Γράφει ο Απόστολος Μαργαρίτης
Η ελληνική οικονομία, από τις αρχές του 2022 έως και σήμερα, ταλανίζεται από το πρόβλημα του πληθωρισμού. Η ελληνική κυβέρνηση έχει εφαρμόσει διάφορα μέτρα για να αντιμετωπίσει τις οικονομικές συνέπειες στην κοινωνία, όπως η εισαγωγή του Market Pass και η εισαγωγή διάφορων συγκεκριμένων μέτρων, όπως το καλάθι του νοικοκυριού. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα αυτών και ο αντίκτυπός τους στην πτώση του πληθωρισμού, έχουν γίνει αντικείμενο συζήτησης.
Συνήθως ο πληθωρισμός έχει τρεις πιθανές προελεύσεις. Μπορεί να είναι το αποτέλεσμα διαταραχών της προσφοράς που αυξάνουν το κόστος εισροών, όπως για παράδειγμα η αύξηση της τιμής ενέργειας. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα αυξημένης ζήτησης με σταθερή προσφορά, για παράδειγμα, λόγω δημοσιονομικής χαλάρωσης και επίσης μπορεί να είναι το αποτέλεσμα των αυξανόμενων προσδοκιών για τον πληθωρισμό, οι οποίες οδηγούν τις οικονομικές μονάδες να επαναδιαπραγματευτούν συμβάσεις σε υψηλότερες τιμές όπως τα ενοίκια.
Η επιμονή του πληθωρισμού, κυρίως σε κάποιους κλάδους, έχει οδηγήσει τους οικονομολόγους να ορίσουν ένα νέο είδος πληθωρισμού, αυτό του πληθωρισμού κερδών ή της απληστίας.
Ο “πληθωρισμός κερδών” δεν είναι ένας ευρέως αποδεκτός οικονομικός όρος, ωστόσο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει μια περίπτωση όπου τα κέρδη επιχειρήσεων αυξάνονται λόγω αύξησης των τιμών που προκαλείται από τον πληθωρισμό και όχι από την αληθινή οικονομική ανάπτυξη. Η πληθωρισμός αυτός, γνωστός και ως greedflation, είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την έντονη αύξηση των τιμών που οφείλεται στην υπερβάλλουσα κερδοσκοπική συμπεριφορά των επιχειρήσεων. Πρόκειται για μια επικίνδυνη τάση που όχι μόνο επηρεάζει την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, αλλά υποσκάπτει επίσης την εμπιστοσύνη και τις προσδοκίες των θεσμών της οικονομίας. Πολλές επιχειρήσεις εκμεταλλεύτηκαν το αβέβαιο ράλι των τιμών της ενέργειας, ωθώντας τις τιμές σε ακραία επίπεδα. Αυτή η εκτόξευση των τιμών συνέβη λόγω της κατάρρευσης της δυναμικότητας της προσφοράς και της ζήτησης, η οποία δεν λειτουργούσε αποτελεσματικά μετά την πανδημία.
Το παρόν άρθρο έχει ως στόχο να εμβαθύνει στον ορισμό του νέου αυτού πληθωρισμού ιδίως στην Ελλάδα, την πορεία του πληθωρισμού στην χώρα, καθώς και κάποια ζητήματα που προκύπτουν από τα παραπάνω.
Η ραγδαία κλιμάκωση του πληθωρισμού.
Μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, η Ελλάδα έχει φτάσει σε μερικά από τα υψηλότερα ποσοστά πληθωρισμού των τελευταίων 25 ετών. Οι παρενέργειες του κορονοϊού σε συνδυασμό με την ενεργειακή κρίση έχει επιδεινώσει περαιτέρω την κατάσταση, ανεβάζοντας τις τιμές των βασικών αγαθών και υπηρεσιών. Αυτή η εκτίναξη του πληθωρισμού έχει επιβαρύνει το εισόδημα των πολιτών και έχει θέσει υπό πίεση τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις λόγω του υψηλού κόστους διαβίωσης.
