γράφει ο Αναστάσης Ασημακόπουλος
Οι γενικές αρχές του δικαίου αποτελούν τη βάση για την εξασφάλιση του δικαίου μέσα στην κοινωνία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταφέρει μέσα απο τη συνεργασία των κρατών με διάφορους τροπους (κανονισμούς και οδηγίες κυρίως ) να διασφαλίσει αυτές τις αρχές και να ωθήσει τα κράτη προς την τήρηση και εφαρμογή αυτών.Με αφορμή διάφορες παραβιάσεις του τεκμηρίου αθωότητας , π.χ. Όταν βλέπουμε στα μέσα ενημέρωσης αστυνομικούς να κάνουν δηλώσεις για συληφθέντες ότι είναι εγκληματίες χωρίς να έχουν περάσει από την νόμιμη διαδικασία της δίκης , θα προχωρήσουμε στην ανάλυση του τεκμηρίου αθωότητας του κατηγορουμένου στην Ε.Ε.
Κάνοντας μία μικρή αναδρομή στο παρελθόν θα παρατηρούσε κανεις πως η πρώτη φορά που θεσπίστηκε αυτή η αρχή ήταν στην γαλλική επανάσταση του 1789 , ενώ στην χώρα μας μόλις το 1832 , κάτι που μας δείχνει ότι η θέση του κατηγορουμένου δεν ήταν παντοτε διασφαλισμένη όπως σήμερα. Σε κοινοτικό επίπεδο το τεκμήριο αυτό ενσωματώθηκε και διασφαλίστηκε νομοθετικά το 1950 (6 παρ.2 της Σ.Ε.Ε.) το 2000 στον Χ.Θ.Δ.Α και στο σύνταγμα της Ένωσης το 2004 .Όμως πριν συνεχίσουμε πρέπει να κατανοήσουμε το περιεχόμενο της αρχής αυτής και πρωταρχικά τι σημαίνει αυτή για τον κατηγορούμενο .
Το τεκμήριο αθωότητας διασφαλίζει ότι οι ύποπτοι και οι κατηγορούμενοι τεκμαίρονται αθώοι μέχρι να αποδειχτεί η ενοχή τους από την διαδικασία της δίκης. Ουσιαστικά εφαρμόζεται στην ποινική διαδικασία , καθώς εκεί περικλείονται και οι έννοιες του υπόπτου και του κατηγορουμένου. Έτσι μπορούμε να το δούμε και σαν δικαίωμα του κατηγορουμένου αλλά και ως σημαντικό εχέγγυο του δικαίου συμβάλλοντας στην εξασφάλιση μίας δίκαιης δίκης. Από αυτό απορρέει και η γνωστή αρχή in dubio pro reo(“Η αμφιβολία υπέρ του κατηγορουμένου”) Αυτό στην Ε.Ε. είναι αντικείμενο της προστασίας πολλαπλών διατάξεων και πολλών κανονισμών και οδηγιών , τελευταία εκ των οποίων η οδηγία 2016/343. Ποιές όμως πτυχές περιλαμβάνει ο παραπάνω ορισμός του τεκμηρίου αυτού;
Κατ’αρχάς το τεκμήριο αυτό πρέπει να εφαρμόζεται για όλους τους ανθρώπους (όχι νομικά πρόσωπα ,τουλάχιστον δεν έχει θεσπιστεί για αυτά έως σήμερα ) όταν αυτοί θεωρούνται ύποπτοι ή κατηγορούμενοι ήδη από την αρχή της ποινικής διαδικασίας , ακόμη και πριν ενημερωθούν για τη θέση τους . Αυτό παραβιάζεται όταν δημόσιες αρχές ή δικαστικές αποφάσεις με δημόσιες δηλώσεις τους παρουσιάζουν ως ένοχο τον ύποπτο ή κατηγορούμενο χωρίς αυτό να κριθεί πρώτα σύμφωνα με τον νόμο αν είναι ένοχος , κάτι που δημιουργεί αρνητική εικόνα για το πρόσωπο αυτό για την μετέπειτα δίκη ,καταργεί το δικαίωμα του σε δίκαιη δίκη και δεν του επιτρέπουν να προστατεύτει με τα προσφερόμενα από το νόμο μέσα δημιουργώντας σοβαρές αδικίες σε βάρος του , αν και δεν είναι λίγες οι φορές που παρουσιάζονται στα Μ.Μ.Ε. άτομα με κύρος που πραγματοποιούν τέτοιες δηλώσεις. Φυσικό επακόλουθο είναι ότι και οι ίδιοι οι φορείς της ενημέρωσης και οι πληροφορίες που αυτοί παρέχουν θα πρέπει να μην καταδεικνύουν τα πρόσωπα αύτα ως ενόχους χωρίς να υπάρχει σχετική κατά το νόμο κρίση.
Παράλληλα, το τεκμήριο εκτείνεται και στην ίδια την εικόνα των προσώπων αυτών , δηλαδή δεν θα πρέπει να εμφανίζονται δημόσια ή στο δικαστήριο ως ένοχοι μέσω σωματικού περιορισμού , λόγου χάρη με χειροπέδες ή με στολή κρατουμένου ή εμφάνιση στο δικαστήριο μέσα σε κελί , καθώς έτσι ο κατηγορούμενος παρουσιάζεται ως ένοχος καταστρατηγώντας το παραπάνω τεκμήριο . Αυτός είναι και ο στόχος του δικαίου , όταν επιβάλλει στην εισαγγελική αρχή και το δικαστήριο να προβάλλουν αποδεικτικά στοιχεία ενοχής ,ενώ ο κατηγορούμενος απολαμβάνει το όφελος από οποιαδήποτε αμφιβολία και δεν απαιτείται να αποδείξει καταρχάς κάτι ο ίδιος.
Δύο σημαντικά δικαιώματα συνάγονται από το τεκμήριο αυτό ,όπως και αναφέρονται στην πρόσφατη προαναφερθείσα οδηγία της Ε.Ε. , το δικαίωμα στη σιωπή και στη μη αυτοενοχοποίηση .Έτσι ο ύποπτος ή κατηγορούμενος δεν είναι υποχρεωμένος να παρέχει πληροφορίες αν δεν το επιθυμεί και ούτε θα πρέπει να εξαναγκάζεται για αυτό από τις αρμόδιες αρχές ,ιδίως αν με τα στοιχεία που του ζητείται να παρέχει μπορεί να ενοχοποιηθεί ο ίδιος.
Έτσι όλα αυτά που αναλύθηκαν συμπληρώνουν την έννοια του τεκμηρίου αθωότητας , όπως τουλάχιστον γίνεται αντιληπτό στην Ένωση , το οποίο βέβαια ήταν και είναι ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία που διασφαλίζουν σε καθέναν μας μια δίκαιη δίκη και προσφέρουν την ευκαιρία σε κάθε άνθρωπο να προστατεύεται από τυχόν αυθαιρεσίες και καταπάτηση κατοχυρωμένων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια μίας ποινικής δίκης .
Βιβλιογραφία
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX:32016L0343
https://curia.gr/to-tekmirio-athootitas-tou-katigoroumenou/