Γράφει η Αλεξάνδρα Παρσαλίδου
Τον περασμένο Μάρτιο, στην εθνικά ευαίσθητη συνοριογραμμή του ακριτικού Έβρου, η γειτονική Τουρκία επιδίωξε να ασκήσει πιέσεις στην Ελλάδα προσβλέποντας στον αιφνιδιασμό της Αθήνας και την εσωτερική αποσταθεροποίηση της χώρας. Δεν προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι ο «Σουλτάνος» της Τουρκίας παραβίασε για άλλη μία φορά τις αρχές καλής γειτονίας. Άλλωστε, η ιστορία αποδεικνύει διαρκώς ότι αρέσκεται να επιδίδεται σε παρελκυστικές πολιτικές, κατά παρέκκλιση πολλές φορές των κανόνων Διεθνούς Δικαίου.
Ωστόσο, αυτή τη φορά ο Τούρκος Πρόεδρος εξαπέλυσε μία ιδιότυπη επίθεση χωρίς να χρησιμοποιήσει στρατιωτικά ή άλλα παραδοσιακά γνώριμα μέσα, τα οποία εφαρμόζονται στο πλαίσιο μιας επίθεσης, αρνούμενος μάλιστα την οποιαδήποτε εμπλοκή του. Ουσιαστικά, μετέτρεψε την Ελληνο-τουρκική μεθόριο στον Έβρο σε πεδίο «μάχης» χωρίς όμως τα στρατεύματα του να παραβιάσουν την Ελληνική επικράτεια και χωρίς να χρησιμοποιηθούν όπλα. Όσο αλλόκοτο και περίπλοκο και αν ακούγεται, ο Πρόεδρος Ερντογάν όντως εξαπέλυσε πόλεμο, όχι μόνο κατά της Ελλάδας, αλλά και κατά της Ευρώπης συνολικά. Έναν πόλεμο περίπλοκο ως προς την ερμηνεία του, με θολό «περίβλημα» και συνάμα επικίνδυνο, λόγω της αμφίρροπης μορφής του, τον επονομαζόμενο υβριδικό πόλεμο (Hybrid Warfare).
Στον 21ο αιώνα, έχει ανακύψει εντόνως στους ακαδημαϊκούς κύκλους η έννοια του υβριδικού πολέμου. Μάλιστα, έχει καταστεί πόλος έλξης για τους στρατιωτικούς μελετητές και τους ακαδημαϊκούς, ενώ πολλές φορές μετατρέπεται ακόμα και σε πεδίο σύγκρουσης και διαφωνίας. Ως έννοια τοποθετείται χρονικά στα μέσα της πρώτης δεκαετίας της νέας χιλιετίας όταν και αναγνωρίστηκε το 2006. Ήταν η χρονική στιγμή που η Hezbollah σημείωσε ορισμένες απτές επιτυχίες έναντι των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων κατά την διάρκεια του δεύτερου πολέμου του Λιβάνου. Ωστόσο, δεν πρόκειται για μία νέα μορφή πολέμου, αλλά για μία παραδοσιακά γνώριμη, η οποία έχει εξελιχθεί και προσαρμοστεί στο σύγχρονο διεθνές περιβάλλον και τις σύνθετες προκλήσεις αυτού, εμπλουτίζοντας διαρκώς την εργαλειοθήκη της με σύγχρονα μέσα και τεχνικές. Άλλωστε, ο πόλεμος δεν σημαίνει ότι παραμένει μία σταθερή μεταβλητή στην πάροδο των ετών, καθώς όπως έχει αναφέρει χαρακτηριστικά και ο Clausewitz «κάθε εποχή έχει το δικό της είδος πολέμου, τις δικές της περιοριστικές συνθήκες και τις δικές της ιδιαίτερες προκαταλήψεις».
Το χαρακτηριστικό γνώρισμα του υβριδικού πολέμου είναι η περιπλοκότητα του και η πολυδιάστατη μορφή του. Ως έννοια δεν υπάγεται σε έναν παγκοσμίως αποδεκτό ορισμό και αυτό λόγω του υβριδικού του χαρακτήρα, ο οποίος προσαρμόζεται, αναπροσαρμόζεται και αλλάζει όψεις ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό διεξαγωγής του από συγκεκριμένους δρώντες σε ένα συγκεκριμένο πεδίο μάχης. Γενικότερα, ο όρος φαίνεται να λαμβάνει διάφορες ερμηνείες και εννοιολογικές αποδόσεις, χωρίς να επέρχεται ένας κοινά αποδεκτός ορισμός και χρησιμοποιείται με διαφορετικό τρόπο. Θα μπορούσε ουσιαστικά να χαρακτηριστεί ως ένα πόλεμος «θολούρας». Ένας πόλεμος όπου «οι συμβατικές και οι άτακτες δυνάμεις, οι μαχόμενοι και οι άμαχοι, ακόμα και οι φυσικές και οι εικονικές διακρίσεις στις συγκρούσεις αναμειγνύονται». Συνεπώς, δεν κατηγοριοποιείται ως κάτι σαφές και δεν υπάγεται σε ένα συγκεκριμένο φάσμα, είτε λευκό είτε μαύρο, αλλά είναι κάτι ενδιάμεσο, συνιστά επί της ουσίας το «νέο χρώμα πολέμου, το γκρι».