Στην Ελλάδα, η έναρξη των πληθωριστικών πιέσεων είχε γίνει ήδη εμφανής από το φθινόπωρο του 2021. Ο πληθωρισμός αυξήθηκε δραματικά από 3% τον Οκτώβριο του 2021 σε 5,5% τον Ιανουάριο του 2022 και φτάνοντας το 7,5% τον Φεβρουάριο του 2022 μετά την πολεμική σύρραξη στην Ουκρανία. Από τον Απρίλιο του 2022 και μετά, ο πληθωρισμός των τροφίμων εισήλθε σε διψήφιο επίπεδο, πιο συγκεκριμένα 10,2%. Τον Νοέμβριο του 2022, η Ελλάδα ξεκίνησε να εφαρμόσει το μέτρο του “καλαθιού των νοικοκυριών”, φθάνοντας παράλληλα το ποσοστό του πληθωρισμού σε 15,6% το Δεκέμβριο του 2022. Μετά την μέγιστη τιμή του, ο πληθωρισμός άρχισε να μειώνεται. Τον Μάρτιο του 2023 ήταν στο 4,6% και τον Μάιο του 2023 ήταν στο 2,8%. Οι μειώσεις αυτές οφείλονται και στην σταθεροποίησης των τιμών σε εισαγόμενα προϊόντα. Ωστόσο ο πληθωρισμός στα τρόφιμα είναι πιο επίμονος αν και πάλι παρατηρείται σταδιακή αποκλιμάκωση. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο πληθωρισμός στα τρόφιμα για τον Απρίλιο του 2023 ήταν στο 11,4%. Τα προϊόντα που παράγονται με πρώτες ύλες οι οποίες αγοράστηκαν σε υψηλή τιμή, δεν θα μπορούν να πωληθούν σε χαμηλότερες τιμές, όπως είναι λογικό. Παρά τη μικρή μείωση του συνολικού πληθωρισμού, τα τρόφιμα και τα καταναλωτικά αγαθά εξακολουθούν να σημειώνουν σημαντικές αυξήσεις των τιμών.
Γιατί είναι τόσο επίμονος ο πληθωρισμός;
Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), το 45% του πληθωρισμού της Ευρωζώνης από τις αρχές του 2022 μπορεί να αποδοθεί στα υψηλότερα κέρδη των επιχειρήσεων, το 40% στις τιμές των εισαγωγών και μόλις το 25% στις αυξήσεις των μισθών. Σύμφωνα με έρευνα που έγινε στην ελληνική οικονομία από την ICAP CRIF, πολυάριθμες επιχειρήσεις έχουν καταφέρει να μετακυλήσουν όχι μόνο το υψηλότερο κόστος στους πελάτες, αλλά και να μεγεθύνουν τα περιθώρια κέρδους. Πιο συγκεκριμένα, σε ένα σύνολο 20.931 επιχειρήσεων του μη χρηματοπιστωτικού τομέα φάνηκε ότι ο συνολικός κύκλος εργασιών αυξήθηκε κατά 26,2% το 2021, με εννέα είδη επιχειρήσεων να κινούνται ανοδικά. Παράλληλα με την αύξηση του τζίρου, τα ακαθάριστα κέρδη ενισχύθηκαν επίσης με τον ίδιο σχεδόν ρυθμό κατά 26,1%. Αυτό οφείλεται κυρίως στην ισχυρή ζήτηση που υπερβαίνει την περιορισμένη προσφορά σε διάφορους κλάδους της οικονομίας, αυξάνοντας σημαντικά την τιμολογιακή δύναμη των εταιρειών. Από την πλευρά της προσφοράς, οι επιχειρήσεις μπόρεσαν να διαχειριστούν το κόστος τους, με επακόλουθο την αύξηση των περιθωρίων καθαρής κερδοφορίας και τη βελτίωση των δεικτών αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων. Η διεθνής τάση σύμφωνα με το ΔΝΤ είναι κάπως διαφορετική με την Ελληνική οικονομία. Παρατηρήθηκε ότι παρόλο που τα ονομαστικά κέρδη των επιχειρήσεων έχουν αυξηθεί, αυτό δεν ισχύει απαραίτητα για την κερδοφορία.
Πολλοί κλάδοι, συμπεριλαμβανομένων του λιανικού εμπορίου και των εισαγωγών-εξαγωγών, είχαν συνηθίσει να λειτουργούν με υψηλά περιθώρια κέρδους, σε αντίθεση με τους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς κλάδους. Αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής αγοράς συνέβαλε σε υψηλότερες τιμές για τα καθημερινά καταναλωτικά αγαθά σε σύγκριση με άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, παρά τους δυνητικά υψηλότερους μισθούς και τα χαμηλότερα επίπεδα φοροδιαφυγής.
