως υποστηρίζει θα μπορεί να προστατεύσει το Σουδάν από πλημμύρες και μέσω των δεξαμενών-λιμνών που έχουν δημιουργηθεί, να παρέχει νερό όταν υπάρχει μια περίοδος ξηρασίας. Ωστόσο, καμία από τις διαβεβαιώσεις αυτές δεν καθησύχασε την Αίγυπτο και το Σουδάν, οι οποίες ήταν απολύτως αντίθετες στην κατασκευή του τα πρώτα χρόνια, αν και στην πορεία, είτε ηθελημένα, είτε αναγκαστικά, άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζαν την κατασκευή του φράγματος. Βασική τους επιδίωξη πλέον είναι η σύναψη κάποιας συμφωνίας με την οποία θα υπήρχαν δεσμεύσεις και εποπτεία για την δίκαιη κατανομή και χρήση των υδάτων του Νείλου από τις επηρεαζόμενες χώρες, χωρίς ωστόσο να έχουν καταλήξει σε κάποια, παρά τις προσπάθειες των ΗΠΑ και της προσφυγής της Αιγύπτου στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, το οποίο ζήτησε από τα εμπλεκόμενα μέρη να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις, οι οποίες και θα συνεχίσουν υπό την εποπτεία της Αφρικάνικής Ένωσης.
Τα βασικότερα προβλήματα και, κατ’ επέκταση, οι βασικότερες ανησυχίες της Αιγύπτου και του Σουδάν είναι ότι χωρίς κάποια δεσμευτική συμφωνία, η Αιθιοπία θα μπορεί να ελέγχει σχεδόν απολύτως τις ποσότητες που θα φτάνουν στις άλλες χώρες, χωρίς να χρειάζεται να ενημερώνει κάποιο άλλο μέρος. Αν και υπάρχουν οι μηχανισμοί εξισορρόπησης της ποσότητας των υδάτων στο φράγμα, κανείς δε μπορεί να είναι σίγουρος για την χρήση τους εγκαίρως και αυτό προκαλεί το, σε κάποιες περιπτώσεις, πολεμικό κλίμα μεταξύ των χωρών. Τα τελεσίγραφα από οποιαδήποτε από τις δύο πλευρές σαφώς δεν συμβάλλουν στην εκτόνωση της κατάστασης και οι διαπραγματεύσεις με απόλυτες θέσεις θα οδηγούν μονίμως σε αδιέξοδα. Εάν δεν επιλυθεί η κατάσταση ειρηνικά και με μια συμφωνία μεταξύ όχι μόνο των τριών αυτών χωρών αλλά και των γειτονικών κρατών, τότε η προοπτική μιας σκληρότερης επίλυσης, ακόμα και πολεμικής ενδέχεται να ανέλθουν στην επιφάνεια.
Κύρια επιδίωξη των εμπλεκόμενων μερών θα έπρεπε να είναι όχι μόνο η συνεργασία μεταξύ τους, έτσι ώστε να υπερπηδήσουν τις όποιες δυσκολίες προκύπτουν στην διαχείριση των υδάτων του ποταμού αλλά και η συνεργασία με τα υπόλοιπα κράτη της περιοχής τόσο στο συγκεκριμένο θέμα, όσο και σε οικονομικά και εμπορικά θέματα, σε τομείς εκπαίδευσης, πολιτισμού και τεχνογνωσίας. Βασικότερο όλων ωστόσο, παραμένει η συνεργασία στο θέμα της διαχείρισης των υδάτων του Νείλου, της παρακολούθησης τους από κοινού και της ανεύρεσης λύσεων στα προβλήματα που θα ανακύψουν σε περιόδους ξηρασίας, έτσι ώστε να μοιράζονται και να εκμεταλλεύονται δίκαια και ίσα από όλα τα κράτη που επηρεάζονται και να μην επιτρέψουν οι πράξεις μίας χώρας να επηρεάσουν βαρύτατα τις υπόλοιπες. Μια πιθανή λύση θα μπορούσε να είναι σύσταση ενός ελεγκτικού και εποπτικού οργάνου, στα πλαίσια της συμφωνίας, μια Ανώτατη Αρχή, η οποία θα αποτελείται από όλα τα συμβαλλόμενα μέλη και θα έχει ως αρμοδιότητες την παρακολούθηση της ροής του Νείλου και τον ποσοτήτων νερού που έχει, καθώς και η επίλυση των μελλοντικών διαφορών μεταξύ των χωρών. Η εναλλακτική της μη-συμφωνίας θα προκαλέσει αναμφισβήτητα σοβαρές τριβές στο μέλλον και θα καταστήσει το τελευταίο εξαιρετικά απρόβλεπτο στην περιοχή.
Πηγές:
John Mukum Mbaku, The controversy over the Grand Ethiopian Renaissance Dam, Brooking, August 5, 2020, διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/blog/africa-in-focus/2020/08/05/the-controversy-over-the-grand-ethiopian-renaissance-dam/
Mohamed Saied, New Egyptian-Ethiopian escalation over Nile dam, Al-Monitor, November 29, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.al-monitor.com/originals/2021/11/new-egyptian-ethiopian-escalation-over-nile-dam
Mohamed Maher, Navigating the Ongoing Grand Ethiopian Renaissance Dam Negotiations, Washington Institute, September 29, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/navigating-ongoing-grand-ethiopian-renaissance-dam-negotiations
Πηγή εικόνας: https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/navigating-ongoing-grand-ethiopian-renaissance-dam-negotiations