Γράφει ο Γιάννης Κουτζούμης
Από τις πρώτες κιόλας διαλέξεις εντός των αμφιθεάτρων, οι φοιτητές των Διεθνών Σχέσεων διδάσκονται ότι η ισχύς ενός κράτους συναρτάται άμεσα με την γεωπολιτική του εμβέλεια. Ένα από τα σημαντικότερα συστατικά στοιχεία της γεωπολιτικής εμβέλειας αποτελούν οι πλουτοπαραγωγικές πηγές, οι οποίες μαζί με την γεωγραφική θέση της χώρας συνιστούν τους θεμέλιους λίθους της γεωπολιτικής, της γεωστρατηγικής, καθώς και της συνολικής ισχύος που επίκειται να αποκτήσει το κράτος. Η κοινή λογική λέει ότι η ύπαρξη πλουτοπαραγωγικών πηγών προϊδεάζει αυτομάτως σε οικονομική ανάπτυξη, άρα σε πλεονεκτικότερη θέση εντός του διεθνούς συστήματος. Είναι όμως πάντοτε έτσι; Το αληθές του παραπάνω ισχυρισμού θα μελετηθεί με βάση το εν εξελίξει βίωμα της Βενεζουέλας.
Πρώτη σε αποθέματα πετρελαίου παγκοσμίως, όγδοη σε αποθέματα φυσικού αερίου, αποθέματα χρυσού που η αξία τους ξεπερνάει το ΑΕΠ της Δανίας, αποθέματα σιδήρου μεγαλύτερης αξίας από το ΑΕΠ της Ισπανίας, αποθέματα κολτανίου, σε μία ιδανική τοποθεσία με την έννοια ότι έχει πρόσβαση στην θάλασσα (Καραϊβική), γεωγραφική έκταση που δεν περιορίζεται από τις Άνδεις όπως γίνεται με το Περού ή την Βολιβία, δεν κατακερματίζεται από το απέραντο δάσος του Αμαζονίου, ακροβατώντας ανάμεσα στην Λατινική και Κεντρική Αμερική. Ιδανικές, δηλαδή, συνθήκες για δραστήριο εμπόριο, οικονομική ανάπτυξη και άρα σε απόκτηση ισχύος. Γιατί όμως, πλέον, η Βενεζουέλα θεωρείται αποτυχημένο κράτος, βυθισμένο στη δίνη της εξαθλίωσης και της βίας;
Πολλοί θα αποκριθούν ότι για αυτό ευθύνεται η πολιτική ανεπάρκεια του Μαδούρο, η οποία μαζί με την αποστροφή των ΗΠΑ προς το αριστερών πεποιθήσεων καθεστώς του και σε συνδυασμό με την διαχρονική ροπή επεμβάσεων της υπερδύναμης στις χώρες του δυτικού ημισφαιρίου ως συνέχεια του δόγματος Μονρόε (1823), προκειμένου να διασφαλιστούν τα εθνικά και εμπορικά της συμφέροντα, πυροδοτείται κοινωνικοπολιτική αστάθεια κλιμακούμενης έντασης. Αυτή η απάντηση είναι εν μέρει σωστή. Διότι, η κρίση στη Βενεζουέλα από το 2013 και έπειτα, έχει τις ρίζες της σε πολυδιάστατα αίτια τα οποία συναντώνται από τις μέρες εξουσίας του προέδρου που διαδέχτηκε ο Μαδούρο, του Ούγκο Τσάβες.
Ο τελευταίος είχε κερδίσει πανηγυρικά τις προεδρικές εκλογές στις 6 Δεκεμβρίου 1998 και ήταν ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της χώρας μέχρι και τον θάνατό του στις 5 Μαρτίου 2013. Η εκλογή του Τσάβες σήμανε αυτόματα την αυγή της Μπολιβαριανής Επανάστασης, ενός κινήματος με στόχο τη βελτίωση του επιπέδου ζωής των φτωχών τάξεων, την κοινωνική ασφάλιση, την αναδιανομή της γης και το ξήλωμα της διεφθαρμένης ελίτ που στερείται πολιτικά κανάλια επικοινωνίας με τον λαό. Αυτή η απαξίωση των προγενέστερων συστηματικών κομμάτων διευκόλυνε την ολική ρήξη του Τσάβες με το κατεστημένο, πατώντας πάνω στα ερείπια του πολιτικού συστήματος για να φανεί ως μεσσίας που θα λύσει όλες τις κοινωνικές ανισότητες.
