Γράφει η Μαρία Στεφιάδου
Οι πολιτικές εξελίξεις στο Πακιστάν, μετά τη Βρετανική αποαποικιοποίηση το 1947, χαρακτηρίζονται από αστάθεια και συνεχείς εναλλαγές καθεστώτων και πολιτικών προσωπικοτήτων στην εξουσία. Το Κίνημα του Πακιστάν, το οποίο ιδρύθηκε με βάση τη θεωρία των δύο εθνών και αποσκοπούσε στη δημιουργία μίας αμιγώς Ισλαμικής πατρίδας, άσκησε ισχυρή επιρροή στη διαμόρφωση της κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας του ανεξάρτητου Πακιστάν (Mallah, 2007) και το 1956, το νεοσυσταθέν κρατίδιο έπαψε να υφίσταται ως επικράτεια της Βρετανικής αυτοκρατορίας και ονομάστηκε <<Ισλαμική Δημοκρατία του Πακιστάν>> (Tudor, 2003). Η θέσπιση του νέου Συντάγματος, μαζί με την εφαρμογή της στρατηγικής ‘One Unit’, σύμφωνα με την οποία τέσσερις επαρχίες της χώρας έπρεπε να συγχωνευτούν σε μια ενιαία περιοχή, προκάλεσαν πολιτική αναταραχή και αταξία μεταξύ των πολιτών. Ο Iskander Mirza, ως ο τελευταίος γενικός κυβερνήτης του Πακιστάν, ανέλαβε την προεδρία. Ωστόσο, ο γενικός διοικητής της κυβέρνησης, Malik Ghulam Muhammad, είχε ήδη υιοθετήσει την τακτική να ασκεί τα καθήκοντά του μέσω της έκδοσης διαταγμάτων, γεγονός το οποίο είχε ως αποτέλεσμα την διαδοχική αλλαγή τεσσάρων πρωθυπουργών συνολικά: των Chaudhry Muhammad Ali, Huseyn Shaheed Suhrawardy, Ibrahim Ismail Chundrigar και Sir Feroz Khan Noon (Singh, 2003).Ο Mirza θεωρήθηκε από το εκλογικό σώμα ως διεφθαρμένος και ανεπαρκής για να κυβερνήσει. Στις 7 Οκτωβρίου 1958, ο Mirza επέβαλε στρατιωτικό νόμο, διέλυσε την κυβέρνηση Sir Feroz Khan Noon και την Εθνοσυνέλευση και όρισε τον αρχηγό του πακιστανικού στρατού Ayub Khan ως νέο πρωθυπουργό (Ahmed, 2004). Μόλις 20 ημέρες αργότερα, ο Mirza παραιτήθηκε από την προεδρία και την παρέδωσε στον Khan (Ahmed, 2004).
Τον Φεβρουάριο του 1960, ο Khan ανέθεσε τη σύνθεση ενός καινούργιου Συντάγματος σε μια επιτροπή που συγκροτήθηκε από πέντε μέλη του Ανατολικού και πέντε μέλη του Δυτικού Πακιστάν, υπό την επίβλεψη του πρώην Προέδρου της χώρας Muhammad Shahabuddin. Ύστερα από ένα χρόνο περίπου, στις 8 Ιουνίου 1962, τέθηκε σε ισχύ το νέο αυτό Σύνταγμα και η επίσημη ονομασία του κράτους μετετράπη σε «Δημοκρατία του Πακιστάν», ενώ Ανατολικό και Δυτικό Πακιστάν είχαν τις δικές τους, ποικίλες επαρχιακές κυβερνήσεις και εκπροσωπούνταν επίσης σε μια κεντρική Εθνοσυνέλευση, όπως υπαγόρευε το ομοσπονδιακό σύστημα. Το Σύνταγμα του 1962 αποτελούσε τη βάση της κρατικής νομιμοποίησης, μέχρι το 1969, όταν επιβλήθηκε στρατιωτικός νόμος από τον πρόεδρο Yahya Khan. Ο Yahya Khan ανέλαβε τα καθήκοντα του τέως προέδρου Ayub Khan, ο οποίος φάνηκε ανίκανος να αντιμετωπίσει την απειλή από τις εξεγέρσεις του 1969 στο ανατολικό Πακιστάν, οι οποίες ήταν πολιτικού χαρακτήρα (Haziz, 2011).
