Γράφει η Χριστίνα Τσάκα
Το πρόγραμμα της Μετεγκατάστασης των αιτούντων άσυλο σε άλλες χώρες της Ε.Ε. έχει αρχίσει να εφαρμόζεται ήδη από το 2020, λόγω του τεράστιου όγκου ατόμων που δέχονταν τα σημεία υποδοχής, κυρίως στην Ελλάδα και την Ιταλία. Η δραματική αύξηση ροών, που είχε ως αφετηρία την κρίση του 2015, οδήγησε σε σημαντικές ελλείψεις, αδυναμίες αντιμετώπισης της κρίσης και σημαντικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ατόμων που έφταναν στις χώρες αυτές.
Σημαντικό ζήτημα στις προσφυγικές ροές αυτές υπήρξαν τα παιδιά, ασυνόδευτα και μη, και η προστασία αυτών και των δικαιωμάτων τους. Κρίνεται σημαντικό να αναφερθεί ότι η προστασία τους έχει τη νομική της βάση στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, καθώς προτεραιότητα έχει η ιδιότητα τους ως παιδιά, ανεξαρτήτως από το καθεστώς στο οποίο υφίστανται. Πιο συγκεκριμένα, όμως, το άρθρο 22 της εν λόγω Σύμβασης ρυθμίζει την περίπτωση παιδιών αιτούντων άσυλο ή και προσφύγων, ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν και συγκεκριμένες σχετικές Οδηγίες από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών.Τέλος, σημαντικό κείμενο για την προστασία τους θεωρείται το General Comment No. 6 της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Παιδιού,το οποίο κάνει ρητή αναφορά στα ασυνόδευτα παιδιά και τονίζει την σημασία των βασικών αρχών γύρω από την προστασία τους. Συγκεκριμένα, προβλέπει την ανάγκη για νομική υποστήριξη, για καθορισμό κάποιου κηδεμόνα υπεύθυνου για την πλήρη ενημέρωση του παιδιού, την καθοδήγησή του και την επιμέλειά του, την σημασία της αρχής του ύψιστου συμφέροντος του παιδιού (‘Best Interest of the Child’), την εξασφάλιση της πρόσβασής τους σε συστήματα υγείας, εκπαίδευσης και διαδικασιών σχετικών με το άσυλο, αλλά και την οικογενειακή επανένωση.
Η Ελλάδα είναι μία σημαντική χώρα υποδοχής ασυνόδευτων ανηλίκων, ενώ τα ποσοστά των ασυνόδευτων παιδιών που φτάνουν στην χώρα έχουν αυξηθεί σημαντικά. Ως αποτέλεσμα, και σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων, η χώρα αδυνατεί να παρέχει τα απαραίτητα σε αυτά τα παιδιά και, εν τέλει, έχουν καταγραφεί σημαντικές παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους και καθυστερήσεις στην εξέλιξη των αιτήσεών τους για άσυλο.
Μία λύση που δόθηκε, λοιπόν, εντός της Ε.Ε. αφορά την μετεγκατάστασή τους σε άλλες χώρες της Ε.Ε. με σκοπό τον περιορισμό των παραβιάσεων και, κυρίως, την προστασία των παιδιών και την εξασφάλιση του καλύτερου για αυτά. Αν και πρόσβαση στο πρόγραμμα έχουν όλα τα ασυνόδευτα παιδιά, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις περιπτώσεις με σημαντικά θέματα υγείας,αλλά και σε εκείνα που βρίσκονται στα νησιά ή στις δομές του Έβρου, κυρίως λόγω των συνθηκών που επικρατούν εκεί.Το πρόγραμμα βασίζεται στην εθελοντική συμμετοχή άλλων κρατών της Ε.Ε. και μέχρι πρόσφατα έχουν μετακινηθεί περίπου 4000 παιδιά, κυρίως προς τη Γερμανία, την Ισλανδία, τη Νορβηγία και την Ελβετία.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με την Αρμόδια Ελληνική Αρχή για τα Ασυνόδευτα Παιδιά, συμμετέχει ενεργά στις σχετικές διαδικασίες, ενώ τα υπόλοιπα κράτη μέλη της Ε.Ε. παρέχουν οικονομική και λειτουργική υποστήριξη στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχει και μία σειρά Διεθνών και Ευρωπαϊκών οργάνων που έχουν καθοριστικής σημασίας ρόλο.
