Γράφει η Αφροδίτη Σεντουκίδη
Η επανάσταση της Τυνησίας θεωρείται ως η μόνη επιτυχημένη από τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης λόγω της προόδου στη διαδικασία εκδημοκρατισμού.
Μία μεμονωμένη πράξη ενέπνευσε την έκφραση της δυσαρέσκειας των Τυνήσιων. Απαρχή θεωρείται το 2010 όταν ένας πωλητής δρόμου, ο M.Bouazizi, αυτοπυρπολήθηκε ύστερα από την κατάσχεση των εμπορευμάτων του από τοπικούς αξιωματούχους. Η θυσία του αποτέλεσε σύμβολο της αδικίας και της οικονομικής ένδειας που έπλητταν πολλούς Τυνήσιους υπό το καθεστώς Ben Ali. Η Αραβική Αφύπνιση ήταν αποτέλεσμα της καταπίεσης που αισθάνονταν οι Άραβες πληθυσμοί, οι οποίοι ήταν αντιμέτωποι με την καταστολή της ελευθερίας του λόγου, τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την οικονομική κακοδιαχείριση, τη φτώχεια και τη διαφθορά. Η εξέγερση και οι ανθρώπινες απώλειες προσέλκυσαν διεθνή κριτική, οδηγώντας στην αποχώρηση του Ben Ali.
Επόμενος στόχος ήταν η μετάβαση στη δημοκρατία και η θέσπιση ενός Συντάγματος. Το 2011 η Τυνησία πραγματοποίησε τις πρώτες ελεύθερες εκλογές από τότε που έγινε ανεξάρτητο έθνος το 1956, φέρνοντας στην εξουσία το ισλαμικό κόμμα Ennahda με Πρόεδρο τονMoncef Marzouki, ακτιβιστή και υπέρμαχο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το 2013 η μετάβαση της Τυνησίας στη δημοκρατία φάνηκε να βρίσκεται σε κρίση. Η πόλωση μεταξύ κοσμικών και θρησκευτικών φατριών έγινε κυρίαρχο χαρακτηριστικό της πολιτικής ζωής της Τυνησίας. Οι κοσμικοί κατηγόρησαν την κυβέρνηση Ennahda ότι έδωσε σιωπηρή έγκριση σε μια σειρά ταραχών και άλλων πράξεων βίας. Μετά τις δολοφονίες των πολιτικών Chokri Belaid και Mohamed Brahmi το 2013 ακολούθησε πολιτική κρίση με αυξημένες εντάσεις και ως αποτέλεσμα το Ennahda παραιτήθηκε. Παρατηρώντας την πορεία των Ισλαμιστών στην Αίγυπτο με την απαγόρευση εκ μέρους της κυβέρνησης οποιασδήποτε δράσης των Αδελφών Μουσουλμάνων στη χώρα, με την κατηγορία ότι πρωτοστάτησαν σε αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις υπέρ του εκδιωχθέντος πρώην Προέδρου Μ. Μόρσι, η Ισλαμική κυβέρνηση της Τυνησίας κατέφυγε σε συμβιβασμό και παρέμεινε μέρος της πολιτικής σφαίρας. Η διαδικασία εκδημοκρατισμού συνεχίστηκε χωρίς ουσιαστικά να επιλύσει μερικές από τις βαθύτερες αιτίες της εξέγερσης, συμπεριλαμβανομένης της ανισότητας και της διαφθοράς της κυβέρνησης.
Το νέο Σύνταγμα επικυρώθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2014 και το ίδιο έτος πραγματοποιήθηκαν κοινοβουλευτικές και προεδρικές εκλογές, με τη νίκη του κοσμικού-εθνικιστικού κόμματος Nidaa Tounes. Ελλείψει κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, τα δύο κόμματα, Nidaa Tounes και Ennahda συμφώνησαν να σχηματίσουν κυβέρνηση συνασπισμού για να προωθήσουν μια σταθερή κυβέρνηση προκειμένου να επιτευχθεί οικονομική ανάκαμψη.