Ένα χρόνο αργότερα, το 1970, διεξήχθησαν γενικές εκλογές στο Πακιστάν και δύο πολιτικά κόμματα, η Ένωση Awami (Awami League) και το Λαϊκό Κόμμα του Πακιστάν (Pakistan’s People Party- PPP), διατηρώντας και οι δύο κυρίως σοσιαλιστικές πολιτικές, αποτελούσαν τις επιλογές της εκλογικής περιφέρειας. Το κόμμα Awami League κέρδισε την πλειοψηφία των εδρών της Εθνοσυνέλευσης (160 από τα συνολικά) και της Επαρχιακής Συνέλευσης Ανατολικού Πακιστάν (298 από τα 310 συνολικά). Παρόλα αυτά, η εκλεγμένη Συνέλευση δεν τέθηκε σε λειτουργία, καθώς ο Πρόεδρος Khan και το PPP δεν ήταν ευχαριστημένοι με το εκλογικό αποτέλεσμα και δεν επιθυμούσαν την παρουσία ενός ανατολικού πακιστανικού κόμματος στην εξουσία (Talbot, 1998). Αυτό προκάλεσε μεγάλη αναταραχή και τελικά κατέληξε σε εμφύλια σύρραξη. Η εν λόγω σύγκρουση οδήγησε στην απόσχιση του ανατολικού Πακιστάν και τη δημιουργία της ανεξάρτητης δημοκρατίας του Μπαγκλαντές το 1971. Εν τω μεταξύ, ο Khan παραιτείται, παραδίδοντας την προεδρία στον Zulfikar Ali Bhutto, ηγέτη και ιδρυτή του PPP, ο οποίος κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Το κόμμα του Bhutto έχει χαρακτηριστεί ευρέως λαϊκίστικο, κυρίως λόγω της ρητορικής του (Willey, Jenkins, 2011).
Το 1973, με συναίνεση όλων των κομμάτων, θεσπίστηκε νέο Σύνταγμα, το οποίο χαρακτήριζε το Πακιστάν ως Ισλαμική Δημοκρατία, μαζί με τη θεσμοποίηση της πακιστανικής Γερουσίας υπό το άρθρο 59. Το Σύνταγμα τέθηκε σε ισχύ στις 14 Αυγούστου, την ίδια μέρα που ανέλαβε ο Bhutto ως πρωθυπουργός του Πακιστάν (Panhwar, 2013). Στις επόμενες εκλογές του 1977, το PPP έλαβε την πλειοψηφία των ψήφων. Τα πολιτικά κόμματα που αντιτάσσονταν στις πολιτικές του Bhutto, είχαν συσπειρωθεί υπό την ονομασία National Alliance of Pakistan (NPA- Εθνική Συμμαχία του Πακιστάν) λίγο πριν από την εκλογική αναμέτρηση (Wynbrandt, 2008). Η στρατηγική και η ρητορική της PNA είχαν ως αποκλειστικό στόχο να εξαντλήσουν τον Bhutto, μέσω κατηγοριών και έντονων, δημόσιων επικρίσεων για τις πολιτικές του κόμματός του. Η απόδοση του συνασπισμού στην επακόλουθη εκλογική αναμέτρηση δεν ήταν επαρκείς και μετά τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων, διαδόθηκαν σκόπιμα φήμες περί νοθείας και διαφθοράς από τα αντιμαχόμενα πολιτικά κόμματα, που κατέληξαν σε μεγάλης κλίμακας αναταραχές μεταξύ πολιτών (Mahmud, 2014). Το επακόλουθο κενό εξουσίας που προέκυψε, εκμεταλλεύτηκε ο Muhammad Zia ul-Haq, ο Αρχηγός του Στρατιωτικού Επιτελείου, ο οποίος διέπραξε στρατιωτικό πραξικόπημα και επέβαλε το στρατιωτικό νόμο στις 5 Ιουλίου 1977 (Dossani, 2005). Ο Zia είναι γνωστός ως επί το πλείστον στην πακιστανική πολιτική ιστορία για τη στάση του απέναντι στον πόλεμο μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και του Αφγανιστάν, όπου το καθεστώς του στήριξε τους αντάρτες του τζιχάντ του Αφγανιστάν ενάντια στη σοβιετική κατοχή, καθώς και την αντίληψή του περί «εξισλαμισμού» του Πακιστάν (Bennett, 2002). Ηγήθηκε, επίσης, του πυρηνικού προγράμματος του Πακιστάν και των εξωτερικών σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα κατά τη διάρκεια της θητείας του, όπου παράλληλα περιορίστηκαν όλες οι πολιτικές ελευθερίες περιορίστηκαν και επιβλήθηκε λογοκρισία στον τύπο (Talbot, 1998).