Διάφοροι δείκτες υποδεικνύουν τη σημαντική συμβολή των κερδών στις πληθωριστικές πιέσεις στην Ελλάδα. Ένας τέτοιος δείκτης είναι η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων, η οποία αυξάνεται σταθερά. Σύμφωνα με την έκθεση Economic Outlook του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα κατατάσσεται αρκετά ψηλά μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών όσον αφορά την αύξηση των μεριδίων κέρδους από το 2019 έως το 2022, με αύξηση από 34,4% σε 39,2%. Η τάση αυτή παρατηρείται και σε άλλες χώρες, όπως η Ιρλανδία και η Νορβηγία. Παρόλο που ο ΟΟΣΑ αναφέρει στην έκθεσή του ότι η αύξηση των κερδών δεν συνεπάγεται απαραίτητα υψηλότερα περιθώρια κέρδους, επισημαίνει ότι ή αύξηση αυτή αντανακλά τη γενική έλλειψη ανταγωνιστικών πιέσεων σε ολόκληρη την οικονομία ή τομείς αυτής που συνέβαλαν στην ισχυρή αύξηση των κερδών.
Στην Ελλάδα, η αύξηση των τιμών, με βάση τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, ανήλθε στο 2,7% τον Ιούνιο από 4,1% τον Μάιο και είναι από τις χαμηλότερες στη ζώνη του ευρώ. Αυτό οφείλεται κυρίως στην πτώση των τιμών της ενέργειας. Στη ζώνη του ευρώ, ο πληθωρισμός για αυτό το διάστημα μειώθηκε στο 5,5% από 6,1% τον Μάιο. Όμως, ο δομικός πληθωρισμός, ο δείκτης που εξαιρεί ευμετάβλητες κατηγορίες όπως είναι η ενέργεια και τα τρόφιμα, στην Ελλάδα διαμορφώθηκε στο 7,9% για τον ίδιο μήνα, απειροελάχιστα μειωμένος από 8,1% του Μάιου, ενώ στην Ευρωζώνη ο δομικός πληθωρισμός αυξήθηκε στο 5,4% από 5,3% τον Μάιο.
Η διαφορετική πορεία του δομικού πληθωρισμού σε σχέση με την Ευρωζώνη οφείλεται στο γεγονός ότι οι επιχειρήσεις που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση, αύξησαν τις τιμές τους για να αποφύγουν τη μείωση των κερδών τους και τώρα διατηρούν τις τιμές σε υψηλά επίπεδα, ανεξάρτητα από τη μεγάλη πτώση των τιμών της ενέργειας που ήταν ο κύριος παράγοντας αύξησης του κόστους παραγωγής. Ο δομικός πληθωρισμός έχει την ιδιαιτερότητα ότι αυξάνεται με πολύ χαμηλότερο ρυθμό από τον μέσο πληθωρισμό, αλλά επίσης αποκλιμακώνεται πιο αργά, καθώς περιλαμβάνει τη συντριπτική πλειονότητα των αγαθών και υπηρεσιών.
Ποια η δυναμική της αύξησης των μισθών;
Από μισθολογικής άποψης, μίας και η αναλογία μισθών-τιμών πάντα έχει σημασία σε ένα πληθωριστικό επεισόδιο, οι επιχειρήσεις προστατεύουν τα κέρδη τους, το οποίο είναι λογικό έως ένα βαθμό, μπροστά στην αύξηση του κόστους παραγωγής, με αποτέλεσμα να διευρύνεται το χάσμα μεταξύ τιμών και μισθών. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) τόνισε ότι οι επιχειρήσεις στην Ευρώπη κατάφεραν να διατηρήσουν τα κέρδη τους παρά την αύξηση του κόστους, ενώ οι μισθοί παρέμειναν σχετικά στάσιμοι. Ο πληθωρισμός αυτός έχει εγείρει ανησυχία στην ελληνική αγορά, ιδίως σε σχέση με την πορεία της οικονομίας της Ευρωζώνης.
