Γράφει η Ραφαηλία Στιούκη
Η γρήγορη μόδα (fast fashion), που χαρακτηρίζεται από τους γρήγορους κύκλους παραγωγής και κατανάλωσης, έχει αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι της στο περιβάλλον, συμβάλλοντας σημαντικά στην οικολογική υποβάθμιση. Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος αυτής της βιομηχανίας εκτείνεται από την εξόρυξη πόρων έως τη διάθεση απορριμμάτων, εγείροντας κρίσιμες ανησυχίες για τη βιωσιμότητα και το μέλλον του πλανήτη μας. Το φαινόμενο της γρήγορης μόδας έχει μεταμορφώσει τη βιομηχανία της μόδας, αλλά σε βάρος του περιβάλλοντος και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το επιχειρηματικό μοντέλο γρήγορης μόδας βασίζεται στην εκμετάλλευση των πόρων και του ανθρώπινου δυναμικού για την παροχή ειδών που ακολουθούν τις τελευταίες τάσεις στους καταναλωτές με απαράμιλλο ρυθμό. Αυτή η ταχεία παραγωγή ενδυμάτων απαιτεί σημαντική ποσότητα πρώτων υλών που παρέχονται στον τομέα της γρήγορης μόδας, με αποτέλεσμα σημαντικές σπατάλες, ρύπανση και υποβάθμιση του αέρα, του νερού και των ενδιαιτημάτων της άγριας ζωής. Η ρύπανση που προκαλείται από τη βιομηχανία γρήγορης μόδας έχει καταστροφικές συνέπειες τόσο στο χερσαίο όσο και στο υδάτινο περιβάλλον, με επιβλαβείς επιπτώσεις που συνδέονται με την υποβάθμιση των οικοτόπων, τον πολλαπλασιασμό των χημικών και μικροπλαστικών στις υδάτινες οδούς και τον αυξανόμενο αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής που προκαλείται από ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Η συνεχής χρήση πρώτων υλών από τις εταιρείες της γρήγορης μόδας ασκεί τεράστια πίεση στους πόρους της Γης. Η βιομηχανία της μόδας καταναλώνει το ένα δέκατο του συνόλου του νερού που χρησιμοποιείται βιομηχανικά για τη λειτουργία εργοστασίων και καθαρών προϊόντων. Η καλλιέργεια βαμβακιού και οι υγρές διαδικασίες παραγωγής κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων (λεύκανση, βαφή, εκτύπωση και φινίρισμα) ευθύνονται για την πλειονότητα της παγκόσμιας κατανάλωσης νερού στη βιομηχανία της μόδας. Η τρέχουσα κλωστοϋφαντουργία χρησιμοποιεί περίπου 44 τρισεκατομμύρια λίτρα νερού ετησίως για άρδευση. Ένα κιλό βαμβακιού απαιτεί 10.000 λίτρα νερό για να παραχθεί, ενώ ένα βαμβακερό πουκάμισο χρειάζεται περίπου 3.000 λίτρα. Από την καλλιέργεια βαμβακιού υψηλής έντασης νερού έως τα συνθετικά υφάσματα με βάση το λάδι, η εξόρυξη αυτών των υλικών εξαντλεί τις φυσικές δεξαμενές και συμβάλλει στην καταστροφή των οικοτόπων. Η αναζήτηση για φθηνές και άμεσα διαθέσιμες εισροές ενισχύει την πίεση στα οικοσυστήματα.