Από εκεί και έπειτα, η πολιτική ατζέντα του Τσάβες ήταν πετρελαιοκεντρική, δηλαδή βασίστηκε αποκλειστικά και μόνο στα κέρδη του πετρελαίου για να χρηματοδοτήσει την κοινωνική πρόνοια. Ευνόητος, λοιπόν, στόχος για την τότε κυβέρνηση ήταν o, από το 1976, κρατικοποιημένος κολοσσός παραγωγής πετρελαίου PDVSA, που κατείχε σχεδόν το μονοπώλιο της παραγωγής και εξαγωγής του καυσίμου στη Βενεζουέλα. Ο πυλώνας της εθνικής οικονομίας μετατράπηκε γρήγορα σε πολιτικό όργανο αφού ο Τσάβες εκκαθάρισε όλους τους τεχνοκράτες και εξοικειωμένους με τον πετρελαϊκό τομέα υπαλλήλους που βρήκε εκεί, διότι τους θεώρησε πολιτικούς αντιπάλους, αντικαθιστώντας τους με ανθρώπους της αρεσκείας του. Εν ολίγοις, η PDVSA αποτέλεσε την κυριότερη αρτηρία χρηματοδότησης των σοσιαλιστικών προγραμμάτων της Μπολιβαριανής Επανάστασης, στελεχώθηκε με άτομα που δεν γνώριζαν το αντικείμενο και τον Τσάβες, μεταξύ των άλλων, απρόθυμο να επενδύσει μέρος των πετρελαϊκών κερδών για την βελτίωση της εξόρυξης αργού πετρελαίου. Η πολιτική του συνεχίστηκε το 2001 με μεγάλες αυξήσεις στα δικαιώματα εκμετάλλευσης πετρελαίου που οι ξένες εταιρίες όφειλαν να καταβάλλουν στην κυβέρνηση, άρα το μονοπώλιο της PDVSA εδραιώθηκε, και έναν χρόνο αργότερα, επαναβεβαιώθηκε η πολιτική χρήση της εταιρείας συνεχίζοντας με εκκαθαρίσεις διευθυντών που βρίσκονταν εκεί από το παλιό καθεστώς. Το 2002 αποδεικνύεται χρονιά σταθμός, καθώς αυτές οι κινήσεις πυροδότησαν δημόσιες διαμαρτυρίες, 2μηνες απεργίες και ένα αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Τσάβες, ο οποίος ανταπαντά με νέο κύμα απομάκρυνσης υπαλλήλων (υπολογίζονται 18.000 εργαζόμενοι) την στιγμή που η παραγωγή πετρελαίου κατά τις δίμηνες απεργίες παρέλυσε και τελικά βυθίστηκε από 3 εκατομμύρια βαρέλια/μέρα που ήταν πριν, σε 200 χιλιάδες βαρέλια/μέρα. Ωστόσο, οι εκροές ανθρώπινου δυναμικού και η συστολή της παραγωγής κρύφθηκαν κάτω από το χαλάκι διότι κατά την εξαετία 2002-2008, η τιμή του πετρελαίου ανερχόταν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα (περίπου 150 δολάρια/βαρέλι) το οποίο μεταφράζεται σε 60 δισεκατομμύρια δολάρια κέρδη για το ίδιο διάστημα. Διόλου ευκαταφρόνητο ποσό για να συνεχιστεί απρόσκοπτα η κοινωνική ατζέντα του τσαβισμού.