Συγκεκριμένα, η Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες (UNHCR) παρέχει εδώ και χρόνια βοήθεια στην υποδοχή και ταυτοποίηση των ατόμων που φτάνουν στη χώρα. Αναφορικά με την μετεγκατάσταση, αυτή συνεργάζεται με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου (EASO), και επιδιώκουν από κοινού την εξασφάλιση του καλύτερου για το παιδί, όσον αφορά τις διαδικασίες υποδοχής τους, την εύρεση κατάλληλων θετών οικογενειών, αλλά και κηδεμόνων για την καλύτερη δυνατή εξυπηρέτηση των παιδιών. Δεδομένου ότι ο κηδεμόνας είναι απαραίτητος για κάθε σχετική ενέργεια και για τη νομική εκπροσώπηση του παιδιού, ο ρόλος των οργάνων αυτών κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός. Συγκεκριμένα, έχουν ιδρύσει έναν Μηχανισμό Εύρεσης Εκπροσώπων για Ανηλίκους (Authorized Representatives for Minors), με σπουδαίο ρόλο γενικά, αλλά και ειδικά, αναφορικά με την ασφαλή μεταφορά των παιδιών από τα νησιά στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Η διαδικασία διαφέρει μεταξύ των χωρών, και αυτό εξαρτάται από τη χώρα υποδοχής του παιδιού. Παρόλα αυτά, υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα βήματα που ακολουθούνται και είναι κοινά σε κάθε περίπτωση, και έχουν να κάνουν με την φάση της προετοιμασίας, την αρχή του υψίστου συμφέροντος του παιδιού και, τελικά, την διαδικασία της μετεγκατάστασης.
Αμέσως μετά την ταυτοποίηση των παιδιών, η λίστα εξετάζεται από την Ευρωπαϊκή και την Ελληνική Υπηρεσία για τα Ασυνόδευτα Παιδιά. Αυτές προχωρούν στις διαδικασίες εύρεσης της οικογένειας του παιδιού ή μελών αυτής, με σκοπό να διευθετηθεί αν υπάρχει κάποιο άτομο σε άλλο κράτος της Ε.Ε. στο οποίο το παιδί θα έπρεπε να μεταφερθεί στο πλαίσιο της αρχής της οικογενειακής επανένωσης. Σε αυτό το αρχικό στάδιο, ένας κηδεμόνας ορίζεται από τον Εισαγγελέα και είναι υπεύθυνος για την εξασφάλιση της πρόσβασης του ανηλίκου σε επαρκή πληροφόρηση σχετικά με τις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα. Επίσης, είναι αρμοδιότητα τους να πράξουν με τρόπο τέτοιο προς το καλύτερο συμφέρον για το παιδί και μόνο, και να σεβαστούν τα δικαιώματα του.
Η διαδικασία που ακολουθείται, και πάλι από την EASO και την UNHCR, αφορά την εξασφάλιση του καλύτερου για το παιδί. Επίσης, συμμετέχουν και μία σειρά από ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, όπως η ΜΕΤΑδρασις και η ΠΡΑΞΙΣ. Συγκεκριμένα, συντάσσονται αναφορές και συλλέγονται σχετικά έγγραφα, με σκοπό να διαπιστωθεί αν η μετεγκατάσταση του παιδιού λειτουργεί προς το συμφέρον του. Όλοι οι σχετικοί οργανισμοί είναι υπεύθυνοι για την συνέντευξη μέσα από την οποία θα πρέπει να διαπιστωθεί αν το παιδί συμφωνεί με την διαδικασία αυτή και τη μετακίνηση του, ή όχι. Η UNICEF έχει, επίσης, σημαντικό ρόλο στις συνεντεύξεις αυτές, μέσα από την παροχή ειδικά εκπαιδευμένου προσωπικού και έμπειρου σε περιπτώσεις ασυνόδευτων παιδιών.
Αν το παιδί τελικά θεωρηθεί κατάλληλο για μετεγκατάσταση, οι Ελληνικές αρχές προχωρούν στις σχετικές διαδικασίες για να βρουν την χώρα που το παιδί θα πρέπει να μεταφερθεί. Οι υπάλληλοι της EASO θα συλλέξουν τα απαραίτητα έγγραφα του παιδιού, την αίτηση του, την κάρτα ασύλου, την αναφορά σχετικά την αρχή του υψίστου συμφέροντος του παιδιού, το ιατρικό και κοινωνικό ιστορικό του, και τα αποτελέσματα της διαδικασίας εξακρίβωσης της ηλικίας του παιδιού.