Οι ελευθερίες των πολιτών της Τυνησίας διευρύνθηκαν αρκετά με το Σύνταγμα του 2014. Αρχικά, προβλέφθηκαν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις αντρών και γυναικών δίχως διακρίσεις (άρθρο 21). Η κυβέρνηση υποσχέθηκε να παρέχει σε όλους συνθήκες αξιοπρεπούς ζωής, θεωρώντας ότι το δικαίωμα στη ζωή είναι ιερό(άρθρο 22). Το νέο Σύνταγμα απαγόρευσε οποιουδήποτε είδους ψυχολογικά ή σωματικά βασανιστήρια (άρθρο 22), ενώ προέβλεψε την προστασία της ιδιωτικής ζωής. Οι πολίτες πλέον έχουν δικαίωμα ελεύθερης μετακίνησης εντός και εκτός της χώρας (άρθρο 24). Θεμελιώνεται, επίσης, η ελευθερία έκφρασης, σκέψης, πληροφορίας και δημοσίευσης(άρθρο 31,32) και προβλέπεται ακαδημαϊκή ελευθερία και ελευθερία επιστημονικής έρευνας(άρθρο 33). Δίνεται δικαίωμα εκλογής, ψηφοφορίας και υποψηφιότητας (άρθρο 34), δικαίωμα σχηματισμού πολιτικού κόμματος (άρθρο 35) και ειρηνικής διαμαρτυρίας (άρθρο 36,37).
Τον Μάρτιο του 2015 ένοπλοι εξτρεμιστές εισέβαλαν στο Εθνικό Μουσείο Bardo, σκοτώνοντας 21 άτομα, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν ξένοι τουρίστες, προκαλώντας σημαντικό πλήγμα στον τουρισμό. Οι επιθέσεις συνεχίστηκαν, ενώ μετά από μία αιματηρή βομβιστική επίθεση που σκότωσε 12 πράκτορες η Τυνησία κηρύχθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2015 σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ο νόμος έκτακτης ανάγκης επέτρεψε στις αρχές την πραγματοποίηση κατ ‘οίκον συλλήψεων, την απαγόρευση επίσημων συναντήσεων, την επιβολή απαγόρευσης κυκλοφορίας, την παρακολούθηση των μέσων ενημέρωσης και του Τύπου, την απαγόρευση συνελεύσεων και τη λογοκρισία των μέσων ενημέρωσης χωρίς άδεια από το δικαστικό σώμα. Μετά την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης του 2015 και κυρίως μετά το 2017 τέθηκαν ορισμένοι περιορισμοί και στην ελευθερία κινήσεων. Οι αρχές απέκτησαν το δικαίωμα μέσα από αυστηρές διαδικασίες να εκδίδουν ταξιδιωτικές απαγορεύσεις ή να περιορίζουν την έκδοση διαβατηρίων χωρίς επίσημες κατηγορίες. Παράλληλα, δεδομένων των συνθηκών, οι δημοτικές εκλογές αναβλήθηκαν για δύο χρόνια και διεξήχθησαν τελικά τον Μάιο του 2018.
Στα τέλη του 2017, αντιμετωπίζοντας διεθνείς πιέσεις για μείωση του εμπορικού ελλείμματος και προσέλκυση διεθνών επενδύσεων, η κυβέρνηση θέσπισε ορισμένα μέτρα λιτότητας. Όμως, η υψηλή ανεργία οδήγησε σε νέες διαδηλώσεις το 2018. Είναι, λοιπόν, εμφανές ότι παρά τις προσπάθειες εκδημοκρατισμού και ανάπτυξης, σημαντικά προβλήματα ανέκυπταν και ανακύπτουν εντός της χώρας.
Η ελευθερία του Τύπου βελτιώθηκε τα τελευταία χρόνια με την Τυνησία να υπογράφει τη Διεθνή Διακήρυξη για την Πληροφόρηση και τη Δημοκρατία το 2018. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα καταγράφονται περιστατικά σύλληψης ή παρενόχλησης δημοσιογράφων που καλύπτουν ζητήματα ενόπλων δυνάμεων. Πριν από τις εκλογές του 2019, πολλοί δημοσιογράφοι της Τυνησίας εξέφρασαν ανησυχίες για την επιρροή της κυβέρνησης σε τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς. Αν και το Σύνταγμα προβλέπει την ελευθερία πίστης, η βλασφημία παραμένει παράνομη και η αστυνομία μπορεί να την επικαλεστεί ως πρόσχημα για να προβεί σε συλλήψεις. Χαρακτηριστικά, τον Μάιο του 2019, κατά τη διάρκεια του Ραμαζάνι, συνελήφθη και επιβλήθηκε πρόστιμο σε έναν ιδιοκτήτη καφενείου, επειδή κρατούσε το εστιατόριο του ανοιχτό κατά τη διάρκεια των ωρών προσευχής
Επιπροσθέτως, ο νυν Πρόεδρος της Τυνησίας, Kais Saied, αποφάσισε να παρατείνει εκ νέου, την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αρχής γενόμενης από τις 30 Μαΐου 2020. Καθώς η Τυνησία ήρθε αντιμέτωπη με την πανδημία του COVID-19, καταγράφηκαν περιστατικά σύλληψης ατόμων που κατέκριναν τις πολιτικές της κυβέρνησης. Συνελήφθησαν, μάλιστα, δυο άνθρωποι που άσκησαν κριτική μέσω διαδικτύου, κατηγορώντας τις αρχές για διαφθορά ως προς την παροχή βοήθειας κατά την περίοδο της πανδημίας.
