Γράφει η Βήττου Φωτεινή
Η δημόσια διοίκηση είναι επιφορτισμένη να εκτελεί τις δημόσιες πολιτικές, που σχεδιάζει η κυβέρνηση και αποφασίζει από κοινού με τη Βουλή. Σκοπός της είναι η καλύτερη δυνατή υπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος και του πολίτη. Η ποιότητα της δημόσιας διοίκησης ενός κράτους αντανακλάται στην καθημερινότητα του πολίτη, αλλά και στη συνολική ευημερία, ανάπτυξη, οικονομική μεγέθυνση και στο δημοκρατικό επίπεδο της χώρας, αφού επιδρά, με τις πράξεις της ή τη σιωπηρή της άρνηση για δράση, σε όλα τα επίπεδα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), αντιλαμβανόμενη τον θεμελιώδη ρόλο της δημόσιας διοίκησης στην επιτυχία των πολιτικών και των στόχων της και στη συνολική ανάπτυξη της Ένωσης, έχει θέσει την αναμόρφωση των δημοσίων διοικήσεων των κρατών-μελών ως βασικό αντικείμενο των πολιτικών της. Η μεταρρύθμιση των δημόσιων διοικήσεων των κρατών-μελών περιλαμβάνεται σε όλους, σχεδόν, τους τομείς δράσεις της, με διάφορες πρωτοβουλίες και πολιτικές να ενισχύουν τις προσπάθειες βελτίωσης και εκσυγχρονισμού λαμβάνοντας υπόψιν το γενικότερο σχεδιασμό και στόχο αλλά και τις ιδιαιτερότητες σε κάθε κράτος-μέλος. Το παρόν άρθρο ερευνά, πώς η ΕΕ συμβάλει στις προσπάθειες των κρατών-μελών για δομικές μεταρρυθμίσεις, προάγοντας ένα πιο αποτελεσματικό, αποδοτικό και διαφανές πλαίσιο διακυβέρνησης.
Τα κράτη-μέλη παρουσιάζουν διαφορές μεταξύ τους, τόσο στη δομή διακυβέρνησης και στις κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες που επικρατούν στο εσωτερικό τους όσο και στο ιστορικό πλαίσιο που διαμόρφωσε τη σημερινή πραγματικότητά τους. Ως εκ τούτου κάθε κράτος-μέλος έχει να αντιμετωπίσει διαφορετικές προκλήσεις, να εστιάσει σε διαφορετικά προβλήματα ή προοπτικές και να θέσει διαφορετικές προτεραιότητες στην ατζέντα των μεταρρυθμίσεων της εθνικής δημόσιας διοίκησης. Έχει, δηλαδή, διαφορετικές ανάγκες συνδρομής από την ΕΕ. Οι ανάγκες, οι στόχοι και τα μέτρα αντιμετώπισης των προκλήσεων και των προβλημάτων αποτυπώνονται στα ετήσια Εθνικά Προγράμματα Μεταρρυθμίσεων (NRP) των κρατών-μελών, τα οποία αποτελούν μέρος της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.
Στα προγράμματα αυτά περιγράφονται οι στόχοι που έχουν τεθεί για το έτος, η πρόοδος τυχόν μεταρρυθμίσεων σε εξέλιξη, τα μέτρα και οι πρακτικές που θα ακολουθήσει το κράτος-μέλος για την επίτευξη των στόχων και ολοκλήρωσης των μεταρρυθμίσεων κ.ά. Τα κράτη-μέλη συνδέουν τους στόχους τους με συγκεκριμένες συστάσεις που τους έχουν γίνει, όπως καταγράφονται στη βάση δεδομένων συστάσεων ανά χώρα (CSR), που είναι το κύριο εργαλείο για την καταγραφή και την παρακολούθηση της προόδου εφαρμογής των CSR. Για παράδειγμα, η Κροατία και το Βέλγιο, έχουν αντλήσει στοιχεία από τη CSR για να εκπονήσουν το πλάνο μεταρρυθμίσεών τους για το 2023, όπως είναι ενδεικτικά η σύσταση CSR4.3.: Μείωση της διάρκειας των δικαστικών διαδικασιών και βελτίωση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας στα δικαστήρια.
