Γράφει η Ελευθερία Λαγού
Το μεταβαλλόμενο φυσικό περιβάλλον του πλανήτη μας βρίσκεται σε μια κατάσταση υποβάθμισης και ζημίας, η οποία θεωρείται για πολλούς μη αναστρέψιμη. Οι περιβαλλοντικές προσβολές όπως η κλιματική αλλαγή , η ρύπανση των θαλασσών και των ωκεανών, η ερημοποίηση, αλλά και πολλές άλλες μορφές περιβαλλοντικών προβλημάτων, σε συνδυασμό και με τη δημογραφική έκρηξη των δύο τελευταίων αιώνων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, έχουν φέρει τον πλανήτη σε κατάσταση συναγερμού.
Η περιβαλλοντική προστασία του θαλάσσιου χώρου αποτελεί μία από τις πλέον ιδιαίτερες περιπτώσεις στο πεδίο της Διεθνούς Προστασίας Περιβάλλοντος, με την κατάσταση να έχει αποβεί επείγουσα για την περίπτωση της Μεσογείου θαλάσσης. Κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, η Μεσόγειος Θάλασσα έχει υποστεί βαθιές και γρήγορες αλλαγές. Η θερμοκρασία και η αλατότητα έχουν αυξηθεί λόγω της επιταχυντικής τάσης της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, του μικρού μεγέθους και της στενότητας μεταξύ ηπείρων, η Μεσόγειος Θάλασσα είναι πολύ ευαίσθητη και ανταποκρίνεται ταχύτερα και πιο έντονα στις κλιματικές αλλαγές από τον ανοιχτό ωκεανό, π.χ. από τις αλλαγές στις ατμοσφαιρικές δυνάμεις ή στις ανθρωπογενείς επιδράσεις. Επιπλέον, η περιοχή της Μεσογείου έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα σημερινά σημεία των μεγαλύτερων μελλοντικών κλιματικών μεταβολών στον κόσμο.
«Κατά 20% περισσότερο σε σχέση με τον υπόλοιπο πλανήτη θερμαίνεται η Μεσόγειος, λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της μείωσης των βροχοπτώσεων». Αυτό τόνισε ο Ζοέλ Γκιγιό (Joël Guiot), ειδικός στην κλιματική αλλαγή, στο 32ο Διεθνές Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Κλιματολογίας το 2019, προσθέτοντας πως το μεσογειακό κλίμα αλλάζει περισσότερο καθώς βρίσκεται ανάμεσα στην τροπική ζώνη της Αφρικής και στο πιο ψυχρό κλίμα της υπόλοιπης Ευρώπης, δηλαδή εντός μίας μεταβατικής ζώνης και γι’ αυτό δέχεται περισσότερες επιδράσεις. «Η επίδραση της Αφρικής στη Μεσόγειο», συνέχισε, «είναι πιο έντονη, με αποτέλεσμα, και σε συνδυασμό με την ελαχιστοποίηση των υδάτινων πόρων, να οδηγείται σε πιο τροπικό κλίμα».
Αίτια αλλαγής του κλίματος στη Μεσόγειο θάλασσα
Η λεκάνη της Μεσογείου είναι μια περιοχή φυσικού πλούτου περιλαμβάνοντας πολιτιστική, τοπική, καθώς και εξαιρετική ποικιλομορφία. Η υποβάθμιση του φυσικού της περιβάλλοντος έχει επιδεινωθεί μέσω της ανθρώπινης παρέμβασης και δραστηριότητας. Είναι γεγονός ότι η διαρκής τεχνολογική εξέλιξη και η παρεπόμενη ανάπτυξη της σύγχρονης κοινωνίας, επωμίζεται βαρύτατο φορτίο ευθυνών για την επικίνδυνη κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει το περιβάλλον. Επομένως, για αυτόν τον λόγο καθίσταται αναγκαίο να αναφερθούν πιθανά αίτια που οδήγησαν σε αυτή την κατάσταση.