Στην περίπτωση της Τουρκίας, ο Πρόεδρος Ερντογάν, χρησιμοποίησε ως μέσο της επίθεσης του τις ελεγχόμενες από αυτόν μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές. Επί της ουσίας, εργαλειοποίησε ανθρώπους σε ανάγκη, δημιουργώντας έναν «μεταναστευτικό στρατό» έναντι της Ελλάδας και της Ευρώπης. Συνδυαστικά με ένα σφοδρό κύμα προπαγάνδας και την άμυνα των ελληνικών Δυνάμεων, οι Καστανιές Έβρου μετατράπηκαν για πολλές μέρες σε πεδίο μάχης, συγκεντρώνοντας την προσοχή της διεθνούς κοινότητας. Μέσω της προπαγάνδας και της παραπληροφόρησης που μεθόδευσε ο Ερντογάν, τα τουρκικά ΜΜΕ, άρχισαν να διαδίδουν, ψευδώς, ότι η Ελλάδα έχει ανοίξει τα σύνορα της, με αποτέλεσμα περίπου 4.000 μετανάστες, διαφόρων εθνικοτήτων, να συγκεντρωθούν στα Ελληνο-τουρκικά σύνορα στις Καστανιές, μετατρέποντας την περιοχή σε «Νέα Ειδομένη».
Ο Πρόεδρος της γειτονικής Τουρκίας, στις δημόσιες τοποθετήσεις του δήλωνε ότι άνοιξαν οι πόρτες της χώρας προκειμένου να περάσουν οι μετανάστες στην Ευρώπη, υποστηρίζοντας ότι η Τουρκία πλέον δεν μπορεί να διαχειριστεί τους ανθρώπους που φεύγουν από την εμπόλεμη ζώνη της Συρίας. Τούρκοι αξιωματικοί με οργανωτικότητα και μεθοδικότητα μετέφεραν με πούλμαν τους χιλιάδες μετανάστες και πρόσφυγες που έπεσαν θύματα της προπαγάνδας του Τούρκου Προέδρου, στα Ελληνο-τουρκικά σύνορα, με πολλούς εξ αυτών να κατευθύνονται μέσω θαλάσσης στις τουρκικές ακτές, υποβοηθούμενοι από τις τουρκικές αρχές. Τούρκοι στρατοχωροφύλακες πυροβολούσαν στον αέρα και έριχναν δακρυγόνα από την άλλη πλευρά των συνόρων, παρεμποδίζοντας χιλιάδες μετανάστες να οπισθοχωρήσουν και να επιστρέψουν την Τουρκία όταν αντιλήφθηκαν ότι όχι μόνο δεν έχουν ανοίξει τα ελληνικά σύνορα, αλλά οι ελληνικές δυνάμεις τα έχουν πλήρως οχυρώσει.
Ήταν σαφές ότι η Ελλάδα δεχόταν μία παράνομη και μαζική προσπάθεια παραβίασης των ελληνικών συνόρων από την Τουρκία, η οποία μετέτρεψε χιλιάδες ανθρώπους σε πιόνια προκειμένου να ασκήσει πιέσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Μάλιστα, η τουρκική πλευρά σε όλη την διάρκεια της υβριδικής επίθεσης, κατηγορούσε την Ελλάδα ότι παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, διαδίδοντας δε ψευδείς πληροφορίες ότι ελληνικές δυνάμεις τραυμάτισαν ανθρώπους και ότι υπήρξε και ένας νεκρός από ελληνικά πυρά. Η Ελληνική κυβέρνηση, διαψεύδοντας αμέσως την εν λόγω είδηση, υπογράμμισε ότι η τουρκική πλευρά υποκίνησε από την πρώτη στιγμή την εν λόγω επίθεση, καθώς «υπάρχουν αδιαμφισβήτητες αποδείξεις ότι οι τουρκικές αρχές ενήργησαν κατ’ αυτό τον τρόπο, με όλα τα μέσα, από τη μετακίνηση προσφύγων και μεταναστών στα σύνορα, μέχρι την χρήση εκτοξευτήρων για ρίψη δακρυγόνων από τις τουρκικές δυνάμεις καταστολής εναντίον της ελληνικής πλευράς των συνόρων».