Τα NRP των κρατών-μελών, παρά τις ποικίλες διαφοροποιήσεις τους, πλαισιώνονται από τους στόχους της ΕΕ, είτε γενικούς, όπως είναι οι δημοσιονομικοί στόχοι είτε πιο ειδικούς, όπως είναι Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων ή το εθνικό Σχέδιο Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης. Σε κάθε περίπτωση, τα κράτη-μέλη, μέσω των προγραμμάτων τους, καλούνται να σχεδιάσουν τα ετήσια προγράμματά τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να συγκεράσουν τους εθνικούς με τους ευρωπαϊκούς στόχους, ενώ κινούνται σε πέντε βασικούς και ευρείς άξονες: 1)ανταγωνιστική βιωσιμότητα, 2)περιβαλλοντική βιωσιμότητα, 3)παραγωγικότητα, 4)δικαιοσύνη και 5)μακροοικονομική σταθερότητα. Παράλληλα, δεσμεύονται από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (SDGs) και αναφέρουν την ετήσια πρόοδό τους ως προς αυτούς. Μάλιστα, με μια σύντομη ανασκόπηση, των εθνικών προγραμμάτων διαπιστώνει κανείς ότι παγίως μνημονεύνται ειδικώς οι στόχοι και οι δράσεις μεταρρύθμισης της δημόσιας διοίκησης κάθε κράτους-μέλους.
Η δημόσια διοίκηση αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του συστήματος διακυβέρνησης κάθε κράτους-μέλους. Στην ΕΕ οι δημόσιες διοικήσεις των κρατών-μελών διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην προώθηση της συνολικής οικονομικής ανάπτυξης, της κοινωνικής συνοχής, της αποτελεσματικής διακυβέρνησης και της επιτυχίας των μεταρρυθμίσεων. Για τη διατήρηση της ακεραιότητας της ΕΕ και την προώθηση της συλλογικής προόδου, καθίσταται επιτακτική ανάγκη για τα κράτη μέλη να εκσυγχρονίσουν και να μεταρρυθμίσουν τις δημόσιες διοικήσεις τους, οι οποίες παρά τις ιδιαιτερότητές τους, έχουν και κάποιες κοινές προβληματικές και παθογένειες, όπως είναι η γραφειοκρατία, η διαφθορά κ.ά.
Οι μηχανισμοί που χρησιμοποιεί η Ευρωπαϊκή Ένωση για να προωθήσει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση ποικίλουν και μπορούν να περιλαμβάνουν:
• Το Δίκαιο της ΕΕ: Η ΕΕ εκδίδει οδηγίες και κανονισμούς που θεσπίζουν συγκεκριμένα πρότυπα και οδηγίες για τα κράτη-μέλη, τα οποία μεταφέρονται στο εθνικό δίκαιο. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, διοικητικές διαδικασίες, δημόσιες προμήθειες, μέτρα κατά της διαφθοράς και πρωτοβουλίες ψηφιακής διακυβέρνησης. Η προσαρμογή στις Οδηγίες 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ, 89/665/ΕΟΚ & 29/13/ΕΚ, που έγινε με τις διατάξεις του ν.4412/16 και καθορίστηκε το νομοθετικό πλαίσιο των δημοσίων συμβάσεων, είναι μια χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση.
• Ευρωπαϊκό Εξάμηνο: Το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο είναι ένας ετήσιος κύκλος κοινωνικο-οικονομικού συντονισμού εντός της ΕΕ. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, τα κράτη-μέλη υποβάλλουν τα Προγράμματα Σταθερότητας και Σύγκλισης και τα Εθνικά Προγράμματα Μεταρρύθμισης, τα οποία περιγράφουν τα οικονομικά και δομικά σχέδια μεταρρύθμισης τους, συμπεριλαμβανομένων αυτών που σχετίζονται με τη δημόσια διοίκηση και συστάσεων της ΕΕ για βελτιώσεις στη δημόσια διοίκηση, όπως για παράδειγμα η σύσταση CSR4.1: Μείωση του διοικητικού βάρους για τις επιχειρήσεις μέσω της βελτίωσης της αποδοτικότητας της δημόσιας διοίκησης.
• Πολιτική Συνοχής: Η Πολιτική Συνοχής της ΕΕ στοχεύει στη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων μεταξύ περιφερειών. Διαθέτει κονδύλια για την υποστήριξη έργων και επενδύσεων στα κράτη-μέλη, μεταξύ των οποίων και κονδύλια που συνδέονται με συγκεκριμένους στόχους μεταρρύθμισης, συμπεριλαμβανομένων βελτιώσεων στη δημόσια διοίκηση. Η Πολιτική Συνοχής χρηματοδοτείται μέσω των ταμείων της ΕΕ: Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το οποίο επενδύει στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη όλων των περιφερειών και των πόλεων της ΕΕ, το Ταμείο Συνοχής, το οποίο επενδύει στο περιβάλλον και τις μεταφορές στις λιγότερο ευημερούσες χώρες της ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το οποίο στηρίζει την απασχόληση και συμβάλλει σε μια δίκαιη και χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς κοινωνία στην ΕΕ και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, το οποίο στηρίζει τις περιφέρειες που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα.