Μέχρι πριν από περίπου 150 χρόνια, η παραγωγή των αερίων του θερμοκηπίου δεν πραγματοποιούταν σε υψηλά επίπεδα. Αυτό άλλαξε από τη βιομηχανική επανάσταση, η οποία προκάλεσε αρνητικές για το περιβάλλον διαστάσεις. Η άνθηση εφευρέσεων και βιομηχανικών καινοτομιών, οι οποίες απαιτούσαν και συνεχίζουν να απαιτούν ενέργεια, είχε ως αποτέλεσμα την έκλυση μεγάλων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα, φθοριούχων αερίων καθώς και άλλων αερίων του θερμοκηπίου. Το διοξείδιο του άνθρακα είναι το αέριο που ευθύνεται για το 63% της υπερθέρμανσης του πλανήτη και οφείλεται κατεξοχήν στις ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες πλέον καθίστανται εξαιρετικά ζημιογόνες για το περιβάλλον.
Τα δέντρα συμβάλλουν στην ισορροπία και ρύθμιση του κλίματος διότι απορροφούν το CO2 από την ατμόσφαιρα. Συνεπώς, όταν αποψιλώνονται, η δυνατότητα αυτή παύει να υπάρχει και ο άνθρακας που θα αποθηκευόταν σ’ αυτά ελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα, επιδεινώνοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Η σημερινή μέση θερμοκρασία της γης είναι κατά 0,85ºC υψηλότερη από ό,τι στο τέλος του 19ου αιώνα. Κάθε μία από τις τρεις τελευταίες δεκαετίες ήταν θερμότερη από την προηγούμενή της, από τότε που άρχισε η καταγραφή στοιχείων το 1850. Η ανθρώπινη δραστηριότητα ενισχύει την υπερθέρμανση η οποία με τη σειρά της εντείνει το λιώσιμο των πάγων, με αποτέλεσμα την αύξηση της στάθμης του νερού. Το νερό του Ατλαντικού Ωκεανού εισέρχεται στη Μεσόγειο μέσω του Στενού του Γιβραλτάρ και κυκλοφορεί σε όλη τη λεκάνη της αυξάνοντας τη θερμοκρασία καθώς την αλατότητα από δυτικά προς ανατολικά.
Επομένως, οι επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή φαίνεται να είναι τεράστιες, επιζήμιες και με πλανητική έκταση. Παρακάτω αναφέρονται οι πιο σημαντικές.
Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη συνεπάγεται την κατάρρευση όγκων πάγου στους δύο πόλους και την τήξη των παγετώνων. Εξαιτίας των αλλαγών αυτών, η στάθμη των θαλασσών ανεβαίνει και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προκαλούνται πλημμύρες και διάβρωση στις ακτές και τις πεδινές παράκτιες περιοχές των θαλασσών και κατ’ επέκταση, της Μεσογείου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του φαινομένου της υπερθέρμανσης του πλανήτη δύναται να αποτελέσει η Βενετία, της οποίας η στάθμη της θάλασσας μπορεί να αυξηθεί κατά 60-82 εκ. έως το 2100. Η Μεσόγειος απειλείται από το φαινόμενο της ενδεχόμενης ανόδου του ύψους των υδάτων σε 20 εκατοστά το 2050 μέχρι τα 57 εκ. έως το 2100, σύμφωνα με έρευνα που δημοσίευσαν στο περιοδικό Water επιστήμονες από το Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας της Μπολόνιας, στην Ιταλία, του Πανεπιστημίου Ραντμπάουντ της Ολλανδίας και της Σορβόνης στη Γαλλία.
