Τα χημικά όπλα αποτελούν μία ειδική κατηγορία όπλων. Έχουν ενταχθεί στην κατηγορία των όπλων μαζικής καταστροφής, καθώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να ελεγχθεί το μέγεθος των συνεπειών από την χρήση τους. Αδύνατη κρίνεται η διάκριση τόσο μεταξύ μαχητών και αμάχων, όσο και η μη μόλυνση του περιβάλλοντος. Οι τοξικοι παράγοντες (chemical agents) των χημικών όπλων επιτίθονται στον ανθρώπινο οργανισμό με διάφορους τρόπους. Η διάκριση υφίσταται ανάμεσα στις τοξικές ουσίες, που δημιουργούν φουσκώματα πάνω στο δέρμα (θείο και φωσγένο οξίμης), στους τοξικούς παράγοντες, που επιδρούν στο αίμα (υδροκυάνιο και κυανογεννή αλογονίδια), σε εκείνους, που προκαλούν πνιγμό (δραστική ουσία εδώ η chloropicrin), καθώς και στους τοξικούς παράγοντες, που ενεργούν επί του νευρικού συστήματος (sarin, tabun και soman). Ο θάνατος από τις ουσίες των χημικών όπλων,όντας εξαιρετικά βασανιστικός, έχει αποδοθεί με την αγγλική φράση «drowning on dry land».[1]
Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο και το Διεθνές Ποινικό Δίκαιο προβλέπει τη ρητή και ξεκάθαρη απαγόρευση της χρήσης χημικών όπλων στις διακρατικές ένοπλες συγκρούσεις·μία τέτοια απαγόρευση, ωστόσο, ήταν λιγότερο σαφής στις μη διεθνείς συγκρούσεις. Συγκεκριμένα, το Πρωτόκολλο της Γενεύης του 1925 για την απαγόρευση χρήσης χημικών και βιολογικών όπλων (Geneva Gas Protocol) απαγορεύει «τη χρήση σε πόλεμο ασφυκτιογώνων και δηλητηριωδών αερίων και όλων των ανάλογων υγρών, υλικών και συσκευών». Το πρωτόκολλο, ωστόσο, είχε υπογραφεί μεταξύ κρατών και έτσι, παρά το γεγονός ότι η Συρία αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος των διατάξεων, η κυβέρνηση Ασαάντ δεν ενέπιπτε σε κάποια αντίστοιχη νομική υποχρέωση εναντίων ανταρτών στο πλαίσιο ενός εμφυλίου πολέμου.
Επίσης, η Συρία αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος σε μια σειρά διεθνών συνθηκών ανθρωπιστικού χαρακτήρα, όπως στην Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας(1948) και του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR 1966), τα οποία επί της ουσίας προφυλλάσουν το δικαίωμα στην ζωή και φαινομενικά θα απαγόρευαν την χρήση χημικών όπλων. Παρόλα αυτά, οι συμφωνίες αυτές δεν απαγορεύουν ρητά τους τρόπους και τις μεθόδους εξόντωσης πολιτών του κράτους ή διάπραξης γενοκτονίας. Συνεπώς, εάν το καθεστώς της Συρίας χρησιμοποίησε χημικά όπλα, που οδήγησαν στην τέλεση τέτοιων θηριωδιών, τότε, προφανώς, υφίσταται παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου, αλλά όχι περισσότερο από το εάν χρησιμοποιηούντο μόνο συμβατικά όπλα για τις ίδιες ενέργειες. Με άλλα λόγια, ο μαρτυρικός θάνατος αμάχων δεν επέφερε πρόσθετο νομικό κολασμό στην περίπτωση της Συρίας.
Στις 21 Αυγούστου σημειώθηκε επίθεση από πυραύλους στο προάστιο Γκούτα της Δαμασκού. Στο σημείο της έκρηξης κατοικούσαν αποκλειστικά πολίτες. Σύντομα έγινε αντιληπτό από τον ίδιο τον πλυθησμό, πως δεν επρόκειτο για μία ακόμη κοινότυπη επίθεση, αλλά πως οι πύραυλοι περιείχαν χημικούς παράγοντες, οι οποίοι απελευθερώθηκαν στην γύρω περιοχή. Πράγματι, έρευνα των ΗΕ στην περιοχή επιβεβαίωσε λίγες μέρες μετά την ύπαρξη «ξεκάθαρων και πειστικών τεκμηρίων» της χρήσης του τοξικού παράγοντα sarin, ενώ μεταγενέστερη έρευνα του 2014 από το Συμβούλιο Προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατέδειξε, πως «σημαντικές ποσότητες sarin χρησιμοποιήθηκαν σε μία προμελετημένη επίθεση επί κατοικημένης περιοχής, με αποτέλεσμα την πρόκληση μαζικών θανάτων άμαχων πολιτών».