Παράλληλα, οι διαδικασίες παραγωγής που εμπλέκονται στη γρήγορη μόδα είναι διαβόητες για την απελευθέρωση ρύπων στον αέρα, το νερό και το έδαφος. Οι χημικές βαφές, οι παράγοντες φινιρίσματος και η παραγωγή συνθετικών υφασμάτων συμβάλλουν στη ρύπανση του νερού, επηρεάζοντας τα υδάτινα οικοσυστήματα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, το πόσιμο νερό των γειτονικών κοινοτήτων. Επιπλέον, οι επικίνδυνες χημικές ουσίες που απαιτούνται για τη βαφή υφασμάτων καταλήγουν στους ωκεανούς. Αυτή η διαδικασία ευθύνεται για περίπου το 20% των λυμάτων που παράγονται παγκοσμίως με την πάροδο του χρόνου. Δεδομένου ότι πολλά εργοστάσια έχουν μετεγκατασταθεί στο εξωτερικό, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, είναι πιθανό να βρίσκονται τώρα σε έθνη με λιγότερο αυστηρούς περιβαλλοντικούς νόμους, επιτρέποντας στο μη επεξεργασμένο νερό να εισέλθει στους ωκεανούς. Δυστυχώς, τα λύματα που παράγονται είναι εξαιρετικά τοξικά και συχνά δεν μπορούν να καθαριστούν σε ασφαλές επίπεδο. Τα μικροπλαστικά από συνθετικά ενδύματα είναι μια άλλη σημαντική πηγή ρύπανσης από πλαστικό των ωκεανών. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι η ποσότητα μικροπλαστικών (μικροσκοπικά πλαστικά σωματίδια μικρότερα από 5 mm) στον πυθμένα της θάλασσας είναι μεγαλύτερη από ποτέ, και μεταξύ 2015 και 2050, η παραγωγή και η χρήση ρούχων θα μπορούσε να απελευθερώσει έως και 22 εκατομμύρια μετρικούς τόνους μικροπλαστικών στον ωκεανό. Η ατμοσφαιρική ρύπανση προκύπτει από την απελευθέρωση επιβλαβών εκπομπών κατά τη διάρκεια των διαδικασιών παραγωγής, επιδεινώνοντας περαιτέρω τις περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Επιπλέον, η ενεργοβόρα φύση της παραγωγής και μεταφοράς της γρήγορης μόδας προσθέτει στο περιβαλλοντικό της αποτύπωμα. Οι γραμμές παραγωγής υψηλής ταχύτητας, οι εκτεταμένες παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και τα συστήματα ταχείας διανομής βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στα ορυκτά καύσιμα. Αυτό όχι μόνο συμβάλλει στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, αλλά και επιδεινώνει την κλιματική αλλαγή, τονίζοντας περαιτέρω τα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα. Το υψηλό αποτύπωμα άνθρακα της βιομηχανίας της μόδας προέρχεται από την υψηλή κατανάλωση ενέργειας, η οποία επηρεάζεται από την πηγή της ενέργειας που χρησιμοποιείται. Για παράδειγμα, η παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων στην Κίνα εξαρτάται από την ενέργεια με βάση τον άνθρακα και έχει 40% υψηλότερο αποτύπωμα άνθρακα από τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα που κατασκευάζονται στην Τουρκία ή την Ευρώπη.
Η εγγενής δυνατότητα μιας χρήσης της γρήγορης μόδας συμβάλλει επίσης σε μια τεράστια ποσότητα απορριμμάτων κλωστοϋφαντουργίας. Η κουλτούρα «αγόρασε-φόρεσε-απέρριψε» σημαίνει ότι τα ρούχα έχουν μικρή διάρκεια ζωής, γεγονός που οδηγεί σε ανησυχητική αύξηση στα ρούχα που πετιούνται. Μεγάλο μέρος αυτών καταλήγει σε χωματερές, όπου τα συνθετικά υφάσματα μπορεί να χρειαστούν αιώνες για να αποσυντεθούν. Η συσσώρευση κλωστοϋφαντουργικών απορριμμάτων αποτελεί άμεση απειλή για την ποιότητα του εδάφους, τα συστήματα νερού και την άγρια ζωή. Δύο είναι τα πρωταρχικά ζητήματα, αποτεφρωμένα ρούχα και σωροί ρούχων σε χωματερές, μεταξύ των πολλών άλλων που υπάρχουν. Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού επιλέγει να απορρίψει τα ρούχα του αντί να τα δωρίσει, για οποιονδήποτε λόγο, όπως για παράδειγμα, επειδή τα ρούχα δεν είναι μοντέρνα. Επιπλέον, επειδή υπάρχουν τόσα πολλά κοψίματα για τα ρούχα, πολλά υλικά χάνονται γιατί δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άλλο είδος παραγωγής. Το 57% όλων των ρούχων που πετιούνται καταλήγουν σε χωματερές, όπου συσσωρεύονται πριν αφαιρεθούν για να καούν. Μέσω της καύσης αυτών, πολλά δηλητηριώδη αέρια ή τοξικές ουσίες απελευθερώνονται, θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία και το περιβάλλον στις γύρω κοινότητες. Οι ρύποι επιμένουν, παρά την πρόοδο της τεχνολογίας που επιτρέπει στα φίλτρα να τους παγιδεύουν. Αυτοί οι ρύποι συχνά μετατρέπονται σε επικίνδυνα υλικά που καταλήγουν πίσω στις χωματερές και μολύνουν τον αέρα.
