Γράφει ο Πασχάλης Μπανδάς
Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του ντε Ριβέρα, η όποια ροή είχαν βρει στην πολιτική σκηνή προηγουμένως οι Καταλανοί εθνικιστές βρέθηκε σε αδιέξοδο. Παρόλα αυτά, η υποστήριξη του Καταλανισμού εντάθηκε και μετατοπίστηκε στα αριστερά του πολιτικού ισοζυγίου. Βέβαια, ακόμα και η μεσαία τάξη ήταν πλέον ανοιχτά ενάντια στο Ισπανικό κράτος. Ο αρχηγός του κινήματος των Καταλανών ήταν αυτή την περίοδο ο Φρανθεσκ Μασιά, ένας πρώην αξιωματικός του Στρατού ο οποίος παρά την μηδαμινή γνώση του περί οικονομικών και την απλότητα των ιδεολογικών του αντιλήψεων έγινε δημοφιλής και ίδρυσε το 1923 το κόμμα ‘Καταλανικό Κράτος’, ως άμυνα ενάντια στην δικτατορία του ντε Ριβέρα. Το κόμμα διακρινόταν για τις ακραίες θέσεις των μελών του και δεν δίσταζε να προβαίνει σε τρομοκρατικές ενέργειες, όπως για παράδειγμα τις απόπειρες δολοφονίας του Βασιλιά Αλφόνσο ή την αποτυχημένη εισβολή στα Πυρηναία. Μετά την απόσυρση του ντε Ριβέρα, η νέα ρεπουμπλικανική κυβέρνηση συμφώνησε με τον Μασιά να εκκινήσει τις διαδικασίες για την αυτονόμηση της Καταλονίας και τον Αύγουστο του 1931 οι Καταλανοί με δημοψήφισμα έδειξαν υποστήριξη της τάξης του 80 τοις εκατό σε ένα ενδεχόμενο αυτόνομο κράτος τους. Σταδιακά, οι εσωτερικές εξουσίες και αρμοδιότητες της περιοχής μεταφέρθηκαν από την κεντρική κυβέρνηση στη Μαδρίτη στην κυβέρνηση της Καταλονίας.
Η διαμάχη μεταξύ ρεπουμπλικάνων και Καταλανών ωστόσο συνεχίστηκε, ειδικά μετά το θάνατο του Μασιά και το 1934, ακραίοι Καταλανοί εξεγέρθηκαν ε σκοπό τη διεκδίκηση του απόλυτου ελέγχου των υποθέσεων της πατρίδας τους. Εξέγερση η οποία σχεδόν αμέσως εξαϋλώθηκε από τον ισπανικό στρατό. Η δεύτερη πολιτική κίνηση των Καταλανών απέτυχε με πολύ χειρότερο τρόπο από την πρώτη, αφού αυτή τη φορά δεν κατάφεραν να διατηρήσουν ουδεμία πολιτική δύναμη, με το σύνολο των αρμοδιοτήτων της κυβέρνησής τους να μεταφέρεται εκ νέου στην πρωτεύουσα.
Κατά το πρώτο έτος του ισπανικού εμφυλίου, η Καταλονία ήταν εντελώς ανεξάρτητη, με τις πιο ριζοσπαστικά αριστερές ομάδες να έχουν αναλάβει την διακυβέρνηση. Λόγω διαμαχών στο εσωτερικό, η επαρχία αυτή δε συνέφερε στη γενικότερη πολεμική προσπάθεια ενάντια στις δυνάμεις των Εθνικιστών. Μετά τη νίκη του Φράνκο, η κατάσταση για τους Καταλανούς χειροτέρευσε δραματικά. Απαγορεύθηκε η χρήση της Καταλανικής σε όλα τα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία, σε γιορτές και θρησκευτικές τελετές, τα βιβλία γραμμένα στη γλώσσα αυτή αφαιρέθηκαν από όλα τα βιβλιοπωλεία και γενικά υπήρχε πίεση για αντικατάστασή της σε όλους τους τομείς της ζωής. Από το 1945 και μετά ωστόσο η κυβέρνηση Φράνκο αποδέχθηκε την αντικειμενική δυσκολία του εγχειρήματος αυτού και επέτρεψε σταδιακά την εισχώρηση της γλώσσας στο δημόσιο βίο. Η ζημιά είχε ήδη γίνει πάραυτα, με πολλούς Καταλανούς υποστηρικτές του Φράνκο να κάνουν λόγο για την ισπανικότητά τους -επρόκειτο για τους λεγόμενους ‘εσπανιολίστας’- γεγονός που συνέβαλε στην υποχώρηση της ίδιας τους της γλώσσας έναντι των ισπανικών. Η αναβίωση της περιοχής δεν ήρθε παρά τα τέλη της δεκαετίας του 1950, όταν και χιλιάδες εργάτες από τη νότια Ισπανία μετανάστευσαν στην Καταλονία και ενίσχυσαν τον παραγωγικό κλάδο, χωρίς ωστόσο να ασπαστούν απαραίτητα την κουλτούρα, γλώσσα και ταυτότητα της περιοχής.