Αυτές, όμως, οι μεγάλες και απότομες διακυμάνσεις της τιμής του πετρελαίου είναι ικανές να οδηγήσουν από την κερδοφορία στον οικονομικό μαρασμό. Την διαπίστωση αυτή έκανε ο διάδοχος του Τσάβες από τον Απρίλιο του 2013, Νικολάς Μαδούρο. Η τιμή του πετρελαίου το 2014 κατρακύλησε στα 47 δολάρια/βαρέλι με αποτέλεσμα οι, κατά 98% εξαρτημένοι από το πετρέλαιο, πρόσοδοι του κράτους να πέσουν από τα 121 στα 48 δισεκατομμύρια δολάρια. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τον προγενέστερο κύκλο διαχείρισης, ήτοι, μηδενικές επενδύσεις, κρατικός παρεμβατισμός, συσσώρευση κρατικού χρέους (105 δισ. δολάρια, 2017), έλεγχος τιμών στα προϊόντα, σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών και μηδενική αποταμίευση ξένου συναλλάγματος, συνέθεσαν τη σημερινή οικονομική κατάσταση της Βενεζουέλας Μια οικονομία που το εθνικό της νόμισμα, το Μπολιβάρ έχει χάσει το 99,9% της αξίας του, έναν πληθωρισμό που αναμένεται φέτος να φτάσει τα 10.000.000%, με σοβαρότατες ελλείψεις σε βασικά προϊόντα και φάρμακα διότι λόγω έλλειψης ξένου συναλλάγματος αδυνατεί να τα εισαγάγει, τις επιχειρήσεις να δουλεύουν μόλις στο 18% των δυνατοτήτων τους λόγω των εκτεταμένων διακοπών ηλεκτροδότησης, με το ΑΕΠ της χώρας το 2018 (276 δισεκατομμύρια δολάρια) να είναι μικρότερο από το αντίστοιχο της μικρή πολιτείας του Κονέκτικατ των ΗΠΑ (279,7 δισεκατομμύρια).
Όσον αφορά τον νυν πρόεδρο της Βενεζουέλας, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι απλά στάθηκε άτυχος λόγω της παγκόσμιας οικονομικής συγκυρίας. Πάντως, αν και δύο φορές εκλεγμένος ο Μαδούρο, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να συγκριθεί με την αποδοχή, την πειθώ και το έρεισμα του προκατόχου του. Απλώς, συνέχισε στα νεοποπουλιστικά χνάρια του τσαβισμού (προσωποκεντρικό-στρατιωτικοποιημένο καθεστώς, αντιιμπεριαλιστική ρητορική) χωρίς την παραμικρή απόκλιση. Βλέποντας και ο ίδιος την χαμηλή του δημοτικότητα ή τις καθημερινές πορείες διαμαρτυρίας λόγω της οικονομικής κατάστασης, “θωράκισε” το καθεστώς του με μια σειρά ενεργειών, όπως την συγκέντρωση όλων των εξουσιών στα χέρια του (Ανώτατο Δικαστήριο, εκλογική αρχή, στρατός), αφαίρεση εξουσίας από το Κοινοβούλιο (2017), ενώ η αντιπολίτευση κατείχε την πλειοψηφία του από το 2015, την καταπίεση του Τύπου, καθώς και την φυλάκιση πολιτικών αντιπάλων με την πρόφαση του “πραξικοπηματία προδότη”. Η πλειοψηφία του δυτικού κόσμου τον αποκήρυξε ως “δικτάτορα”, με τις ΗΠΑ να πρωτοστατούν στις οικονομικές και διπλωματικές κυρώσεις κατά του Καράκας, δίνοντας ακόμη ένα ισχυρό πλήγμα στην εγχώρια οικονομία. Συνεπώς, η αδυναμία χρηματοδότησης, οι διαμορφωμένα ανύπαρκτες -πέραν του πετρελαίου- εξαγωγές της χώρας μαζί με την εξωτερική οικονομική πίεση των Αμερικανών, δένουν τα χέρια του Μαδούρο, ο οποίος αναλώνεται, πλέον, σε κινήσεις απελπισίας, όπως η δημιουργία ψηφιακού νομίσματος (“petro”) αποσκοπώντας στην παράκαμψη των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στη χώρα του, πωλήσεις 73 τόνων χρυσού από τα εθνικά αποθέματα σε εταιρείες των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Τουρκίας και τέλος, οι συνολικά 26 αυξήσεις στον βασικό μισθό από την αρχή της θητείας του, συμπεριλαμβανομένης της φετινής που ανέρχεται στα 300%. Χωρίς αντίκρισμα, βέβαια, η τελευταία κίνηση, αν σκεφτεί κανείς ότι λόγω του υπερπληθωρισμού, ένα ρολό χαρτί υγείας κοστίζει σήμερα 2,6 εκατομμύρια Μπολίβαρ (0,60$)!