Ακόμη πρέπει να σημειωθεί πως η συνεχής ανατροπή των τάσεων της μόδας στη βιομηχανία της γρήγορης μόδας ενθαρρύνει μια κουλτούρα υπερκατανάλωσης. Καθώς οι καταναλωτές κυνηγούν τα πιο πρόσφατα στυλ, η ζήτηση για νέα ρούχα κλιμακώνεται, διαιωνίζοντας έναν κύκλο εκμετάλλευσης πόρων και δημιουργίας απορριμμάτων. Αυτή η κουλτούρα της μόδας μιας χρήσης έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις αρχές της βιωσιμότητας και της υπεύθυνης κατανάλωσης. Λόγω του πόσο φθηνά είναι τα ρούχα και του τρόπου με τον οποίο οι νέες τάσεις πείθουν τους ανθρώπους να αναζητήσουν περισσότερα, η αξία των ενδυμάτων μπορεί να διαβρωθεί στα μάτια των καταναλωτών. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στατιστικά στοιχεία, 62 εκατομμύρια μετρικοί τόνοι ρούχων καταναλώθηκαν παγκοσμίως το 2019.
Ενώ η συνειδητοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της γρήγορης μόδας έχει αυξηθεί, η έλλειψη κατάλληλης υποδομής ανακύκλωσης επιδεινώνει το πρόβλημα. Πολλά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα είναι δύσκολο να ανακυκλωθούν λόγω ανάμειξης ινών ή χημικών επεξεργασιών. Ως αποτέλεσμα, ακόμη και όταν οι καταναλωτές στοχεύουν να πετάξουν υπεύθυνα τα ρούχα, οι επιλογές ανακύκλωσης είναι συχνά περιορισμένες, με αποτέλεσμα ένα σημαντικό μέρος να καταλήγει σε χωματερές. Σε παγκόσμιο επίπεδο, μόνο το 1% των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων ανακυκλώνεται επί του παρόντος σε νέα ρούχα. Η τεχνολογία ανακύκλωσης βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο για να υποστηρίξει αυτή τη στροφή. Η έλλειψη γνώσης σχετικά με το τι συμβαίνει με τα πεταμένα ρούχα είναι ένα από τα εμπόδια σε αυτό το είδος κλιμακούμενης ανακύκλωσης υφασμάτων. Η αξιολόγηση του πλήρους δυναμικού της ανακύκλωσης κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων θα γίνει ευκολότερη με την ανταλλαγή δεδομένων σχετικά με την ποσότητα, τις τοποθεσίες και τη σύνθεση των απορριμμάτων που παράγονται στην αλυσίδα εφοδιασμού και συλλέγονται μετά την κατανάλωση.
Ακολουθώντας τη στρατηγική της Ε.Ε. για τα αειφόρα και κυκλικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα το 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκπονεί νέα νομοθεσία τα επόμενα πέντε χρόνια για να πληρώσει η βιομηχανία της μόδας το κόστος επεξεργασίας των απορριπτόμενων ρούχων. Οι δεδηλωμένοι στόχοι της στρατηγικής της Ε.Ε. περιλαμβάνουν να καταστούν ανθεκτικά επισκευάσιμα και ανακυκλώσιμα όλα τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα που διατίθενται στην αγορά της Ε.Ε. Παρόμοια βήματα έχουν επίσης συντονιστεί και στην Ε.Ε. Ο Κανονισμός οικολογικού σχεδιασμού για αειφόρα προϊόντα (Ecodesign for Sustainable Products Regulation), που προτάθηκε το 2022, δημιουργεί ένα πλαίσιο για τον καθορισμό απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασμού για προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων. Η ενδυνάμωση των καταναλωτών στην Οδηγία για την Πράσινη Μετάβαση (Empowering Consumers in the Green Transition Directive) και η Οδηγία για τις πράσινες απαιτήσεις (Green Claims Directive), που προτάθηκαν το 2022 και το 2023, στοχεύουν στην αντιμετώπιση της πράσινου ξεπλύματος. Η καμπάνια «Reset the Trend» (#ReFashionNow) ξεκίνησε το 2023 για να αυξήσει την ευαισθητοποίηση σχετικά με τη βιώσιμη μόδα. Τέλος, περισσότερες από 160 επωνυμίες, (το ένα τρίτο της βιομηχανίας κατ’ όγκο), έχουν υπογράψει το Σύμφωνο Μόδας, το οποίο απαιτεί από τις επιχειρήσεις να διασφαλίσουν ότι έως το 2025, το 25% των πρώτων υλών που χρησιμοποιούν, όπως τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, έχουν χαμηλό περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Οι ανακυκλωμένες ίνες είναι ένας τύπος υλικού χαμηλού αντίκτυπου.
