Γράφει η Αμίνα Μαχμούντ- Αμπντού
Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου αποτελεί μια μείζονος σημασίας παρουσία στη σύγχρονη ενεργειακή και γεωπολιτική σκακιέρα. Οι έντονες μεταβολές και εξελίξεις στο πεδίο των ενεργειακών ζητημάτων επιτάσσουν τη συστηματική επισκόπηση και κριτική ανάλυση των επιμέρους στοιχείων τους, από τη σύντομη ιστοριογραφία των συνόδων κορυφής που ξετύλιξαν το νήμα των εν λόγω θεμάτων μέχρι την ανάδειξη της σημαντικότητας τους σε άμεση συνάρτηση με τα σύγχρονα τεκτενόμενα, και δή, την τελευταία τριμερή σύνοδο κορυφής Ελλάδας – Αιγύπτου – Κύπρου να επιτελείται σε μια χρονική περίοδο έντονης Τουρκικής προκλητικότητας.
Σύμφωνα με τις τελευταίες μελέτες, η ζωτική σημασία της ενέργειας στις ακτές της Ανατολικής Μεσόγειου στοιχειοθετείται πλήρως, ρίχνοντας μια ματιά στην οικονομική ζήτηση της, που από 45,3 δις το 2010 προβλέπεται να ανέλθει στα 58- 62 δις το 20301. Οι σύγχρονες εκτιμήσεις παρουσιάζουν τα επίπεδα κατανάλωσης του πετρελαίου και του φυσικού αερίου να αυξάνονται ραγδαίως με αποτέλεσμα να προκύπτει ο κίνδυνος να καταναλωθούν εντός ολίγων δεκαετιών. Οι σχετικά πρόσφατες ωστόσο ανακαλύψεις κοιτασμάτων υδρογονάνθρακα στη περιοχή των ΑΟΖ2 της Κύπρου, της Ελλάδας και της Αιγύπτου αναμένεται να δώσουν καθοριστικές λύσεις για τις μελλοντικές ενεργειακές ανάγκες των τριών χωρών.
- Η Ελλάδα ως ενεργειακός κόμβος της Ευρώπης.
Η Ελλάδα, άμεσα εμπλεκόμενη με ζητήματα ενεργειακής πολιτικής, παρακολουθεί επί μακρόν τις εξελίξεις στην περιοχή της Μεσογείου, δείχνοντας έντονο ενδιαφέρον για τους αγωγούς φυσικού αερίου και πετρελαίου, όπως και ηλεκτρικής ενέργειας. Καίτοι, μέσω των ενεργειακών σχέσεων με χώρες που δραστηριοποιούνται στη περιοχή, επιδιώκει να εδραιωθεί στο χώρο ως ενεργειακός κόμβος και να εξασφαλίσει την ενεργειακή ασφάλεια του ευρύτερου πεδίου . Επιπροσθέτως, ενόψει της αξιοποίησης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου που έχουν ανακαλυφθεί στις ΑΟΖ της Αιγύπτου και της Κύπρου, επιδιώκει τη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας, προορισμένων για την Ευρωπαϊκή Ένωση3.
- Η Κύπρος, το ανερχόμενο κέντρο βιώσιμης ανάπτυξης των ενεργειακών πηγών.
Η πρόσφατη ανακάλυψη φυσικού αερίου στην Κυπριακή ΑΟΖ αποτελεί μια κρίσιμης σημασίας εξέλιξη τόσο για το νησί όσο και τη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Οι αξιοποιήσιμες αυτές πηγές ενέργειας αναμφίβολα είναι το «αόρατο χέρι» που σώζει την κυπριακή οικονομία από την εκτεταμένη οικονομική ύφεση και διευρύνει το πεδίο για επενδύσεις, παρέχοντας την ευκαιρία για ανάπτυξη της βιομηχανίας και των υπηρεσιών. Σε συνδυασμό μάλιστα, με το υψηλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό και τη στρατηγική της θέση, η χώρα μπορεί να αποτελέσει δίαυλο μεγάλης ποσότητας ενέργειας με τελικό προορισμό την Ε.Ε, ενώ παράλληλα καλλιεργεί το έδαφος για να μετουσιωθεί στο επόμενο κέντρο υψηλής τεχνολογίας με άμεση επικέντρωση στη βιώσιμη ανάπτυξη των ενεργειακών πόρων.