Φτάνοντας στη δεκαετία του 1970, ο μισός πληθυσμός της Καταλονίας αποτελούσε ακριβώς αυτό, δηλαδή άτομα χωρίς κάποια σύνδεση με την περιοχή στην οποία ζούσαν. Αυτή όμως η σκληρή και στοχευμένηπολτική του Φράνκο που είχε σκοπό την αποδυνάμωση των Καταλανών οδήγησε αντιθέτως στην πολιτικοποίηση σχεδόν όλων τους. Ακόμα και οι εσπανιολίστας είδαν την ανάγκη για συσπείρωση γύρω από το κοινό καταλανικό κίνημα. Ένα κίνημα που ενισχύθηκε παράλληλα και από την ύπαρξη παρόμοιων κινημάτων στην Σκωτία και την Φλαμανδία.
Η σύγχρονη έκφραση του Καταλανισμού ξεκινά το 2003 όταν ο Χοσέ ΛουίςΘαπατέρο, πρόεδρος του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Ισπανίας δεσμεύτηκε πως στην περίπτωση που εκλεγεί πρωθυπουργός θαυποστηρίξει κάθε προσπάθεια της Καταλανικής κυβέρνησης να μεταβάλλει το καθεστώς αυτονομίας της ως προς το ισπανικό κράτος. Πράγματι το 2005 η καταλανική κυβέρνηση ενέκρινε τον νέο Καταστατικό Χάρτη της Αυτοδιοικούμενης Περιφέρειας της Καταλονίας, η οποία ωστόσο τροποποιήθηκε από τον Θαπατέρο και αφαιρέθηκε η χρήση του όρου ‘έθνος’ αναφερόμενο στους Καταλανούς στο κυρίως κείμενο, αφού υπήρξαν ανησυχίες από πολιτικές ομάδες πως με αυτόν τον τρόπο θα άνοιγε ο δρόμος για την αυτονόμηση και άλλων ομάδων, όπως οι Βάσκοι. Αν και ο νέος Χάρτης εγκρίθηκε, η πλειοψηφία των διατάξεών του κρίθηκαν άκυρες από το ισπανικό Συνταγματικό Δικαστήριο το 2010. Ένα από τα κύρια επιχειρήματα των υποστηρικτών της απόσχισης σήμερα είναι πως η Καταλονία παράγει το 20 τοις εκατό του πλούτου της Ισπανίας αλλά λαμβάνει τα μισά σε χρηματοδότηση και επενδύσεις από το κράτος. Άλλο στοιχείο που οδηγεί σε υποστήριξη της αυτονομίας είναι η ακμάζουσα ανεργία στην περιοχή, ειδικά στους νέους Από την άλλη, το Σύνταγμα της Ισπανίας αναγκάζει την εκάστοτε κυβέρνηση να διασφαλίζει τη συνοχή του ισπανικού λαού ακόμα και με στρατιωτικά μέσα, κάτι που δυσχεραίνει τις ελπίδες των Καταλανών για λύση στο ζήτημά τους. Εξάλλου, το μεγάλο δημοψήφισμα περί αυτονομίας που πραγματοποιήθηκε το 2017 κρίθηκε δικαστικά παράνομο και οι οργανωτές του συνελήφθησαν.
Η δήλωση της Ισπανίας πως δε θα δεχόταν την Σκωτία στην Ευρωπαϊκή Ένωση αν αυτή αυτονομείτο είναι ακόμα ένας παράγοντας που φέρνει σε σκέψεις τους Καταλανούς, αφού η είσοδός τους στην ΕΕ ως ανεξάρτητο κράτος είναι δεδομένα αδύνατη. Ωστόσο, πάνω από δύο εκατομμύρια Καταλανοί ψήφισαν υπέρ μιας ανεξάρτητης καταλανικής δημοκρατίας, δείχνοντας πως το κίνημα του καταλανισμού δεν έχει πεθάνει και πως παρά τις αντίξοες συνθήκες και την αβεβαιότητα, συνεχίζει και θα συνεχίσει να αποτελεί καθημερινό ζήτημα στο δημόσιο βίο της Ισπανίας για πολλά χρόνια.
Πηγές:
Satre, J., Lahbib, B., Kiesle, M., Aucoin, C., Miller, A., Henic, A., Audibert, N. M., Mehiar, L., Goos, C., Iurchenko, I., Vlas, C., &Latre, R. (2021). Spain: Basque and Catalan Separatism. In E. Bynum, L. Fluegel-Carew, S. Jones, R. Kishi, & C. Raleigh (Eds.), POLITICAL DISORDER IN EUROPE: 10 CASES FROM ACLEDʹS NEW EXPANSION (pp. 15–17). Armed Conflict Location & Event Data Project.
Carrera, X. V. (2014). THE DOMAIN OF SPAIN: How Likely Is Catalan Independence? World Affairs, 176(5), 77–83.
Medhurst, K. (1976). The Prospects of Federalism: The Regional Problem after Franco. Government and Opposition, 11(2), 180–197.
Laitin, D. D., & Gómez, G. R. (1992). Language, Ideology, and the Press in Catalonia. American Anthropologist, 94(1), 9–30.
Laitin, D. D. (1989). Linguistic Revival: Politics and Culture in Catalonia. Comparative Studies in Society and History, 31(2), 297–317.
Payne, S. (1971). Catalan and Basque Nationalism. Journal of Contemporary History, 6(1), 15–51.
Πηγή εικόνας: https://www.euronews.com/2021/12/18/thousands-of-catalans-protest-against-decision-for-more-spanish-in-schools