Γράφει η Αναστασία Παπαπέτρου
Στην παρούσα ανάλυση πρόκειται να γίνει μία σύντομη αναφορά στις σχέσεις Ρωσίας-Ουκρανίας με αφορμή τον πόλεμο, που έχει ξεκινήσει από το 2014 ανάμεσα στην Ρωσική Κυβέρνηση και την κυβέρνηση της Ουκρανίας με θύματα, εκατομμύρια αμάχους και παιδιά.
Το κράτος της Ουκρανίας ιδρύθηκε το 1991 πριν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ως αποτέλεσμα της κινητοποίησης εθνικών πολιτικών ηγετών της χώρας. Η ίδρυση του αποτέλεσε την έναρξη μιας μεταβατικής περιόδου στην παγκόσμια οικονομία κατά την οποία η Ουκρανία βίωσε οκταετή ύφεση. Προκάλεσε όμως αμφιλεγόμενα συναισθήματα και αντιδράσεις στα κράτη με τα οποία συνορεύει, αναδεικνύοντας έτσι τα πρώτα μαύρα σύννεφα στις σχέσεις της με τη γείτονα χώρα. Η πρώτη συμφωνία που συνάφθηκε ανάμεσα στη Ρωσία και στην Ουκρανία σχετιζόταν με τη παράδοση των πυρηνικών όπλων της τελευταίας, η γνωστή ως “Lisbon Protocols”, και υπογράφηκε το 1992, με υποχρέωση την άμεση εφαρμογή της. Σε αυτή συμμετείχαν και άλλες πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, όπως είναι η Λευκορωσία και το Καζακστάν. Το 1994, εντάχθηκε και στην NTP (Non Proliferation Treaty) η οποία ίσχυε ήδη από το Μαρτίου του 1970 με στόχο να απαγορεύσει την εξάπλωση των πυρηνικών όπλων. Τα κράτη που συμμετέχουν σε αυτή διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: η πρώτη είναι η NWS (Nuclear Weapons States), όπως είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσική Ομοσπονδία και η Γαλλία και η δεύτερη είναι η NNWS (Non Nuclear Weapons States) όπως είναι η Ουκρανία. Με βάση αυτή τη συνθήκη τα NWS στοχεύουν στο γενικό αφοπλισμό άλλων νέων πυρηνικών όπλων ενώ, τα υπόλοιπα κράτη συμφωνούν να αποφύγουν την ανάπτυξη ή τον εξοπλισμό αυτών. Μέχρι το 1996 η Ουκρανία είχε παραδώσει όλες της τις πυρηνικές κεφαλές στη γείτονα χώρα με αντάλλαγμα οικονομική βοήθεια και διασφάλιση της εθνικής της ακεραιότητας, ενώ το ίδιο έτος εντάχθηκε και στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Η Ουκρανία παρέδωσε όλα της τα πυρηνικά όπλα με αντάλλαγμα διαβεβαιώσεις για εθνική ασφάλεια όπως αυτό τονίζεται και στο “Memorandum on security assurances in connection with Ukraine’s accession to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons”. Χαρακτηριστικά στο άρθρο 2 η Ρωσική Ομοσπονδία, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής όπως και το Ηνωμένο Βασίλειο, επαναβεβαίωναν την υποχρέωση τους να απέχουν από οποιαδήποτε απειλή ή χρήση ένοπλης δύναμης ενάντια στην πολιτική ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, ενώ τα όπλα τους δεν θα χρησιμοποιηθούν ενάντια της παρά μόνο σε περίπτωση άμυνας.