Η δημοκρατία στο Πακιστάν δεν αποκαταστάθηκε μέχρι το 1988, όπου διεξήχθησαν γενικές εκλογές για την επιλογή των μελών της Εθνοσυνέλευσης και της Γερουσίας. Το ΡΡΡ κέρδισε την πλειονότητα των ψήφων, σύμφωνα με τις στατιστικές της Gallup και η Benazir Bhutto ανέλαβε ως νέα πρωθυπουργός της χώρας – και η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός στην πολιτική ιστορία του Πακιστάν. Κατά τη διάρκεια της θητείας της, οποιεσδήποτε μεταρρυθμίσεις που επιχείρησε, περιορίστηκαν είτε από εξαιρετικά θρησκευτικές είτε από συντηρητικές δυνάμεις (Shyam, 2008). Η Bhutto μετέπειτα κατηγορήθηκε ευρέως για νεποτισμό και διαφθορά. Το 1990, ο Πρόεδρος Khan απέρριψε την κυβέρνηση Bhutto και διέλυσε την Εθνοσυνέλευση. Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν την ίδια χρονιά, αναδεικνύοντας τον Nawaz Sharif ως το νέο πρωθυπουργό της χώρας・ επρόκειτο για τον πολιτικό ηγέτη μιας δεξιάς πολιτικής συμμαχίας,της Islami Jamhoori Ittehad, η οποία έλαβε ευρεία υποστήριξη χάριν στις συντηρητικές της πολιτικές. Παρ’ όλα αυτά, τρία χρόνια αργότερα, το 1993, ο Sharif και ο Khan απέρριψαν τα καθήκοντά τους να ασχοληθούν με διάφορα θέματα που σχετίζονται με την ενέργεια μεταξύ τους (Nohlen, Grotz, Hartmann, 2001). Η Benazir Bhutto εξελέγη για δεύτερη θητεία ως πρωθυπουργός, με τον Farroq Lagari ως πρόεδρο (Gargan, 1993) και τρία χρόνια αργότερα, ο Lagari διέλυσε την Εθνοσυνέλευση εξαιτίας κατηγοριών διαφθοράς εναντίον της Bhutto και πραγματοποιήθηκε εκλογικός γύρος, ο οποίος ανέδειξε το Nawaz Sharif στο αξίωμα του Πρωθυπουργού, για δεύτερη φορά. Μόλις δύο χρόνια αργότερα, το 1999, ο αρχηγός του στρατού, Sharif Pervez Musharraf, διέπραξε στρατιωτικό πραξικόπημα, ενώ παράλληλα καταδίκασε προηγούμενους πολιτικούς ηγέτες υπό κατ ‘οίκον περιορισμό (Abbasi, 1999). Το Πακιστάν πέρασε μακρά περίοδο υπό στρατιωτική δικτατορία, από το 1999 έως το 2008. Ο Musharraf έγινε πρόεδρος το 2001, διενήργησε δημοψήφισμα τον Μάιο του 2002 και διοργάνωσε εκλογές, των οποίων το αποτέλεσμα ήταν το κόμμα του Μουσουλμανικού Συνδέσμου του Πακιστάν (PML-Q) που υποστηρίχθηκε από το στρατό, προκειμένου να εδραιωθεί η εικόνα ενός δημοκρατικού καθεστώτος. Οι πολιτικές του χαρακτηρίζονται ευρέως ως ένα μίγμα συντηρητισμού και αριστερών ιδεολογιών. Ο Musharraf διατήρησε ισχυρές πολιτικές κατά της τρομοκρατίας, υποστηρίζοντας παράλληλα την οικονομική και κοινωνική φιλελευθεροποίηση (Morris, 2008).
