Γράφει η Φωτεινή Διακουμάκου
Στο παρόν άρθρο θα αναλυθεί το φαινόμενο της πρόωρης σχολικής εγκατάλειψης στην ελληνική επικράτεια. Αρχικά θα διερευνηθούν οι αιτίες του εν λόγω φαινομένου και θα προσδιοριστούν οι ομάδες του πληθυσμού που φαίνεται να είναι περισσότερο επιρρεπείς προς τη σχολική διαρροή. Στη συνέχεια, θα ακολουθήσει αναφορά στα συστήματα παρακολούθησης και πρόληψης της Π.Σ.Ε.. Εν κατακλείδι , θα προταθούν λύσεις με σκοπό την εξάλειψη του φαινομένου στη χώρα μας.
Σύμφωνα με τη EUROSTAT, ως πρόωρη σχολική εγκατάλειψη ή σχολική διαρροή, ορίζεται «το σύνολο των νέων μεταξύ 18 και 24 ετών, οι οποίοι έχουν ολοκληρώσει τον κατώτερο κύκλο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και δεν παρακολουθούν άλλο πρόγραμμα εκπαίδευσης ή κατάρτισης».
Το φαινόμενο της σχολικής διαρροής συνδέεται συχνά με την ανεργία, την κοινωνική απαξίωση και τη φτώχεια. Στις προοδευτικές κοινωνίες του 21ου αιώνα, η αγορά εργασίας απαιτεί την εξειδίκευση. Οι ανειδίκευτοι νέοι τοποθετούνται χαμηλά στην κοινωνική διαστρωμάτωση και βιοπορίζονται με μικρές γενικά απολαβές. Η πρόωρη σχολική εγκατάλειψη απασχόλησε τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η μείωση της στο 10% αποτέλεσε στόχο της Ατζέντας «ΕΥΡΩΠΗ 2020», με απώτερο σκοπό την αποτελεσματική μείωση της ανεργίας των νέων.
ΑΝΑΛΥΣΗ
Η σχολική διαρροή βρίσκει εύφορο έδαφος σε νέους προερχόμενους από οικογένειες χαμηλού οικονομικού και κοινωνικού επιπέδου. Σε αυτά τα οικογενειακά περιβάλλοντα δεν παρέχονται στα παιδιά τα κατάλληλα εφόδια ώστε να διευκολυνθεί η ολοκλήρωση των σπουδών τους. Δεν ενθαρρύνονται ως προς την ειδίκευση και την κατάρτιση, με αποτέλεσμα να οδηγούνται πρόωρα, ανειδίκευτοι στην αναζήτηση εργασίας, για βιοποριστικούς λόγους.
Οι νέοι με μεταναστευτικό υπόβαθρο ανήκουν, επίσης, στις ομάδες που εγκαταλείπουν σε πρόωρο στάδιο την εκπαίδευσή τους. Αυτό οφείλεται κυρίως στις ελλείψεις που παρουσιάζει το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ως προς την ένταξη των μεταναστών. Τα κενά σε κρίσιμες ειδικότητες εκπαιδευτικών, οι οποίοι θα φρόντιζαν για την ομαλή ενσωμάτωση και ο πολύτιμος χρόνος που χάνεται στις γραφειοκρατικές διαδικασίες ώσπου να ξεκινήσει η μαθητεία στη χώρα υποδοχής , αποτελούν κύρια προβληματικά σημεία.
Επιπρόσθετα, τα άτομα με ειδικές ανάγκες συγκαταλέγονται σε αυτές τις κατηγορίες μαθητών που είναι επιρρεπείς ως προς τη σχολική διαρροή. Κατά τη διάρκεια της μαθητείας τους στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση έρχονται αντιμέτωποι με πρακτικές δυσκολίες. Ο αριθμός των ειδικών σχολείων είναι μικρότερος από τον αναγκαίο και η έναρξη της σχολικής χρονιάς βρίσκει υποστελεχωμένες από ειδικούς παιδαγωγούς τις δομές της τυπικής εκπαίδευσης. Παράλληλα, οι δυσπραγίες κατά τη φοίτησή των Α.Μ.Ε.Α στην Τριτοβάθμια καθώς και η αδυναμία της ελληνικής αγοράς ως προς την απορρόφησή τους, συνέπεια της οποίας αποτελούν τα υψηλά ποσοστά ανεργίας που παρατηρούνται στη συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα, καθιστούν την περαιτέρω εκπαίδευση και κατάρτιση καθόλου δελεαστική.