Το τελευταίο στάδιο αφορά τη μεταφορά του παιδιού, όπου από κοινού η ΜΕΤΑδρασις και η UNHCR φροντίζουν για την ασφαλή μεταφορά του στην Αθήνα, και, έπειτα, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (IOM) ελέγχει τις συνθήκες και τις παροχές, ενώ είναι υπεύθυνος για τις ιατρικές εξετάσεις των παιδιών. Βασικός τους ρόλος είναι η επίβλεψη της μεταφοράς των παιδιών τελικά από την Αθήνα στην νέα χώρα υποδοχής. Η UNICEF και πάλι έχει σημαντικό ρόλο εδώ, καθώς προσπαθεί να εξασφαλίσει την καλύτερη δυνατή προστασία των παιδιών στην διεξαγωγή της μεταφοράς.
Εν κατακλείδι, το πρόγραμμα της Μετεγκατάστασης έχει αρχίσει να εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια, με σκοπό την καλύτερη αντιμετώπιση της κατάστασης στην οποία βρίσκονται τα παιδιά αυτά, την αποφυγή παραβιάσεων των δικαιωμάτων τους, αλλά και την αποσυμφόρηση των δομών φιλοξενίας τους στην Ελλάδα και των σχετικών μηχανισμών. Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι, από τη στιγμή που το πρόγραμμα προβλέπει την εθελοντική και όχι υποχρεωτική συμμετοχή των υπολοίπων κρατών της Ε.Ε., οι λύσεις που τελικά δίνει είναι προσωρινές και δεν εξασφαλίζουν την αντιμετώπιση του προβλήματος ούτε τώρα, αλλά ούτε και σε μία επόμενη παρόμοια κρίση. Φυσικά, είναι αδιαμφισβήτητα τα θετικά που έχει προσφέρει στα παιδιά που έχουν μεταφερθεί τελικά, και οι νέες ευκαιρίες που τους δίνονται. Παρόλα αυτά, ο συνολικός αριθμός των μεταφορών παραμένει μικρός και η αντιμετώπιση είναι βραδυκίνητη.
Βιβλιογραφία
UNHCR. (2020). UN agencies welcome latest relocations of unaccompanied children from Greece, call for further action and solidarity. Διαθέσιμο σε: https://www.unhcr.org/news/press/2020/7/5f05dbe54/un-agencies-welcome-latest-relocations-unaccompanied-children-greece-call.html.
Mpoke Bigg M. (2020). Explainer: Relocation of Unaccompanied Children from Greece to other EU countries. UNHCR, Διαθέσιμο σε: https://www.unhcr.org/protection/children/5f0842ad4/explainer-relocation-unaccompanied-children-greece-other-eu-countries.html.
Mantzelopoulou M. (2022). Unaccompanied migrant children in Greece, European Parliamentary Research Service. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/729356/EPRS_BRI(2022)729356_EN.pdf.
European Commission. (2020). Relocation of unaccompanied children from Greece to Portugal and to Finland- Questions and answers. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_20_1291 .
Fili A., & Xythali V. (2017). The continuum of neglect: unaccompanied minors in Greece. Social Work & Society, 15(2), 4.
UN Committee on the Rights of the Child (CRC), General comment No. 6 ‘Treatment of Unaccompanied and Separated Children Outside their Country of Origin’, (adopted on 1 September 2005), CRC/GC/2005/6, διαθέσιμο στο https://www.refworld.org/docid/42dd174b4.html.
UN High Commissioner for Refugees (UNHCR), Guidelines on Policies and Procedures in Dealing with Unaccompanied Children Seeking Asylum, (February 1997), διαθέσιμο στο https://www.refworld.org/docid/3ae6b3360.html.
Survey on the CRC Committee’s Concluding Observations on the last EU Countries’ Reports. June, 2006. ChildONEurope Secretariat. Διαθέσιμο σε: http://www.childoneurope.org/issues/crc_committee/su00-Survey.pdf.
United Nations, Convention on the Rights of the Child, (adopted on 20 November 1989, entered into force 2 September 1990) Treaty Series, 1577, 3, art. 22.
Πηγή εικόνας: European Governments Called to Urgently Relocate Unaccompanied Children From the Greek Islands. (March, 2020). International Catholic Migration Commission, Διαθέσιμο στο: https://www.icmc.net/2020/03/03/european-governments-called-to-urgently-relocate-unaccompanied-children-from-the-greek-islands/