Οι μισθωτοί, αντιμετώπισαν σημαντική απώλεια αγοραστικής δύναμης λόγω της ενεργειακής κρίσης και του υψηλού πληθωρισμού. Στην Ευρώπη, οι πραγματικοί μισθοί στο τέλος του περασμένου έτους εξακολουθούσαν να βρίσκονται περίπου 4% κάτω από τα προ της πανδημίας επίπεδα, όπως φαίνεται στο Γράφημα 1
Η Ελλάδα, όπως και πολλές άλλες χώρες, έχει αρκετούς τομείς που κυριαρχούνται από λίγες ισχυρές επιχειρήσεις. Αυτή η συγκέντρωση δύναμης στα ολιγοπώλια-καρτέλ επιδεινώνει το κόστος απόκτησης αγαθών σε σύγκριση με τα επίπεδα εισοδήματος. Σημαντική παράμετρος σε αυτό ωστόσο είναι και η υψηλή ανεργία, η οποία έφτασε στο 11.2% στο δεύτερο τρίμηνο του 2023, που ευνοεί τις επιχειρήσεις καθώς ακόμα δεν ανταγωνίζονται έντονα για εύρεση εργαζομένων, μην έχοντας το κίνητρο να δώσουν μεγαλύτερους μισθούς. Σε αντίθεση με παλαιότερες πληθωριστικές περιόδους, οι μισθοί δεν αποτελούν τον κινητήριο μοχλό του πληθωρισμού στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή. Οι ελαφρώς αυξημένοι μισθοί, κάτω από τα επίπεδα του δομικού πληθωρισμού, σε συνδυασμό με την άνοδο των τιμών δείχνουν ότι άλλοι παράγοντες, ιδίως το κόστος παραγωγής και οι επιθυμία για υπερβολικά κέρδη, συμβάλλουν σημαντικά στις πληθωριστικές πιέσεις.
Το ζήτημα της συγκέντρωσης της αγοράς δεν είναι μοναδικό για την Ελλάδα, αλλά μάλλον ένα παγκόσμιο πρόβλημα που απαιτεί προσοχή. Σύμφωνα με έρευνα του Bloomberg σε 288 επαγγελματίες και μικροεπενδυτές, το 90% δήλωσε ότι οι εταιρείες και σε Ευρώπη και σε Αμερική έχουν αυξήσει τις τιμές τους πολύ παραπάνω από το δικό τους κόστος από την έναρξη της πανδημίας το 2020.
Ποιες θεσμικές αλλαγές πρέπει να γίνουν στην Ελληνική οικονομία;
Οι οικονομικές προκλήσεις που καλείται να διαχειριστεί η Ελλάδα σχετίζονται κυρίως με τη μετάβαση από τον καθοδηγούμενο από τη ζήτηση πληθωρισμό στον οδηγούμενο από την απληστία πληθωρισμό.
Είναι βέβαιο ότι τίθεται ζήτημα της ενίσχυσης της οικονομικής δραστηριότητας και της κοινωνικής προστασίας. Οι προσπάθειες θα πρέπει να εστιαστούν στην προαγωγή του θεμιτού ανταγωνισμού, τη μείωση της επίδρασης των καρτέλ και την ενίσχυση των θεσμών ρύθμισης των τιμών. Ο βαθμός ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας είναι χαμηλότερος από τις χώρες της Ευρωζώνης, αλλά η οικονομική πολιτική που ασκείται δεν προσανατολίζεται σε δράσεις μείωσης του πληθωρισμού, αλλά αντίθετα προσπαθεί να εκμεταλλευτεί για δημοσιονομικούς λόγους την αύξησή του, εφόσον αυξημένα κέρδη από πληθωρισμό σημαίνει μεγαλύτερη φορολογητέα ύλη. Τα μέτρα που έχουν ληφθεί έως τώρα έχουν περισσότερο χαρακτήρα επιδότησης, το οποίο είναι βραχυπρόθεσμα ίσως σημαντικό, αλλά μακροπρόθεσμα δεν φαίνεται να έχει αποτέλεσμα στην μείωση του πληθωρισμού. Το θέμα μείωσης του ΦΠΑ είναι επίσης μεγαλειώδους σημασίας, αλλά με πολλές παραμέτρους που δεν εξετάζονται στο παρών άρθρο.
Φυσικά και το πρόβλημα του πληθωρισμού δεν είναι μόνο πρόβλημα της Ελληνικής οικονομίας, καθώς εξαρτάται και από άλλους εξωγενείς παράγοντες που δεν μπορεί να επηρεάσει η ελληνική οικονομική πολιτική. Όπως για παράδειγμα η απόφαση που θα πάρει η ΕΚΤ για τα επιτόκια στο προσεχές μέλλον.