Οι περιβαλλοντικές συνέπειες της γρήγορης μόδας είναι βαθιές, επηρεάζοντας τα οικοσυστήματα, τους φυσικούς πόρους και τη σταθερότητα του κλίματος. Η αντιμετώπιση αυτών των θεμάτων απαιτεί συλλογική προσπάθεια, από τους ενδιαφερόμενους φορείς του κλάδου που υιοθετούν βιώσιμες πρακτικές έως τους καταναλωτές που κάνουν συνειδητές επιλογές. Καθώς η ευαισθητοποίηση αυξάνεται, η βιομηχανία της μόδας σιγά-σιγά παρακολουθεί μια στροφή προς φιλικές προς το περιβάλλον εναλλακτικές λύσεις και κυκλικά μοντέλα μόδας. Τελικά, ένα πιο βιώσιμο μέλλον για τη μόδα εξαρτάται από μια θεμελιώδη επανεκτίμηση των καταναλωτικών μας προτύπων και τη δέσμευση να ελαχιστοποιήσουμε το οικολογικό αποτύπωμα των ενδυμάτων μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Center for Biological Diversity. (2024). At what cost? unravelling the harms of the Fast Fashion Industry. At What Cost? Unravelling the Harms of the Fast Fashion Industry. . https://www.biologicaldiversity.org/programs/population_and_sustainability/sustainability/fast_fashion
Garg, P. (2019). Introduction to Fast Fashion: Environmental Concerns and Sustainability Measurements. Environmental Concerns and Sustainable Development, 409–427. doi:10.1007/978-981-13-6358-0_18
Le, N. (2020, July 20). The impact of fast fashion on the environment – PSCI. Princeton University. https://psci.princeton.edu/tips/2020/7/20/the-impact-of-fast-fashion-on-the-environment
Nhu , Q. D., & Stevenson, M. (2023, September 22). Fast fashion’s waste problem could be solved by recycled textiles but brands need to help boost production. The Conversation. https://theconversation.com/fast-fashions-waste-problem-could-be-solved-by-recycled-textiles-but-brands-need-to-help-boost-production-213802
Niinimäki, K., Peters, G., Dahlbo, H., Perry, P., Rissanen, T., & Gwilt, A. (2020). The environmental price of fast fashion. Nature Reviews Earth & Environment, 1(4), 189–200. doi:10.1038/s43017-020-0039-9
Segal, M. (2023, July 5). EU sets sites on fast fashion with new rules making producers pay for textile waste. ESG Today. https://www.esgtoday.com/eu-sets-sites-on-fast-fashion-with-new-rules-making-producers-pay-for-textile-waste/
European Union. (2024). Textiles strategy. Environment. διαθέσιμο στο: https://environment.ec.europa.eu/strategy/textiles-strategy_en
Tonti, L. (2023, October 18). “The missing link”: Is textile recycling the answer to fashion’s waste crisis? The Guardian. διαθέσιμο στο https://www.theguardian.com/fashion/2023/oct/18/the-missing-link-is-textile-recycling-the-answer-to-fashions-waste-crisis
Πηγή φωτογραφίας
Olivia Rosane. (2022). New EU Rules Seek to Curb Fast Fashion. EcoWatch. διαθέσιμο στο https://www.ecowatch.com/eu-fast-fashion-regulations.html