Αντίθετα όμως, με τις προηγηθείσες διαβεβαιώσεις για εθνική ασφάλεια και ακεραιότητα στην Ουκρανία, τον Μάρτιο του 2014 η ρωσική κυβέρνηση προχώρησε στη προσάρτηση της Κριμαίας, περιοχή της Δυτικής Ουκρανίας. Ήδη από το 2013 είχαν ξεσπάσει διαδηλώσεις κατά του φιλο-ρώσου τέως προέδρου Viktor Yanukovych με αφορμή την απόρριψη μιας πολυαναμενόμενης εμπορικής συμφωνίας για περαιτέρω οικονομική συνεργασία με την ΕΕ. Την ίδια στιγμή η Ρωσική Ομοσπονδία προσπάθησε να υποστηρίξει την κίνηση αυτή του τέως προέδρου με υποσχέσεις για low interest δανεισμό και μειώσεις στις τιμές του φυσικού αερίου. Όμως, η εσωτερική διαμάχη και αναταραχή στη χώρα διογκώθηκε με αποτέλεσμα ο Yanukovych να διαφύγει στη Ρωσική Ομοσπονδία. Τη θέση του ανέλαβε μια φιλοδυτικη κυβέρνηση. Έτσι, με αφορμή την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Ρώσων και των ρωσόφωνων πολιτών που διαμένουν στην Κριμαία, τον Μάρτιο του 2014 η Ρωσική Κυβέρνηση προσάρτησε την περιοχή έπειτα από ένα αμφιλεγόμενο τοπικό δημοψήφισμα.
Η κρίση που δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της προσάρτησης αυτής μονάχα ενέτεινε τις εθνικές συγκρούσεις και διαμάχες και δύο μήνες αργότερα ορισμένοι φιλορώσοι αποσχιστές πραγματοποίησαν δικά τους τοπικά δημοψηφίσματα στη περιοχή του Luhansk και του Donetsk, με απώτερο σκοπό την ένταξη τους στη Ρωσική Δημοκρατία. Η Ρωσική Ομοσπονδία αρνήθηκε την ανάμιξη ενόπλων δυνάμεων όμως ήδη και η Ουκρανία και το NATO, είχαν καταγγείλει την ύπαρξη ρωσικών στρατευμάτων και πολεμικού εξοπλισμού κοντά στις προαναφερθείσες περιοχές. Από τη μεριά του το NATO, ήδη από τον Απρίλιο του 2016, έστειλε τέσσερα τάγματα στη δυτική Ευρώπη για άμυνα σε πιθανή επιθετική συμπεριφορά της Ρωσίας σε άλλη περιοχή της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Τον Σεπτέμβριο του 2017, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέπτυξαν επίσης δύο ταξιαρχίες αρμάτων μάχης των ΗΠΑ στην Πολωνία για να ενισχύσουν περαιτέρω την παρουσία του ΝΑΤΟ στην περιοχή. Τον Οκτώβριο του 2021, μετά από μήνες συλλογής πληροφοριών και παρακολούθησης των κινήσεων του ρωσικού στρατού η ηγεσία των ΗΠΑ ήταν βέβαιη για τον επερχόμενο πόλεμο.
Στις αρχές του Φεβρουαρίου 2022 η Γαλλία, η Γερμανία, η Ρωσία και η Ουκρανία αποπειράθηκαν την έναρξη του διπλωματικού διαλόγου για τη λήξη του πολέμου, στο πλαίσιο του Minsk Accords. Η συμφωνία αυτή χαρακτηριστικά εμπεριείχε όρους για κατάπαυση του πυρός, την απόσυρση του βαρέος πολεμικού εξοπλισμού και τον ολοκληρωτικό ουκρανικό έλεγχο σε όλη την εμπόλεμη περιοχή. Όμως, όλες οι παραπάνω οι διπλωματικές προσπάθειες για βελτίωση διατήρησης της ασφάλειας και της σταθερότητας στη περιοχή ήταν άκαρπες. Όπως αποδείχθηκε η ολοκληρωτική και κατά μέτωπο σύγκρουση ανάμεσα στις δύο χώρες δεν άργησε να έρθει καθώς, στα τέλη του Φεβρουαρίου 2022, ο Ρώσος Πρόεδρος ανακήρυξε μια ειδική στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία. Ήδη από τις αρχές του Φεβρουαρίου 2022, δορυφόροι έδειχναν την υψηλότερη κινητικότητα στρατιωτικού υλικού στα σύνορα Ρωσίας και Λευκορωσίας, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Στις 24 του μηνός μετά την τελευταία προσπάθεια του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ να αποθαρρύνει τη Ρωσία από μια επίθεση στην Ουκρανία η Ρωσική Κυβέρνηση ανακοίνωσε μια full-scale εισβολή ενάντια της χώρας, από ξηρά, θάλασσα και αέρα, στοχεύοντας σε στρατηγικά σημεία όπως και σε πόλεις σε όλη τη χώρα. Τον Απρίλιο πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη επίθεση στη δυτική Ουκρανία έπειτα από την αποτυχημένη προσπάθεια κατάληψης της πρωτεύουσας.