Η Τουρκία, συνδυάζοντας διαφορετικά μέσα και όπλα, τα οποία εφήρμοσε ταυτοχρόνως τακτικά και επιχειρησιακά εντός ενός συγκεκριμένου πεδίου μάχης, δηλαδή τις Καστανιές Έβρου, επιδίωξε να προκαλέσει αποσταθεροποίηση στις ελληνικές δυνάμεις, οι οποίες έκαναν αυτό που προστάζει το εθνικό συμφέρον και οι κανόνες Διεθνούς Δικαίου: προάσπισαν την εδαφική ακεραιότητα της χώρας.
Συμπερασματικά, ο υβριδικός πόλεμος αποτελεί έναν «συνδυασμό πολλαπλών συμβατικών και μη συμβατικών εργαλείων πολέμου». Επρόκειτο για μία μορφή πολέμου, η οποία δεν συνιστά εφεύρημα του 21ου αιώνα, αλλά ένα συνονθύλευμα τακτικών, μέσων και στοιχείων το θεωρητικό πλαίσιο του οποίου βρίσκει ανταπόκριση στις βιβλιογραφικές αναφορές του παρελθόντος αναφορικά με την φύση και τον χαρακτήρα του.
Ο πυρήνας της υπόστασης του ανταποκρίνεται στις θεωρίες του Sun Tzu και του Clausewitz, συνεπώς δεν αποτελεί ένα καινούργιο φαινόμενο το οποίο ανέκυψε από την νέα χιλιετία και έπειτα. Αντιθέτως, οι ρίζες του ανάγονται στο παρελθόν, καθώς περιπτώσεις του συναντώνται πολλούς αιώνες πριν. Ωστόσο, φέρει ορισμένες διαφορές με τους παραδοσιακά γνώριμους πολέμους και κατ’ αυτόν τον τρόπο καθίσταται ένα παλαιό φαινόμενο, αλλά με σύγχρονη μορφή. Αυτό που ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει συγκριτικά με τους πολέμους του παρελθόντος είναι το θεμελιώδες στοιχείο του συνδυασμού συμβατικών και άτακτων δυνάμεων προκειμένου να επιτευχθεί ο πολιτικός σκοπός. Επομένως, το στοιχείο του συνδυασμού συμβατικών και μη συμβατικών μέσων υπήρχε και στο παρελθόν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση της Αραβικής εξέγερσης όπου ο Βρετανικός στρατός συνδύασε την διεξαγωγή συμβατικών επιχειρήσεων στην Παλαιστίνη με την ταυτόχρονη δράση άτακτων δυνάμεων, οι οποίες βρίσκονταν υπό την Βρετανική διοίκηση. Όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά οι Hoffman και Mattis σε ένα κοινό τους άρθρο «οι υβριδικοί πόλεμοι δεν είναι καινούργιοι, αλλά είναι διαφορετικοί. Σε αυτού του είδους πολέμου, οι δυνάμεις αναμειγνύονται σε μία δύναμη ή εφαρμόζονται σε ίδιο πεδίο μάχης. Ο συνδυασμός άτακτων και συμβατικών ικανοτήτων δύναμης, είτε επιχειρησιακά είτε τακτικά αναμειγμένων συνιστά πρόκληση, ωστόσο ιστορικά δεν είναι απαραίτητα ένα μοναδικό φαινόμενο».
Τα ιστορικά γεγονότα και η μελέτη αυτών, αποδεικνύουν ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο, οι ρίζες του οποίου ανάγονται στο παρελθόν. Ωστόσο, λόγω των σύγχρονων προκλήσεων, της τεχνολογικής εξέλιξης και της παγκοσμιοποίησης έχει προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, υιοθετώντας νέες τακτικές και μέσα, χωρίς όμως να αναιρείται ο εξαιρετικά παρελθοντικός του χαρακτήρας. Φέτος είναι ο εορτασμός των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση του 1821 και παρόλα αυτά, ο αγώνας της Ελληνικής ανεξαρτησίας καταδεικνύει την ύπαρξη υβριδικότητας στους παραδοσιακούς, παλαιότερης μορφής πολέμους.
Τα κύρια σημεία είναι ότι η Ελληνική επανάσταση ξεκίνησε υπό την μορφή ανταρτοπολέμου έναντι του οργανωμένου, κρατικού παίκτη, τους Οθωμανούς. Αμφότερες οι πλευρές προέβησαν σε μέσα τρομοκράτησης, αντιποίνων και μη σεβασμού των δικαιωμάτων των αμάχων. Γενικότερα, εφήρμοσαν άτακτα, αλλά μη συμβατικά μέσα. Σταδιακά, στον πόλεμο επενέβησαν και τρίτες Δυνάμεις και αυτό επιτεύχθηκε μέσω του ρεύματος του φιλελληνισμού και της προπαγάνδας των κατοίκων του εξωτερικού. Συνεπώς, εάν ληφθούν υπόψη αυτά τα μεμονωμένα στοιχεία, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ο αγώνας της Ελληνικής ανεξαρτησίας εμπεριείχε στοιχεία υβριδικότητας.