Οι ανθρώπινες απώλειες έφτασαν τις 1400. Η επίθεση αυτή ήταν η πιο φονική ως απόρροια της χρήσης χημικών όπλων από τον πόλεμο του Ιράκ-Ιραν(1980-1987). το Ηνωμένο Βασίλειο,οι Η.Π.Α. και η Γαλλία συζήτησαν το ενδεχόμενο στρατιωτικής επέμβασης επί του καθεστώτος Ασαάντ. Στις 6 Σεπτεμβρίου κατατέθηκε στην Γερουσία ψήφισμα, που θα εξουσιοδωτούσε την χρήση στρατιωτικής βίας από τη μεριά των Η.Π.Α. κατά των κρατικών δυνάμεων της Συρίας. Το ψήφισμα, ωστόσο, πάρθηκε πίσω, όταν στις 10 Σεπτέμβρη του 2013 η κυβέρνηση της Συρίας αποδέχτηκε την πρόταση, που της είχαν καταθέσει απο κοινού η Ρωσία και οι Η.Π.Α. για παράδοση «όλων ανεξαιρέτως» των χημικών όπλων για καταστροφή. Ακολούθησε η πρόθεση της Συρίας για συμμετοχή στη Σύμβαση για την Κατάργηση των Χημικών Όπλων και τελικά, η υπογραφή της Σύμβασης στα μέσα Σεπτεμβρίου του 2013.
Εν αντιθέσει με το ασεφές νομικό καθεστώς σχετικά με την χρήση χημικών όπλων, που περιέβαλλε τη Συρία μέχρι το καλοκαίρι του 2013, το υφιστάμενο νομικό καθεστώς είναι ρητό και ξεκάθαρο. Η Σύμβαση για την Κατάργηση των Χημικών Όπλων (CWC) καθιστά παράνομη την παραγωγή, την ανάπτυξη, την αποθήκευση (stockpiling) και την οποιαδήποτε χρήση σε εμπόλεμη σύρραξη των χημικών όπλων. Ακόμα, καθιστά απαραίτητη την καταστροφή των υπάρχοντων χημικών όπλων. Παράλληλα, η απόφαση (resolution) υπ’αριθμόν 2118 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που υιοθετήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου του 2013, έδινε στην κυβέρνηση της Συρίας προθεσμία μέχρι τα μέσα του 2014 για την ολική καταστροφή του χημικού οπλοστασίου της. Αυτή ήταν μια διαδικασία, που βάσει των αναφορών του Οργανισμού για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων(OPCW) ολοκληρώθηκε σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα. Συνεπώς, οι νομικές διατάξεις που δεσμεύουν την Συρία πλέον, απαγορεύουν όχι μόνο την χρήση των χημικών όπλων, αλλά ακόμη και την ύπαρξη ή την κατασκευή τους.
Παρ’όλα αυτά, δεκάδες παραμένουν τα περιστατικά χρήσης ή εκτιμώμενης χρήσης χημικών όπλων στην Συρία εκ τοτε, με πιο πρόσφατο αυτό στο Khan Shaykhun στις 4 Απριλίου του 2017 με απολογισμό 74 νεκρούς. Η αλήθεια είναι, πως οι φρικαλαιότητες εξακολοθούν να συμβαίνουν, παρά την επιβεβαιωμένη καταστροφή των χημικών όπλων και την αυστηρή (ισχύουσα και για 192 άλλα κράτη) νομοθεσία. Η συνέχιση κάποιων χημικών επιθέσεων πάντως, θα μπορούσε να αποδοθεί στην σχετική άνεση κατασκευής τους έξω από το πλαίσιο κάποιας εξειδικευμένης βιομηχανικής εγκατάστασης, στη σχετικά απλή απαιτούμενη τεχνογνωσία και κυρίως στην μεγάλη ευκολία εξεύρεσης των απαραίτητων υλικών, το σύνολο σχεδόν των οποίων κυκλοφορεί ελεύθερα στο εμπόριο.
Βιβλιογραφία:
-Aqsa Mahmud, Blake. “A Legal ‘Red Line’?: Syria and the Use.” 2013.
-Hall, Andrew. «The Syrian Conflict and International Humanitarian Law.» 2013
-Marauhn, Thilo. Chemical Weapons and Warfare. Max Planck Foundation, June,2016
-United Nations Mission on Investigate Allegations of the Use of Chemical Weapons in the Syrian Arab Republic”. United Nations. 13 December 2013.
-OPCW Report,Office of the Director-General S/1230/2014 18 December 2014
-Independent International Commission of Inquiry on the Syrian Arab Republic: Human rights abuses and international humanitarian law violations in the Syrian Arab Republic, 21 July 2016- 28 February 2017
-Resolution 2118 United Nations documents. United nations. 27 September 2013.
-Convention on the Prohibition
of the Development, Production, Stockpiling and Use of Chemical Weapons and on
their Destruction”. United Nations Treaty Collection
[1] Jacques Forster, Vice-President, Int’l Comm. of the Red Cross, Statement at the International
Seminar on the Biological and Chemical Weapons Threat: Preventing the Use of Biological and
Chemical Weapons (Oct. 6, 2005).