Τι θα συμβεί όμως από εδώ και πέρα;
Η Ουκρανία αποτελεί μια χώρα κλειδί για την ενεργειακή ακεραιότητα της Ευρώπης καθώς έχει πρόσβαση σε πολλούς φυσικούς πόρους, τόσο φυσικού αερίου όσο και πετρελαίου. Επίσης αποτελεί και χώρα με σημαντικούς πυρηνικούς σταθμούς, όπως αυτός που υπάρχει στη Zaporizhia. Αυτός είναι ο μεγαλύτερος πυρηνικός σταθμός στην Ευρώπη και έχει καταληφθεί από το ρωσικό στρατό ήδη από τα πρώτα στάδια του πολέμου.
Ο βομβαρδισμός του διακόπτη του εργοστασίου έχει ήδη οδηγήσει μια φορά σε διακοπή ρεύματος σε όλη την πόλη στο Enerhodar, όπου βρίσκεται το εργοστάσιο. Εκπρόσωποι του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ), συμπεριλαμβανομένου του Γενικού Διευθυντή Ραφαέλ Μαριάνο Γκρόσι, επισκέφτηκαν το εργοστάσιο στις αρχές Σεπτεμβρίου για να αξιολογήσουν την απειλή πυρηνικού ατυχήματος.
Από τις αρχές Σεπτεμβρίου, οι ουκρανικές δυνάμεις κατάφεραν να κάνουν ισχυρές προόδους στα βορειοανατολικά και ξεκίνησαν μια αναζωογονημένη νότια αντεπίθεση. Αν και η Ρωσία συνεχίζει να κρατά μεγάλο μέρος του νοτιοανατολικού εδάφους της Ουκρανίας, η Ουκρανία ισχυρίζεται ότι έχει ανακαταλάβει σημαντικά εδάφη στην περιοχή του Χάρκοβο.
Ως αντίποινα στις δυτικές κυρώσεις η Ρωσική Ομοσπονδία έχει στραφεί για συμμαχική υποστήριξη σε χώρες όπως η Βόρεια Κορέα, η οποία αυτή τη στιγμή αναπτύσσει το πυρηνικό της πρόγραμμα.
Πηγές:
Βιβλία: Κωνσταντίνα Δημητρούλη, 2018, εκδόσεις Γκοβόστης, σελίδες 23-66 «Ο ενεργειακός χάρτης της Μαύρης Θάλασσας: Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ελλάδας στη διαμόρφωση του»
Mikhail Gorbachev, 2015, εκδόσεις Polity, σελίδες 374-384 «The New Russia»
Ηλεκτρονικές πηγές:
https://commonslibrary.parliament.uk/research-briefings/cbp-9476/
https://www.britannica.com/topic/Ukraine-crisis
Paul D. Shinkman, Νοέμβριος, έτος 2017: https://www.usnews.com/news/world/articles/2017-11-24/russia-has-deployed-thousands-of-tanks-troops-to-ukraine-top-official-says
Από το Center for Preventive Action, ενημερώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022: https://www.cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/conflict-ukraine
Απότο Arms Control Association, έτος 2019: https://www.armscontrol.org/factsheets/INFtreaty
UN memorandum on security assurances in connection with Ukraine’s accession to the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons: https://treaties.un.org/Pages/showDetails.aspx?objid=0800000280401fbb
Vsevolod Samokhvalov, European Union Institute for Security Studies, έτος 2007: https://scholar.google.com/scholar?hl=el&as_sdt=0,5&qsp=4&q=russia+ukraine+relations&qst=ib#d=gs_qabs&t=1664490372665&u=%23p%3DUTul95uQAXwJ