- Η Αίγυπτος, ο ακρογωνιαίος λίθος της τριμερούς συνεργασίας.
Η Αίγυπτος καταλαμβάνει την 21 θέση παγκοσμίως σύμφωνα με τα αποθέματα της σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Η ενεργειακή της παραγωγή βασίζεται κυρίως στην υδροενέργεια, προερχόμενη από τα μεγάλα φράγματα στο Νείλο και το Ασουάν. Αναφορικά με τη πετρελαιοπαραγωγή της, καταλαμβάνει την 6η θέση στην Αφρικανική ήπειρο, καθότι έχει εξορυκτικές βάσεις στη Νότια Σαχάρα και τη διώρυγα του Σουέζ4. Μολονότι, μέχρι πρόσφατα αποτελούσε μια σημαντική δύναμη στη παραγωγή υδρογονανθράκων, τα τελευταία χρόνια έχει καταστεί «φτωχή» ενεργειακά, μεταβάλλοντας την από μια de facto εξαγωγική χώρα σε μια εξ ολοκλήρου εισαγωγική. Αποφαίνεται μάλιστα ότι το ενεργειακό ζήτημα θα προβληματίζει την οικονομία της χώρας μέχρι και το 2020, ενώ η ενδεχόμενη μετατροπή της θα καθοριστεί από τον αριθμό των επενδύσεων και τον ρυθμό ανάπτυξης της χώρας. Συνάμα, η αιγυπτιακή πρωτοβουλία για το East Mediterranean Gas Forum (EMGF)5 κρίνεται εξαιρετικά εύφορη αφού η λειτουργία του θα δράσει υπέρ μιας στενότερης συνεργασίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η Αίγυπτος διαφαίνεται τοιουτοτρόπως ως ο ακρογωνιαίος λίθος που θα προσδώσει κύρος και δυναμική στο στρατηγικό και οικονομικό μετασχηματισμό της περιοχής, καθιστώντας την τα επόμενα χρόνια τη «μήτρα» παραγωγής φυσικού αερίου σε διεθνές επίπεδο6.
- Οι τριμερείς σύνοδοι κορυφής Ελλάδας – Κύπρου – Αιγύπτου.
Η πρώτη τριμερής σύνοδος Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου έλαβε χώρα στο Καϊρο το 2014, όπου τα τρία μέρη συζήτησαν τρέχοντα ζητήματα στη Μέση Ανατολή και ειδικότερα, για την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, με ομόφωνη απόφαση για εντατικοποιήση της συνεργασίας τους σε θέματα οικονομίας και ενέργειας. Οι κοινές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στον τομέα της ενέργειας, η διαφοροποίηση των ενεργειακών πόρων και οδών, η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού και η ανάγκη για εκσυγχρονισμό των ενεργειακών υποδομών, προωθούν τις προοπτικές για ενεργειακή συνεργασία με τακτικές συναντήσεις των αρμοδίων, καθώς και των φορέων του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα που ασχολούνται με σχετικά θέματα με τελικό σκοπό την ευόδωση της τριμερούς συνεργασίας, ιδίως στους τομείς των υδρογονανθράκων και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Για τα επόμενα χρόνια οι συναντήσεις πυκνώνουν, ενώ στη κοινή Διακήρυξη της 4ης Συνόδου Κορυφής Αιγύπτου, Ελλάδας και Κύπρου που πραγματοποιήθηκε πέρσι, οι Αρχηγοί των Κρατών εξέφρασαν την επιθυμία να επισφραγίσουν αυτό το εγχείρημα μέσα από μια σειρά συμφωνιών σχετικά με την εκμετάλλευση και τη μεταφορά φυσικού αερίου, αφού η ανακάλυψη των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, θα χρησιμεύσει ως καταλύτης για την περιφερειακή σταθερότητα και ευημερία.
Εν συνεχεία και συγκεκριμένα, στις 10.10.2018, πραγματοποιήθηκε στην Κρήτη, η 6η, κατά σειρά, συνάντηση Κορυφής, όπου οι τρεις χώρες συμφώνησαν ότι οι κοινές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τομέας της ενέργειας, η ανάγκη διαφοροποίησης των ενεργειακών πόρων, η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού και η ανάγκη ανάπτυξης νέων ενεργειακών υποδομών, πριμοδοτούν την άμεση και αποτελεσματική συνεργασία. Στο πλαίσιο αυτό, συζητήθηκαν πτυχές της εταιρικής αυτής συνεργασίας, ιδίως στους τομείς των υδρογονανθράκων, της ηλεκτρικής ενέργειας και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ενώ υπογραμμίσθηκε η σημασία των ιδιωτικών πρωτοβουλιών, όπως το έργο ηλεκτρικής διασύνδεσης Euro-Africa Interconnector, που θα προάγει την ενεργειακή ασφάλεια και των τριών χωρών7.