Επίσης παραδοσιακά, οι χαμηλών επιδόσεων μαθητές στιγματίζονται και απομονώνονται από το σχολικό περιβάλλον. Ταυτόχρονα δε βρίσκουν κατανόηση ούτε στον οικογενειακό περίγυρο με αποτέλεσμα να υιοθετούν συχνά βίαιη και παραβατική συμπεριφορά. Κύριο μέλημά τους αποτελεί η προσπάθεια απεμπλοκής από την εκπαίδευση ενίοτε προτού καν ολοκληρώσουν την -σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία- έντεκα ετών υποχρεωτική μαθητεία.
Τέλος, ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στους νέους, που κατοικούν τις απομακρυσμένες από τα αστικά κέντρα ελληνικές περιοχές καθώς και τα ακριτικά νησιά. Τα άτομα αυτά αναγκάζονται να εγκαταλείψουν πρόωρα τις σπουδές τους εξαιτίας των αντιξοοτήτων που αντιμετωπίζουν. Καθημερινά διανύουν τεράστιες αποστάσεις ώστε να φτάσουν στο κοντινότερο σχολείο της περιοχής τους, το οποίο συχνά στερείται τόσο του βασικού εξοπλισμού όσο και του απαραίτητου διδακτικού προσωπικού.
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ Π.Σ.Ε.
Οι στόχοι της στρατηγικής ΕΥΡΩΠΗ 2020 μετουσιώθηκαν σε στόχους εθνικούς και ενσωματώθηκαν στο Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων για την Ελλάδα και στο Εθνικό Πλαίσιο Ανάπτυξης (Ε.Σ.Π.Α) 2014-2020. Επίσης, οι βλέψεις της Ελλάδας στον τομέα της εκπαίδευσης εξειδικεύθηκαν στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση (Α.Ν.Α.Δ.Ε.Δ.Β.Μ). Τέλος, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής συνέστησε το «Παρατηρητήριο», το οποίο ανέλαβε την ευθύνη της παρακολούθησης, της καταγραφής και της επεξεργασίας των δεδομένων ώστε να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικότερα το φαινόμενο της σχολικής διαρροής. Τα στοιχεία που συλλέγονται από τα εθνικά όργανα των κρατών – μελών της Ε.Ε. δίδονται προς ανάλυση της συνολικής εικόνας στο Education and Training Monitor (όργανο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής).
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
- Αδιαμφισβήτητα αναγκαία είναι η λήψη πρωτοβουλιών τόσο από κρατικούς όσο και από ιδιωτικούς φορείς αναφορικά με την ενημέρωση των μειονεκτούντων πληθυσμιακών ομάδων για τα οφέλη της εκπαίδευσης (π.χ. την οικονομική και κοινωνική ανέλιξη και την καταπολέμηση της ανεργίας). Αρωγοί των δράσεων αυτών οφείλουν να σταθούν οι διοικήσεις των σχολικών μονάδων.
- Η εφαρμογή του μοντέλου ένταξης των προσφύγων και μεταναστών μαθητών κρίνεται επιτακτική ανάγκη και πρέπει να συνοδεύεται από την ενίσχυση του διδακτικού προσωπικού με μέλη ομιλούντων τη μητρική γλώσσα της πλειονότητας των νεοαφιχθέντων μαθητών, ώστε να ενσωματώνονται σταδιακά και ομαλά, και από την απλοποίηση των γραφειοκρατικών διαδικασιών για την άμεση εγγραφή τους στις σχολικές μονάδες.
- Η καθιέρωση της τηλεκπαίδευσης, που δοκιμάστηκε κατά τη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης, θα μπορούσε να αποτελέσει ευνοϊκή συγκυρία για τους μαθητές των απομακρυσμένων περιοχών, σε συνδυασμό με την παραχώρηση εξοπλισμένων αιθουσών με ψηφιακά μέσα.
- Αναγκαιότητα, επίσης, αποτελεί η επαύξηση της δυναμικής και της αναγνώρισης των Ιδρυμάτων Κατάρτισης, ώστε να γίνουν ελκυστικότερα στους νέους. Θετική απήχηση θα είχε και η εύκολη πρόσβαση στα σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, καθώς και η διαμόρφωση των αναλυτικών τους προγραμμάτων σύμφωνα με τις ανάγκες της αγοράς.
- Τα προγράμματα σπουδών των Α.Ε.Ι της χώρας, θα ήταν θεμιτό, να εμπλουτιστούν με γνώμονα τις εκπαιδευτικές ανάγκες των Α.Μ.Ε.Α φοιτητών τους. Μέσω διερμηνέων της ελληνικής νοηματικής γλώσσας μπορεί, επί παραδείγματι, να διευκολυνθεί η παρακολούθηση των ακαδημαϊκών μαθημάτων από κωφούς φοιτητές.