Διαδικτυακές πηγές
eKathimerini.com (2023) Food still costly, but price rises easing. Διαθέσιμο σε: https://www.ekathimerini.com/economy/1210697/food-still-costly-but-prise-rises-easing/
Moneyreview.gr (2023) Πώς λειτουργεί το «καλάθι του νοικοκυριού» – Παραδείγματα. Διαθέσιμο σε: https://www.moneyreview.gr/business-and-finance/91749/pos-leitoyrgei-to-kalathi-toy-noikokyrioy-paradeigmata/
Trading economics (2023). Greece Inflation Rate. Διαθέσιμο σε: https://tradingeconomics.com/greece/inflation-cpi
Τσιλιόπουλος, Ε. (2023) VAT and indirect taxes in Greece: Equivalent measures are coming with the reduction of rates – Οικονομικός Ταχυδρόμος – ot.gr. Διαθέσιμο σε: http://www.ot.gr/2023/06/12/english-edition/vat-and-indirect-taxes-in-greece-equivalent-measures-are-coming-with-the-reduction-of-rates/
Παύλου, Α. (2023) Greedflation: Τι είναι ο πληθωρισμός της απληστίας – Πότε αναμένεται να πέσουν οι τιμές – Οικονομικός Ταχυδρόμος – ot.gr. Διαθέσιμο σε: http://www.ot.gr/2023/07/08/oikonomia/greedflation-ti-einai-o-plithorismos-tis-aplistias-pote-anamenetai-na-pesoun-oi-times/
Capital.gr. (2023) Γιατί ο “πληθωρισμός της απληστίας” χτυπά πιο δυνατά την Ελλάδα. Διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/oikonomia/3725305/giati-o-plithorismos-tis-aplistias-xtupa-pio-dunata-tin-ellada/
Κώστας Μέλας (2023) Επιχειρηματικά κέρδη και πληθωρισμός – Η περίπτωση της Ελλάδας. Διαθέσιμο σε: https://slpress.gr/oikonomia/epicheirimatika-kerdi-kai-plithorismos-i-periptosi-tis-elladas/
Καλημέρη, Ν. (2023) Πληθωρισμός: Την απληστία των επιχειρήσεων δείχνουν επενδυτές – Οικονομικός Ταχυδρόμος – ot.gr. Διαθέσιμο σε: http://www.ot.gr/2023/06/12/diethni/plithorismos-tin-aplistia-ton-epixeiriseon-deixnoun-ependytes/
Skai.gr (2023) Γιατί επιμένει ο πληθωρισμός – Ποιο είναι το «κλειδί» για τη μείωσή του. Διαθέσιμο σε: https://www.skai.gr/news/finance/plithorismos-giati-epimenei-to-kleidi-gia-ti-meiosi
Επίσημη Ιστοσελίδα της Alpha Bank (15/06/2023). Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων. Διαθέσιμο σε: https://www.alpha.gr/el/omilos/oikonomikes-analuseis/weekly-economic-report
Καλημέρη, Ν. (2023) ΕΚΤ: Χτίζεται το αφήγημα του «πληθωρισμού κερδών» – Οικονομικός Ταχυδρόμος – ot.gr. Διαθέσιμο σε: http://www.ot.gr/2023/03/02/diethni/ekt-xtizetai-to-afigima-tou-plithorismou-kerdon/
ICAP CRIF (2023) Οι Κορυφαίοι Κλάδοι στην Ελλάδα, 14η έκδοση. Διαθέσιμο σε: https://dir.icapcrif.com/mailimages/flipbooks/LS/2023/index.html.
Μορφίδης, Σ. (2023) Οι επιχειρήσεις που τροφοδοτούν την ακρίβεια με τα mega περιθώρια κέρδους (πίνακες). Διαθέσιμο σε: https://www.newmoney.gr/roh/palmos-oikonomias/epixeiriseis/i-epichirisis-pou-trofodotoun-tin-akrivia-me-ta-mega-perithoria-kerdous-pinakes/.
OECD (2023) OECD Economic Outlook, Volume 2023, Issue 1. Διαθέσιμο σε: https://www.oecd-ilibrary.org/sites/ce188438-en/1/3/1/index.html?itemId=/content/publication/ce188438-en&_csp_=f8e326092da6dbbbef8fbfa1b8ad3d52&itemIGO=oecd&itemContentType=book#figure-d1e848-cb131ce10f
Hansen, Niels-Jakob, Frederik Toscani, Jing Zhou (2023) The Role of Import Prices, Profits and Wages in the Current Inflation Episode in the Euro Area. IMF Working Paper 23/131, International Monetary Fund, Washington, DC. Διαθέσιμο σε: https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2023/06/23/Euro-Area-Inflation-after-the-Pandemic-and-Energy-Shock-Import-Prices-Profits-and-Wages-534837?cid=bl-com-WPIEA2023131