Γράφει η Θεοπούλα Παπάνια
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η αύξηση του φαινομένου της υπανάπτυξης, ιδιαίτερα στις χώρες της Αφρικανικής ηπείρου, οι οποίες, παρά το πλουτοπαραγωγικό τους υπόβαθρο, χαρακτηρίζονται από άθλιες συνθήκες διαβίωσης και υποτυπώδη προστασία για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ούσα χώρα της υποσαχάριας Αφρικής, η Ερυθραία διαθέτει μικρό ρυθμό ανάπτυξης και συγχρόνως βρίσκεται στην λίστα των Ελάχιστα Ανεπτυγμένων Κρατών (ΕΑΧ). Για να γίνει αντιληπτή η έννοια της υπανάπτυξης ως σημασιολογικά αντίθετης με την έννοια την ανάπτυξης[1] αξίζει να σημειωθεί εκ των προτέρων ότι το αναπτυξιακό φαινόμενο χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία και κατακλύζει εξίσου τόσο την οικονομική, όσο και την πολιτική/νομική, πολιτιστική αλλά και την κοινωνική ζωή αποικιοκρατούμενων λαών. Αντιθέτως η υπανάπτυξη αμαυρώνει τους κόλπους καθεμίας από τις προαναφερθείσες αυτές πτυχές θυσιάζοντας κάποιες φορές με αυτόν τον τρόπο την εσωτερική ανάπτυξη και εθνική ολοκλήρωση στο βωμό της ενίσχυσης της στρατιωτικής δυναμικής ως απόδειξη και επίδειξη κύρους επί των εσωτερικών και εξωτερικών απειλών. Πιο συγκεκριμένα, η ανεξαρτησία των λαών αυτών σε συνδυασμό με το γεγονός της μίμησης των προτύπων των πρώην δυναστών τους[2], επηρέασε αρνητικά κάθε πτυχή της ανθρώπινης και οικονομικής ανάπτυξης διαχρονικά.
Οι παράγοντες που λειτούργησαν κατασταλτικά στην προώθηση και στην εξέλιξη της ανάπτυξης της Ερυθραίας σχετίζονται άμεσα με την επικράτηση των αποικιοκρατών- επικυρίαρχων στα εδάφη αυτά καθώς και στους αυτόχθονες επί αυτούς λαούς. Από την αρχή της δημιουργίας της μέχρι και σήμερα η Ερυθραία αποτελεί κατά καιρούς αντικείμενο διεθνούς συζήτησης κυρίως λόγω των συχνών συγκρούσεων της με την συνορεύουσα της, Αιθιοπία. Ο πόλεμος μεταξύ των δύο χωρών, το εμπάργκο της Αιθιοπίας στα λιμάνια της Ερυθραίας καθώς και η απότομη μείωση της αγροτικής παραγωγής εξαιτίας των μεγάλων περιόδων ξηρασίας, μαστίζουν την εθνική οικονομία της χώρας. Ως ένα από τα νεογνά κράτη της περιόδου της αποαποικιοποίησης, το ΑΕΠ της χώρας γνώρισε μείωση ύψους 3% τη περίοδο 1997-1998. Σήμερα με το ΑΕΠ της να κυμαίνεται στο 4%, η Ερυθραία βρίσκεται στον κατάλογο των Ελάχιστα Ανεπτυγμένων Κρατών του κόσμου[3] καθώς περισσότερο από 50% των κατοίκων ζουν σε συνθήκες φτώχειας[4], ενώ ο ημερήσιος μισθός της πλειοψηφίας του πληθυσμού είναι κάτω από 5 δολάρια. Δηλαδή, για το 2017, το Ετήσιο κατά κεφαλή εισόδημα της χώρας ανήλθε στα 1,600 δολάρια με εθνικό νόμισμα τη Νάφκα.
Συγχρόνως, αποτελώντας μία χώρα με δημόσιο χρέος μεγαλύτερο από 130% του ΑΕΠ, η οικονομία της οποίας ελέγχεται ως επί των πλείστων από την κυβέρνηση, το 80% των κατοίκων απασχολείται με τον αγροτικό τομέα, ο οποίος δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του πληθυσμού. Ταυτόχρονα η οικονομική υποβάθμιση της Ερυθραίας οφείλεται και στο γεγονός ότι αναγκάζεται να ξοδεύει σχεδόν τα διπλάσια χρήματα για εισαγωγές για αγαθά όπως μηχανήματα και είδη διατροφής σε σύγκριση με αυτά που εισπράττει από τις εξαγωγές, οι οποίες αποτελούνται από μικρές ποσότητες χρυσού, ζώων και κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων. Συμπληρωματικά στην οικονομική ανόρθωση της χώρας θα συνέβαλε η σύσφιξη των σχέσεων με την Αιθιοπία και η ύπαρξη μιας μεταξύ τους συνεργασίας καθορισμένης από συγκλίσεις και όχι αποκλίσεις στο πλαίσιο δημιουργίας μίας win-win κατάστασης.[5]
Συμπερασματικά, η αδυναμία της χώρας να ανταπεξέλθει στις εξελίξεις εξαιτίας της ύπαρξης υπέρογκων χρεών αλλά και μη ευνοϊκών συνθηκών παραγωγής και ανάπτυξης, οδηγεί την Ερυθραία και τον πληθυσμό της σε μη βιώσιμες καταστάσεις. Η κατάσταση αυτή δεν αφήνει περιθώρια ελευθέρων επιλογών για το κράτος, το οποίο προκειμένου να ορθοποδήσει οικονομικά και να αποπληρώσει τα χρέη του παρελθόντος, προσφεύγει στην αναζήτηση νέων δανειστών, δημιουργώντας ένα νέο φαύλο κύκλο εξάρτησης με τους πρώην δυνάστες του. Τέλος η γεωγραφική τοποθεσία της χώρας τόσο εξαιτίας του περιβαλλοντικών συνθηκών όσο και λόγω της γειτονίας με χώρες με ιδιαίτερες και αρνητικές ιστορικές σχέσεις, την καθιστούν έρμαιο εξωτερικών πιέσεων και υποχείριο υιοθέτησης στάσεων απομονωτισμού. Παρά τα όποια βήματα σε κάθε πτυχή του αναπτυξιακού φαινομένου, το μέλλον παραμένει δυσοίωνο. Σε κάθε περίπτωση υπογραμμίζεται η επιτακτική ανάγκη απαγκίστρωσης από την υπερβολική έμφαση στις στρατιωτικές δυνάμεις της χώρας με σκοπό την στροφή του ενδιαφέροντος στην υλοποίηση και στον προγραμματισμό πολιτικών, σχετικών με την πολιτική, κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική χροιά του αναπτυξιακού φαινομένου.