Ο υβριδικός πόλεμος είναι μία μορφή πολέμου παραδοσιακά γνώριμου, αλλά με σύγχρονες τεχνικές. Έχει εξελιχθεί και προσαρμοστεί στο σύγχρονο περιβάλλον, ενσωματώνοντας τις νέες τεχνολογικές ανακαλύψεις και τα διαθέσιμα μέσα, εμπλουτίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο την εργαλειοθήκη του. Η καινοτομία του λοιπόν στη σύγχρονη εποχή, εδράζεται στον συγκερασμό των διαφόρων μέσων στρατιωτικής φύσεως και μη, προκειμένου να επιτύχει τους επιδιωκόμενους σκοπούς του. Επρόκειτο για ένα κράμα μέσων και τακτικών, τα οποία συνδυάζονται ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες. Τον περασμένο Μάρτιο, η γειτονική Τουρκία επιδίωξε να διεξάγει έναν τέτοιο πόλεμο προκειμένου να δράσει εκβιαστικά και να ικανοποιήσει εσωτερικές πολιτικές και οικονομικές της επιδιώξεις. Τελικώς, στον πόλεμο αυτό, η Τουρκία υπέστη την πρώτη μεταπολεμική ήττα από την Ελλάδα, η οποία με την σθεναρή προάσπιση των συνόρων της απέστειλε ένα ηχηρό και σαφές μήνυμα προς πάσα κατεύθυνση ότι ο Έβρος, η Ελλάδα και η Ευρώπη δεν εκβιάζονται.
Βιβλιογραφία
Bachmann S.D. & Gunneriusson H., (2015). Hybrid wars: The 21st Century’s news threats to global peace and security, South African Journal of Military Studies, pp. 78, Vol. 43, No.1
Deep A., (2015), Hybrid war : Old concept, News Techniques, Small Wars Journal. Διαθέσιμο σε https://smallwarsjournal.com/jrnl/art/hybrid-war-old-concept-new-techniques
Europost.gr, (2020). Υβριδικός πόλεμος και προπαγάνδα από τον Ερντογάν: ‘Σπρώχνει’ 200 χιλ. μετανάστες προς την Ελλάδα! Εισβολή 5 χιλ. στον Έβρο απετράπη την τελευταία στιγμή, με δακρυγόνα και χημικά, Διαθέσιμο σε https://europost.gr/yvridikos-polemos-kai-propaganda-apo-ton-erntogan-quot-sprochnei-quot-200-chil-metanastes-pros-tin-ellada-eisvoli-5-chil-ston-evro-apetrapi-tin-teleytaia-stigmi-me-dakrygona-kai-chimika/.
Hoffman G.F., (2007). Conflict in the 21st Century: The rise of Hybrid Wars, Virginia, Potomac Institute for Policy Studies, pp. 33.
Mattis N.J. & Hoffman G.F, (2005). Future warfare: The rise of Hybrid wars, Proceedings Magazine, U.S. Naval Institute, Vol. 132. Διαθέσιμο σε http://milnewstbay.pbworks.com/f/MattisFourBlockWarUSNINov2005.pdf
Pikner I., (2016) Military Concepts and Hybrid War, Forum Scientiae Oeconomia, Vol.4, Special Issue, No.1
Stevis-Gridneff M. & Gall C., (2020). Erdogan Says, ‘We Opened the Doors,’ and Clashes Erupt as Migrants Head for Europe, The New York Times. Διαθέσιμο σε https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/europe/turkey-migrants-eu.html
Thiele D.R., (2015). The news color of war-Hybrid Warfare and Partnership, ISPSW Strategy Series: Focus on Defense and International Security, pp.10, No383. Διαθέσιμο σε https://www.files.ethz.ch/isn/194330/383_Thiele.pdf
Δασκαλάκης Ι. (2016). Ο υβριδικός πόλεμος προκαλεί δέος, Η Νέα Πολιτική. Διαθέσιμο σε https://issuu.com/neapolitiki/docs/np_16
ΤοΒΗΜΑTeam, (2020). Πέτσας για Spiegel: Fake news τα περί νεκρού μετανάστη στον Έβρο, Διαθέσιμο σε https://www.tovima.gr/2020/05/08/politics/petsas-gia-spiegel-fake-news-ta-peri-nekrou-metanasti-ston-evro/