- Η ενίσχυση των σχολικών μονάδων με παιδοψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς θα ωφελούσε ώστε να αποφεύγονται περιστατικά σωματικής και λεκτικής βίας τόσο μεταξύ μαθητών όσο και μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, καθώς και να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά τα φαινόμενα απαξίωσης και απομόνωσης στο σχολείο, το οποίο οφείλει να αποτελεί ένα ασφαλές και φιλόξενο περιβάλλον.
- Τέλος, τα συστήματα αξιολόγησης των μαθητών δεν χρειάζεται να είναι αυστηρά. Μεγαλύτερη έμφαση αξίζει να δίδεται στην απόκτηση γνώσεων και στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων των μαθητών, χωρίς φυσικά να επέλθει αλλοίωση στην ποιότητα του σχολικού προγράμματος.
ΠΗΓΕΣ
• European Commission, The Monitor is the Commission’s flagship annual publication on education and training in the European Union. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2021. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/education/policy/strategic-framework/et-monitor_en
• European Commission, The strategic framework for European cooperation in education and training (ET 2020) is a forum which allows Member States to exchange best practices and to learn from each other. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2021. Διαθέσιμο σε:
https://ec.europa.eu/education/policies/european-policy-cooperation/et2020-framework_en
• European Commission, Reducing early school leaving to less than 10% across EU Member States by 2020 is one of the EU’s priorities in the field of education. The Commission is working with Member States to implement comprehensive strategies to prevent early school leaving and to engage early school leavers in education and training, November 12, 2020.Διαθέσιμο σε:
- European Commission, Glossary: Early leaver from education and training, Eurostat Statistics Explained, January 15, 2019. Διαθέσιμο σε:
• European Commission, Glossary: Labour market, Eurostat Statistics Explained, January 6, 2015. Διαθέσιμο σε:
https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Glossary:Labour_market
• European Commission, EU activities are designed to bring an additional international dimension to studying, teaching, researching or making policy in higher education. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2021. Διαθέσιμο σε:
https://ec.europa.eu/education/policies/higher-education/about-higher-education-policy_en
• European Commission, Smoothing the path for adults to take up new learning opportunities, May 04, 2017. Διαθέσιμο σε:
https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=89&furtherNews=yes&newsId=2791&langId=en
• School education gateway/ Europe’s online platform for school education, Keep school engaging, keep young people learning, January 06, 2021. Διαθέσιμο σε:
https://www.schooleducationgateway.eu/en/pub/latest/practices/keep-young-people-learning.htm
• Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση Ελλάδα. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2021. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/regional_policy/el/atlas/programmes/2014-2020/greece/2014gr05m9op001
• Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις και κοινωνική ένταξη, Δεξιότητες και προσόντα. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2021. Διαθέσιμο σε:
https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=el&catId=1146
• Παρατηρητήριο Θεμάτων Ε.Σ.Α.μεΑ, 2ο Δελτίο Παρατηρητηρίου θεμάτων αναπηρίας της Ε.Σ.Α.μεΑ. «δείκτες απασχόλησης και πληθυσμός με αναπηρία – μέρος Α, Μάρτιος 06, 2018. Διαθέσιμο σε:
- Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, Σχεδιασμός και ανάπτυξη ηλεκτρονικού μητρώου δεδομένων για όλους τους μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ηλικίας 4-25 ετών και η αξιοποίηση του στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2021. Διαθέσιμο σε:
https://www.epiteliki.minedu.gov.gr/eye/index.php/prakseis-erga/29-dhmosiothta-ergwn/155-mhtrwo-amea
- Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής πολιτικής, Tο Παρατηρητήριο της Αξιολόγησης Εκπαιδευτικού Έργου. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2021. Διαθέσιμο σε:
- Garry Squires, Πρόωρη σχολική εγκατάλειψη και μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, Τελική συνοπτική έκθεση, European Agency for Special Needs and Inclusive Education, 2017. Διαθέσιμο σε:
https://www.european-agency.org/sites/default/files/esl-summary-el.pdf
- Κώστας Ιερείδης, Αντιμετωπίζοντας την Πρόωρη Σχολική Εγκατάλειψη (Π.Σ.Ε.) και τις συνέπειες της για τους νέους, την κοινωνία και την οικονομία. «Ολοκληρωμένη σχολική προσέγγιση» για την αντιμετώπιση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου και της επιτυχίας στο σχολείο, 2017. Διαθέσιμο σε:
- Χρύσα Σοφιανοπούλου, Αναστάσιος Εμβαλωτής, Αναστάσιος Καρακολίδης, Βασιλική Πίτσια, Μια Ανάλυση Των Αποτελεσμάτων Του PISA 2015: Οι επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών και οι παράγοντες που τις επηρεάζουν, Νοέμβριος 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.dianeosis.org/wp-content/uploads/2019/11/final_pisa2015.pdf