ΠΗΓΕΣ:
- AFRICA AND THE WORLD. Major problems facing Eritrea today. n.d. https://www.africaw.com/major-problems-facing-eritrea-today?fbclid=IwAR3B8nlbVzl3GNQcFPpZiYazfOmIQkTEoYeqtQHA8qaVlUnpyi8O3q0Jpq8 (πρόσβαση Δεκέμβριος 19, 2019).
- BBC. Eritrea country profile. 15 Νοέμβριος 2018. https://www.bbc.com/news/world-africa-13349078?fbclid=IwAR2ZJdu6KGOWrBOdmqPMk-RSnhNN0E1Hn8jhuMHHGwrhomsu6EoflmiRtAk (Δεκέμβριος 19, 2019).
- —. Eritreans hope for democracy after peace deal with Ethiopia. 17 Ιούλιος 2018. https://www.bbc.com/news/world-africa-44848184?fbclid=IwAR19hgwZpnexUNpILigJgY6lwQROH2SIi2GwdIvbuQtUWhPSzYX_D8Wma6c (Δεκέμβριος 19, 2019).
- Central Intelligence Agency. CIA:THE WORLD FACTBOOK. 1 Μάιος 2019. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/er.html?fbclid=IwAR28TAuNZXKq5B-SHAPi-dShlKjZf_iFRLwNQQ0DmyZ7q9IaY7CHLyfGroo (Δεκέμβριος 19, 2019).
- Markakis John, Charles Last Geoffrey. Encyclopaedia Britannica. n.d. https://www.britannica.com/place/Eritrea (Δεκέμβριος 19, 2019).
- THE WORLD BANK. THE WORLD BANK IN ERITREA. 18 Απρίλιος 2018. https://www.worldbank.org/en/country/eritrea/overview#1 (Δεκέμβριος 19, 2019).
- UN DEVELOPMENT PROGRAMME. n.d. https://www.adaptation-undp.org/explore/eastern-africa/eritrea?fbclid=IwAR3C3To1w7CiIhNDHu64Vp4LglwcX8N6l-ff0Mt55VRKaqMsMM5VSVSHG5I (Δεκέμβριος 19, 2019).
- WHO. WHO: Eritrea. n.d. https://www.who.int/workforcealliance/countries/eri/en/?fbclid=IwAR1oU3-8NDVRBQPwZx4BYGIuSqS1JgbKHlVoiJxBNUwuCCFLKOh0q28e_wM (Δεκέμβριος 19, 2019).
- Γρηγόρης, Τσάλτας Ι. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ. ΑΘΗΝΑ: ΠΑΠΑΖΗΣΗ, 2010.
[1] Και κατ’ επέκταση της βιώσιμης ανάπτυξης, έννοια άρρηκτα συνδεδεμένη τα ανθρώπινα δικαιώματα τρίτης γενιάς.
[2] 1 Γρηγόρης Ι. Τσάλτας, ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, (ΑΘΗΝΑ: ΠΑΠΑΖΗΣΗ, 2010), σ.114.
[3] Τα κριτήρια ένταξης ενός κράτους στις Ελάχιστα Ανεπτυγμένες Χώρες, αναφερόμενες από πολλούς και ως “ Τέταρτος Κόσμος” καθορίζονται από ποικίλα κριτήρια όπως το ΑΕΠ της χώρας, ο αναλφαβητισμός, η συμμετοχή του κλάδου της βιομηχανίας στο ΑΕΠ της χώρας αλλά και κοινωνικά κριτήρια όπως ο βαθμός της υγειονομικής περίθαλψής, η διατήρηση της οικονομικής σταθερότητας στο πρωτογενή και τριτογενή τομέα.
[4] https://www.cia.gov/library/publications/theworldfactbook/geos/er.html?fbclid=IwAR28TAuNZXKq5B-SHAPi-dShlKjZf_iFRLwNQQ0DmyZ7q9IaY7CHLyfGroo
[5] Η έννοια της κατάστασης αμοιβαίου οφέλους (win-win) σχετίζεται αφενός με το τέλος της διατήρησης στάσης απομονωτισμού εκ μέρους της Ερυθραίας και αφετέρου με την εύρεση της εναλλακτικής θαλάσσιας εξόδου εκ μέρους της Αιθιοπίας. Φυσικά, αμφότερες θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικό αντιστάθμισμα στις μονοπωλιακές τάσεις του Τζιμπουτί, το οποίο μάλιστα ελέγχει το 97% των εισαγωγών της Αιθιοπίας. https://oefresearch.org/think-peace/ethiopia-eritrea-economics-horn-africa