Μέρος των χρηματοδοτήσεων αφορά, ενδεικτικά, την υποστήριξη του εκσυγχρονισμού των δημόσιων υπηρεσιών, τις ψηφιακές δεξιότητες και υποδομές και την ψηφιοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών, με ένα ποσό μεγαλύτερο των 11 εκατ. να χρησιμοποιείται, το διάστημα 2021-2027, για τη βελτίωση των ψηφιακών υπηρεσιών, την ψηφιοποίηση των επιχειρήσεων και 22.500 δημόσιων διοικήσεων.
• Συνθήκες κατά τις Διαδικασίες Προσχώρησης: Για τις υποψήφιες χώρες που επιδιώκουν να γίνουν μέλη της ΕΕ, οι διαπραγματεύσεις προσχώρησης περιλαμβάνουν αυστηρές συνθήκες και κριτήρια που πρέπει να πληρούνται πριν την έγκριση της προσχώρησης. Αυτές οι συνθήκες περιλαμβάνουν συχνά απαιτήσεις που σχετίζονται με τη μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης, διασφαλίζοντας ότι οι θεσμοί της υποψήφιας χώρας είναι σύμφωνοι με τα πρότυπα της ΕΕ.
• Τεχνική Υποστήριξη: Η ΕΕ παρέχει τεχνική υποστήριξη στα κράτη-μέλη για την ενδυνάμωση και βελτίωση των διοικητικών τους ικανοτήτων. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει προγράμματα κατάρτισης, εργαστήρια και ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών.
Ένα τέτοιο εργαλείο είναι το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης (TSI), το οποίο αποτελεί ένα πρόγραμμα που παρέχει εξατομικευμένη τεχνική εμπειρογνωσία στα κράτη μέλη της ΕΕ για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων, με διαθέσιμο προϋπολογισμό 864 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027. Η υποστήριξη μπορεί να λάβει, για παράδειγμα, τη μορφή στρατηγικών και νομικών συμβουλών, μελετών, επιμόρφωσης και επιτόπιων επισκέψεων εμπειρογνωμόνωνκαι καλύπτει οποιαδήποτε φάση της εκάστοτε μεταρρύθμισης. Ένας από τους τομείς που καλύπτει είναι η «Διακυβέρνηση και δημόσια διοίκηση», καλύπτωντας τα ακόλουθα πεδία: Κρατική διακυβέρνηση, καλύτερη χάραξη πολιτικής, Αποδοτικότητα της κρατικής οργάνωσης &παροχής υπηρεσιών, Ψηφιακή δημόσια διοίκηση, Δικαστικά συστήματα, Περιβάλλον ελέγχου και καταπολέμηση της διαφθοράς, Ανθρώπινοι πόροι, Διαχείριση των ταμείων της ΕΕ.
Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας σχεδιάστηκε και το «Πρόγραμμα κατάρτισης για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην Ελλάδα», με το οποίοενισχύθηκεη ικανότητα των αρχών επιβολής του νόμουστην Ελλάδα στην πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς μέσω της κατάρτισης.
• Μάθηση και Ανταλλαγή Πρακτικών: Η ΕΕ ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να μαθαίνουν από τις εμπειρίες και τις καλύτερες πρακτικές των συναδέλφων τους. Αυτό μπορεί να διευκολυνθεί μέσω τακτικών συναντήσεων, συνεδρίων και ομάδων εργασίας, όπου εκπρόσωποι από διάφορες χώρες μπορούν να ανταλλάξουν γνώσεις και ιδέες για τη μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης.