Στην πιο πρόσφατη σύνοδο κορυφής που πραγματοποιήθηκε στις 8 Οκτωβρίου 2019, κατά τις διμερείς επαφές των αρχηγών, τέθηκαν στο τραπέζι του διαλόγου φλέγοντα ζητήματα μεταξύ άλλων οι περιφερειακές εξελίξεις, η ενεργειακή ασφάλεια, η σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο και η οικονομική συνεργασία. Υπό το πρίσμα των τουρκικών προκλήσεων στη Κυπριακή ΑΟΖ, δε θα μπορούσε να απουσιάζει από τον προβληματισμό, η παρουσία των Τουρκικών εξορυκτικών πλοίων, Yavuz και Fatih στη Κυπριακή ΑΟΖ, όπως και οι αναφορές για παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας από την κυβέρνηση Ερντογάν. Εντούτοις, η Τουρκία επιθυμεί να «μαρκάρει» την περιοχή, ως η κάτοχος της βορειοανατολικής πλευράς του νησιού, δημιουργώντας αβεβαιότητα και ανασφάλεια στις εταιρείες ανάθεσης των εξορυκτικών δραστηριοτήτων και υποδαυλίζοντας τις συναφθείσες συμφωνίες στο πλαίσιο των τριμερών89.
Συνολικά, οι ενεργειακές δράσεις στο χώρο της ανατολικής Μεσογείου, κυρίως ως εναλλακτικές πηγές προμήθειας προς το ρωσικό μονοπώλιο, αντικατοπτρίζεται από διεθνολόγους και πολιτικούς αναλυτές ως ένα πολυσύνθετο ζήτημα με αρκετές συνιστώσες και δύσκολες καμπές. Το δυστυχές είναι ότι η εξωτερική διπλωματία των τριών χωρών στην περιοχή δεν φαίνεται να αποφέρει καρπούς και η κατάσταση κλιμακώνεται γεωμετρικά.
Πηγές
1 EIA(U.S Energy Information Administration), Διαθέσιμο σε: eia.gov/beta/international/, Προσπελάστηκε: 20/10/2019
2 ΑΟΖ= Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη
3 Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, Διαθέσιμο σε: https://www.mfa.gr/energeiake-diplomatia/, Προσπελάστηκε: 21/10/2019
4 Diacre K. Egypt’s Energy Profil, 2017, Διαθέσιμο σε: Energy-Profile-Egypt, Προσπελάστηκε: 21/10/2019
5 Emam Amr, Eastern Med countries agree to move ahead with gas forum, The Arab weekly, 2019, Διαθέσιμο σε: https://thearabweekly.com/, Προσπελάστηκε: 21/10/2019
6 German Marshall Fund of the United States, “Egypt: A Market for Natural Gas from Cyprus and Israel?”,2015, Διαθέσιμο σε: Egypt-A-Market-for-Natural-Gas-from-Cyprus-and-Israel, Προσπελάστηκε: 21/10/2019
7 Leila Reem, “The seventh tripartite summit between Egypt, Greece and Cyprus discussed economic cooperation and Turkish violations in the Aegean Sea, Reem Leila reports”, Al Ahram, 2019, Διαθέσιμο σε: http://english.ahram.org.eg, Προσπελάστηκε: 22/10/2019
8 Σύνοδος Κύπρου – Ελλάδας – Αιγύπτου: Ενέργεια, ασφάλεια στην Αν.Μεσόγειο και Κυπριακό στην ατζέντα, Euronews, 2019, Διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/, Προσπελάστηκε: 22/10/2019
9 Νικόλας Παούνης, Geopolitical Cyprus, «Ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι εφικτή η υπεράσπιση των κοιτασμάτων; Η Στρατιωτική Αντιπαράθεση. Οριοθέτηση και Συμμαχίες», 2018, Διαθέσιμο σε: https://geopoliticalcyprus.org, Προσπελάστηκε: 25/10/2019