Αποκλειστικοί υπεύθυνοι για την οικονομική κατάσταση και κατ’ επέκταση, της κοινωνικοπολιτικής αστάθειας στη χώρα, είναι ο Ούγκο Τσάβες και ο Νικολάς Μαδούρο, Στην αστάθεια αυτή, προφανώς συνεπικουρεί και η εξωτερική πίεση από πλευράς Αμερικής. Ο γραφών, όμως, υποστηρίζει ότι για την αποτυχία αυτή, δεν ευθύνονται αποκλειστικά και μόνο οι αριστερές πεποιθήσεις του τσαβισμού. Ως επιχείρημα αυτού μπορεί να παρατεθεί η αποτυχία της δημοκρατικής και μη-αριστερής κυβέρνησης της Νιγηρίας η οποία αν και σημαντική πετρελαιοπαραγωγός χώρα, είδε το νόμισμα της να καταποντίζεται μετά από μια ακόμη υποχώρηση της διεθνούς πετρελαϊκής τιμής το 2015 λόγω, αντιστοίχως με τη Βενεζουέλα, λανθασμένων πολιτικών διαχείρισης.
Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε από το μάθημα της Βενεζουέλας, είναι η διττή ανάγνωση της ύπαρξης πλουτοπαραγωγικών πηγών σε μια χώρα. Μπορεί από τη μία να οδηγήσουν σε εύκολο και βραχυπρόθεσμο πλουτισμό, μπορεί από την άλλη να εφησυχάσουν την εξουσία και τους εξουσιαζόμενους ότι τα προβλήματα θα είναι λυμένα εσαεί, να αποτελέσουν πειρασμό για διαφθορά καθώς και πάτημα για αδρανοποίηση των πολιτικών μηχανισμών ή και των απαραίτητων επενδύσεων. Η Βενεζουέλα πλήρωσε ακριβά το τίμημα της “κακής πλευράς” του πετρελαίου, αφήνοντας αίμα και νεκρούς στις οδομαχίες, περίπου τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπους εκτός χώρας προκειμένου να διαφύγουν από την εξαθλίωση και με τις πιθανότητες απεμπλοκής της από την κρίση, ελάχιστες (για την ώρα).
ΠΗΓΕΣ
Πηγές:
1) Ρουσίρ Σάρμα, Πώς πετυχαίνουν τα έθνη; Δέκα κανόνες για έναν κόσμο σε κρίση, εκδ. ΔιαΝΕΟσις, 2019.
2) Leonardo Vera, Venezuela 1999-2014: Macro-Policy, Oil Governance and Economic Performance, Comparative Economic Studies, Ιούνιος 2015.
3) Eric Martin & Patricia Laya, What broke Venezuela’s economy and what could fix it, Bloomberg Businessweek, Μάρτιος 9, 2019. Διαθέσιμο στο: https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-03-09/what-broke-venezuela-s-economy-and-what-could-fix-it-quicktake
4) Steven John, 9 mind blowing facts about Venezuela’s economy, Markets Insider, Μάιος 23, 2019. Διαθέσιμο στο: https://markets.businessinsider.com/news/stocks/venezuela-economy-facts-2019-5-1028225117
5) Anatoly Kurmanaev, Venezuela’s Collapse Is The Worst Outside Of A War in decades, Economists say, The New York Times, Μάιος 17, 2019. Διαθέσιμο στο: https://www.nytimes.com/2019/05/17/world/americas/venezuela-economy.html
6) Στατιστικά στοιχεία και δείκτες από heritage.org, tradingeconomics.com
Πηγήεικόνας: Dan Beeton,Venezuela’s Oil Production Plummets in February Due to New US Sanctions, April 01, 2019. Διαθέσιμο στο: https://www.globalresearch.ca/venezuelas-oil-production-plummets-february-new-us-sanctions/5673249