Μια πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση είναι και το σχέδιο τεχνικής υποστήριξης «PACE – Ανταλλαγή συνεργασίας στον τομέα της δημόσιας διοίκησης», το οποίο αποσκοπεί στηνπροώθηση της συνεργασίας και των διασυνοριακών ανταλλαγών μεταξύ των κρατών μελώνγια την οικοδόμηση διοικητικής ικανότητας και την προετοιμασία της επόμενης γενιάς υπευθύνων χάραξης πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της προώθησης των ανταλλαγών υπαλλήλων μεταξύ των δημόσιων διοικήσεων των κρατών-μελών της ΕΕ και τη δυνατότητα ανταλλαγής γνώσεων, καλών πρακτικών και προαγωγής των αξιών και των αρχών της χρηστής διοίκησης. Εκτείνεται σε πέντε τομείς:Ψηφιακός μετασχηματισμός, Πράσινος μετασχηματισμός, Βελτίωση των επιδόσεων της δημόσιας διοίκησης, Επαγγελματισμός της δημόσιας διοίκησης και Διαχείριση των επενδύσεων και εφαρμογή των μέσων της ΕΕ.
Τα ανωτέρω αποτελούν τις κυριότερες δράσεις της ΕΕ προς την κατεύθυνση της αναμόρφωσης και του εκσυγχρονισμού των δημόσιων διοικήσεων των κρατών-μελών. Άλλα, έμμεσα μέτρα, περιλαμβάνουν την επιμόρφωση, κατάρτιση και την ανάπτυξη δεξιοτήτων, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης, την υποστήριξη για τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας και την εφαρμογή νέων πολιτικών, την έκδοση εκθέσεων, μελετών και οδηγών, την προαγωγή ήπιου δικαίου, όπως oΕυρωπαϊκός Κώδικας Ορθής Διοικητικής Συμπεριφοράς κ.ά.
Εν κατακλείδι, η Ευρωπαϊκή Ένωση διαδραματίζει, κρίσιμο ρόλο στις προσπάθειες των κρατών-μελών να μεταρρυθμίσουν τις δημόσιες διοικήσεις τους. Με την παροχή καθοδήγησης, οικονομικής υποστήριξης και ευκαιριών για ανταλλαγή γνώσεων, η ΕΕ συνδράμει τα κράτη μέλη στην οικοδόμηση πιο αποδοτικών και χωρίς αποκλεισμούς συστημάτων διακυβέρνησης, που προάγουν τη διαφάνεια, την αξιοκρατία και την αποτελεσματικότητα. Η δέσμευσή της για ενίσχυση των δημόσιων διοικήσεων των κρατών μελών θα συνεχίσει να αναπτύσσει τη συνοχή, την ανθεκτικότητα και την ικανότητα της Ένωσης να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις ενός ταχέως μεταβαλλόμενου κόσμου, τη σύγκλιση και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Τα αποτελέσματα μιας βελτιωμένης, ποιοτικότερης και αποδοτικότερης δημόσιας διοίκησης διαχέονται σε όλη την κοινωνία, οδηγούν στην παροχή καλύτερων υπηρεσιών προς τους πολίτες και στη συνολική οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και ευημερία.
Πηγές:
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2023). Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης (TSI). Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/funding-tenders/find-funding/eu-funding-programmes/technical-support-instrument/technical-support-instrument-tsi_el
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2023). Καλύτερες δημόσιες υπηρεσίες. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=55&langId=elhttps://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=55&langId=el
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2023). Πολιτική συνοχής της ΕΕ: τα προγράμματα της περιόδου 2021-2027 αναμένεται να δημιουργήσουν 1,3 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στην ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://greece.representation.ec.europa.eu/news/politiki-synohis-tis-ee-ta-programmata-tis-periodoy-2021-2027-anamenetai-na-dimioyrgisoyn-13-2023-05-02_el
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2023). Δημόσια διοίκηση και διακυβέρνηση. Διαθέσιμο σε: https://reform-support.ec.europa.eu/what-we-do/public-administration-and-governance_el#ref-%CF%88%CE%B7%CF%86%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE-%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CF%8C%CF%83%CE%B9%CE%B1-%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CE%AF%CE%BA%CE%B7%CF%83%CE%B7
The European Commission. (2023). Inforegio – Report on the outcome of 2021-2027 cohesion policy programming. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/regional_policy/information-sources/publications/reports/2023/report-on-the-outcome-of-2021-2027-cohesion-policy-programming_en
European Commission. (2023). Inforegio – Cohesion Policy In The EU. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/regional_policy/in-your-country/cohesion-policy-in-the-eu_en
European Commission. (2023). PACE – Public Administration Cooperation Exchange. Διαθέσιμο σε: https://reform-support.ec.europa.eu/pace-public-administration-cooperation-exchange_en
Πηγή φωτογραφίας:
https://pixabay.com/el/illustrations/%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%B7-eu-%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1-%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%88%CE%AE%CF%86%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%B1-4224216/