Στην Τυνησία έγινε σημαντική πρόοδος, καθώς θεωρείται πλέον ένα δημοκρατικό κράτος που παρέχει τις αναγκαίες ελευθερίες στους πολίτες του. Το Freedom House την κατατάσσει ως ένα ελεύθερο κράτος με ποσοστό 69% ελευθερίας. Ωστόσο, το καθεστώς έκτακτης ανάγκης που έχει επιβληθεί μετά από τις επιθέσεις του 2015, αποτέλεσε αφορμή περιορισμού των ελευθεριών στη χώρα. Είναι αναγκαία συνεπώς, περεταίρω πρόοδος στον χώρο των ελευθεριών, καθώς και στον οικονομικό τομέα, ο οποίος μπορεί να αποβεί καθοριστικός για την αύξηση των εντάσεων στη χώρα.
Βιβλιογραφία– Πηγές:
- Tunisia’s Constitution of 2014
- ERIN BLAKEMORE, “What was the Arab Spring and how did it spread?”,National Geographic, Μάρτιος29,2019. [Διαθέσιμο στο: https://www.nationalgeographic.com/culture/topics/reference/arab-spring-cause/]
- КсенияСветлова, “Тунисединственный, ктовыигралот «арабскойвесны»”, CarnegieMoscowCenter, Αύγουστος13, 2016. [Διαθέσιμο στο: https://inosmi.ru/reg_mideast/20160813/237541307.html].
- J. Simpson, “Who are the winners and losers from the Arab Spring?”, BBC News, Νοέμβριος12, 2014. [Διαθέσιμο στο:https://www.bbc.com/news/world-middle-east-30003865].
- “The ‘Arab Spring’: Five years on”, Amnesty International, [Διαθέσιμοστο: https://www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2016/01/arab-spring-five-years-on/
- Joseph V Micallef, “The Arab Spring: Six Years Later”, HuffPost, Ιανουάριος 29, 2017. [Διαθέσιμο στο: https://www.huffpost.com/entry/the-arab-springsixyears_b_14461896?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuaGlzdG9yeS5jb20vdG9waWNzL21pZGRsZS1lYXN0L2FyYWItc3ByaW5n&guce_referrer_sig=AQAAANU5i5QHlD1D6zV5bzb0fUf2TsfJZbcdQZcDPUgY2E7YfzIs4sNFyVH0hiLuw5on0Vrsmc08zwQ7CPZHFOFWPiHVbHJPaxVhtYllGjmrJtilfoljwfL9nognL82XytWUK56mjuQagcyT6yYhAmGzri2bAtIDDy5V1lFzM-TGK].
- “Tunisia events of 2009”, Human Rights Watch, World Report 2010. [Διαθέσιμο στο: https://www.hrw.org/world-report/2010/country-chapters/tunisia].
- Freedom in the world 2020: Tunisia, Freedom House, 2020.[Διαθέσιμο στο: https://freedomhouse.org/country/tunisia/freedom-world/2020#CL].
- Dokhi Fassihian, “Democratic Backsliding in Tunisia: The Case for Renewed International Attention”,Σεπτέμβριος 2018.[Διαθέσιμο στο:https://freedomhouse.org/sites/default/files/2020-02/policybrief_democratic_backsliding_in_tunisia.pdf].
- “Setbacks for freedom of expression as Tunisia fights COVID-19”, global voices,Απρίλιος28,2020.[Διαθέσιμο στο: https://advox.globalvoices.org/2020/04/28/setbacks-for-freedom-of-expression-as-tunisia-fights-covid-19/]