Υπό την επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Musharraf πραγματοποίησε γενικές εκλογές στις 18 Φεβρουαρίου 2008 (Burns, 2008) των οποίων αρχικά η προγραμματισμένη ημερομηνία ήταν το Νοέμβριο του 2007, αλλά άλλαξε έπειτα από συμφωνία του Μουσάραφ για τον Ιανουάριο του 2008. Λόγω όμως της ατυχούς δολοφονίας του Benazir Bhutto, η ημερομηνία διορίστηκε και πάλι το Φεβρουάριο (Rashid, 2008), όπου ο ηγέτης του PPP, Yousaf Raza Gilani, κέρδισε τις εκλογές και ανέλαβε ως ο νέος πρωθυπουργός της χώρας, με τον Musharraf στο προεδρικό κάθισμα. Ωστόσο, εξαιτίας της συλλογικής έλλειψης εμπιστοσύνης προς το Musharraf, τα κόμματα που είχαν κερδίσει την πλειοψηφία των εδρών, το PPP και η πρόσφατα ανεπτυγμένη Πακιστανική Μουσουλμανική Ένωση (PML-N), σχημάτισαν κυβέρνηση συνασπισμού. Εντός μίας εβδομάδας, η PML-N εγκατέλειψε τον συνασπισμό, προκειμένου να ηγηθεί της διαδικασίας μομφής του Musharraf, ο οποίος ήταν εξόριστος στο Λονδίνο. To PPP τότε προέβη σε σύσταση συμμαχίας των αριστερών κομμάτων, όπως το Muttahida Qaumi Movement (MQM), το Εθνικό Κόμμα Awami (ANP), το Jamiat Ulema-e Islam (JUI F) (Rashid, 2008). Ο εν λόγω κυβερνητικός σχηματισμός παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 2013, αποτελώντας την πρώτη πολιτικά εκλεγμένη κυβέρνηση που ολοκλήρωσε τη θητεία της στην πακιστανική πολιτική ιστορία. Στις 11 Μαΐου 2013 πραγματοποιήθηκαν εκλογές, με τον Mamnoon Hussain να αναδεικνύεται Πρόεδρος και τον Nawaz Sharif στο αξίωμα του Πρωθυπουργού. Γενικές εκλογές διεξήχθησαν και πάλι στις 25 Ιουλίου 2018, με τον κ. Imran Khan από το Πακιστάν Tehreek-e-Insaf (PTI) να τοποθετείται στη θέση του πρωθυπουργού και τον Arif Alvi του ίδιου πολιτικού κόμματος στη θέση του προέδρου(Fair, 2018). Σήμερα, ο προαναφερόμενος πολιτικός σχηματισμός εξακολουθεί να ασκεί καθήκοντα.
O Arif Alvi, λίγες ώρες μετά την εκλογή του στο αξίωμα του Προέδρου του Πακιστάν. (Πηγή: Economic Times)
Όπως συνέβη στην πλειονότητα των παγκόσμιων περιοχών που βρίσκονταν υπό την επίδραση των ευρωπαϊκών αποικιακών δυνάμεων μέχρι τον 20ό αιώνα, το Πακιστάν δεν κατόρθωσε να επιτύχει πολιτική σταθερότητα και – το σημαντικότερο – την εγκαθίδρυση δημοκρατικών μηχανισμών και θεσμών. Τα κενά εξουσίας που προέκυψαν από την αποχώρηση των στρατευμάτων της βρετανικής αυτοκρατορίας κατελήφθησαν, είτε από στρατιωτικές δυνάμεις υπό την ηγεσία φιλόδοξων δικτατόρων, είτε από υπερβολικά αισιόδοξους δημοκρατικούς ηγέτες που συχνά υπερεκτιμούσαν την ετοιμότητα του πακιστανικού λαού και υποτιμούσαν τη δύναμη του στρατού, ιδιαίτερα σε μία χώρα η οποία ανέκαθεν έδινε προτεραιότητα στον τομέα αυτό. Κανείς επίσης δεν είναι σε θέση να αγνοήσει την περίπλοκη ιστορία του Πακιστάν που βρίθει ταραχών, εξεγέρσεων και συγκρούσεων, που σίγουρα διέτρεχαν τις εξτρεμιστικές πολιτικές ιδεολογίες και κινήματα, μαζί με την αβεβαιότητα των πολιτών. Το μάθημα είναι ότι όλες οι πολιτικές πρωτοβουλίες στο πακιστανικό έδαφος χρειάζονται έναν μόνο παράγοντα για να πετύχουν και αυτή είναι η συγκατάθεση του στρατού ή μόνο η συμμόρφωσή του με την συμφραζόμενη πολιτική διοίκηση (Singh, 2018).
Η άποψη του ιστορικού Burns για το συγκεκριμένο ζήτημα αποτελεί κλειδί προκειμένου να κατανοήσουμε την κατάσταση εξ ολοκλήρου: καθώς η δημοκρατία στο Πακιστάν ήταν πρακτικά καταδικασμένη κατά τα πρώτα χρόνια της ύπαρξής της, είναι φυσικό τα θεσμικά της όργανα και οι μηχανισμοί της να μην είναι σταθεροί και να λειτουργούν σωστά. Επίσης, δεν πρέπει να λησμονούμε, ότι σε μια χώρα όπου ο στρατός έχει συντηρήσει μια τόσο ισχυρή θέση καθ ‘όλη τη διάρκεια των ετών και ο τίτλος του Aρχηγού του Στρατού είναι η ύψιστη τιμή που μπορεί να υπομείνει ένας πακιστανός πολίτης (Coleman, Lawson-Remer, 2008), είναι αρκετά δύσκολο για κάποιον να διαφοροποιήσει τον ρόλο του στρατού και τον ρόλο της διακυβέρνησης στον τομέα της δημοκρατικής πολιτικής. Όπως δήλωσε ο Winston Churchill: «Η δημοκρατία είναι η χειρότερη μορφή κυβέρνησης, εκτός από όλους τους άλλους». Το Πακιστάν μπορεί να περπατήσει στο δρόμο της δημοκρατίας όσο έχει περπατήσει οποιοδήποτε άλλο έθνος με μια ταραγμένη πολιτική τροχιά στις πλάτες του.
Βιβλιογραφία:
- Mallah, S. (2019). Pakistan Times | Op-Ed: Two-Nation Theory Exists.
- Singh, Nagendra Dr. (2003). Encyclopaedia of Bangladesh. Anmol Publications Pvt. Ltd. pp. 9–10.
- Tudor, Maya (2013), The Promise of Power: The Origins of Democracy in India and Autocracy in Pakistan. Chapter 5. Cambridge University Press.
- Ahmed, Salahuddin (2004). Bangladesh: past and present. APH Publishing. pp. 151–153
- Haziz, S. (2019). A chapter from history: Yahya Khan’s quick action.
- Willey, F., & Jenkins, L. (2011). The Ghost of Bhutto – Pak Tea House.
- Talbot, Ian (1998). Pakistan: A Modern History. St. Martin’s Press. P.190-193.
The Constitution of 1973 | Provided a free and independent Judiciary. (2019).
- Mahmud, T. (2014). The Bazaar Movement of 1977. Bennett, Owen Jones (2002). Pakistan : eye of the storm. New Haven and London: Yale University Press. pp. 16–7.
- Wynbrandt, James Gerges(2008) ; A brief history of Pakistan. New York: Facts on File. pp. 210–240
- General Elections 1977 | Second general elections in the history of Pakistan. (2019).
- The Eighth Amendment. (2019). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου από http://www.pakistani.org/pakistan/constitution/amendments/8amendment.html
- Jalal, Ayesha (2014). The struggle for Pakistan: a Muslim homeland and global politics.Διαθέσιμο σε: https://books.google.pl/books?id=87VnBAAAQBAJ&pg=PA179&redir_esc=y
- Pakistan at the polls (2019).Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου, από http://gallup.com.pk/bb_old_site/election/1990ElectionStudies.pdf
- Senate of Pakistan. (2019).Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου, από http://www.senate.gov.pk/en/essence.php?id=1098&catid=4&subcatid=138&cattitle=About
- Wayback Machine. (2019). Ανακτήθηκε στις 6 Μαρτίου, από https://web.archive.org/web/20170328212535/http://www.pildat.org/publications/publication/elections/First10GeneralElectionsofPakistan.pdf#
- U.S. Library of Congress. Pakistan – Islami Jamhoori Ittehad. (2019).Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου, από http://countrystudies.us/pakistan/67.htm
- Dieter Nohlen, Florian Grotz & Christof Hartmann. Elections in Asia: A data handbook (2001) Volume I, p678
- Rashid, Ahmet (2007) Pakistan’s uncertain year ahead. BBC News.Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου, from http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6211639.stm?lsf
- Morris, Chris (2008). Pervez Musharraf’s mixed legacy. BBC News. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου , από http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7567592.stm
- Gargan, E. (1998). Pakistan Government Collapses; Elections Are Called.
- Hussain, Z. (2002). Opinion | Pakistan’s Dubious Referendum.l
- Abbasi, Ansar (1999). “No martial law in country”. Dawn wire service, Abbasi. Dawn Newspapers.
- Singh, M. (2018). The Curious Case of Pakistan’s Democracy | GRI.
- The Economic Times (2018), Pakistan Tehreek-e-Insaf’s Arif Alvi elected new Pakistan president: Reports. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου, από https://economictimes.indiatimes.com/news/international/world-news/ptis-arif-alvi-elected-new-pakistan-president-reports/articleshow/65672835.cms