Έπειτα από μία νέα μελέτη από την MedWet, που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2019, καταδείχθηκε ότι ισχυρές βροχοπτώσεις θα επηρεάσουν σημαντικά το ένα τρίτο του παράκτιου πληθυσμού της περιοχής της Βενετίας, ενώ 15 πόλεις με ένα ή περισσότερα εκατομμύρια κατοίκους κινδυνεύουν από πλημμύρες. Οι περιοχές της ισπανικής Μαγιόρκα το 2018 έμοιαζαν με ορμητικό ποτάμι λόγω της πλημμύρας που δημιουργήθηκε μετά από έντονη βροχόπτωση. Περίπου 500 χιλιόμετρα πιο βόρεια, στη γαλλική μεσογειακή ακτή το 2019, η δυνατή βροχόπτωση παρέσυρε πέντε αυτοκίνητα στη θάλασσα. Στη Ρώμη το 2018, εικόνες καταστροφής με τους δρόμους να έχουν γεμίσει με χαλάζι και πάγο, ενώ επιστήμονες από το Κίελο της Γερμανίας προειδοποίησαν ότι πολλά μνημεία της UNESCO, ανάμεσα σε αυτά της Δήλου, της Κέρκυρας και της Ρόδου απειλούνται από τις πλημμύρες και τη διάβρωση των ακτών.
Οι υλικές καταστροφές και οι ζημίες στις υποδομές, αλλά και στην ανθρώπινη υγεία, συνεπάγονται ένα τεράστιο υψηλό κόστος για την κοινωνία και την οικονομία. Το διάστημα 1980 – 2011, οι πλημμύρες κατέστρεψαν τις κατοικίες περισσότερων από 5,5 εκατομμυρίων ατόμων και προκάλεσαν άμεσες οικονομικές ζημίες στο οδικό δίκτυο, στις περιοχές λόγω κατολισθήσεων αλλά και σε επιχειρήσεις με κόστος άνω των 90 δισ. ευρώ. Η δημόσια υγεία επίσης θα επηρεασθεί λόγω των κυμάτων καύσωνα, της ρύπανσης του αέρα (αυξημένος κίνδυνος καρδιαγγειακών και αναπνευστικών παθήσεων) και της αυξανόμενης διασποράς φορέων ασθενειών, όπως ο ιός του δυτικού Νείλου.
Η κλιματική αλλαγή επιταχύνεται εξαιρετικά γρήγορα και πληθώρα φυτών και ζώων αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Πολλά είδη που ζουν στην ξηρά ή σε γλυκά και θαλασσινά νερά έχουν ήδη μετακινηθεί προς νέες περιοχές. Τα θαλάσσια θηλαστικά, όπως οι φάλαινες και τα δελφίνια, έχουν ήδη επηρεαστεί βαρύτατα, ενώ ορισμένα είδη, όπως η φώκια μονάχους-μονάχους, έχουν σχεδόν εξαφανισθεί. Η βιοποικιλότητα της Μεσογείου παρουσιάζει ήδη μεγάλες μεταβολές καθώς έχει εισβάλλει ένας σημαντικός αριθμός ειδών από άλλα οικοσυστήματα, γεγονός που αποτελεί σημαντικό παράγοντα ο οποίος θα συνεχίσει να μεταβάλλει την βιοποικιλότητα στην περιοχή. Πρόκειται για 600 είδη ζώων , δηλαδή το 4% του συνόλου, που έχουν μεταφερθεί στη Μεσόγειο με πλοία, με το νερό που χρησιμοποιείται ως έρμα, μέσω της διώρυγας του Σουέζ, αλλά και των Στενών του Γιβραλτάρ. Στη Μεσόγειο, οι μισοί υγροβιότοποι καταστράφηκαν τα τελευταία 50 χρόνια, ως αποτέλεσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
Πολιτικές, δράσεις και μελλοντική διευθέτηση της κλιματικής αλλαγής στο Μεσογειακό χώρο
Μεσογειακό Σχέδιο Δράσης 1975. 16 κράτη της Μεσογείου και η τότε Ε.Ο.Κ. υιοθέτησαν το Μεσογειακό Σχέδιο Δράσης (Mediterranean Action Plan) το 1975, με σκοπό να αποτρέψουν μία μελλοντική μη αναστρέψιμη ρύπανση της θαλάσσιας περιοχής. Αξίζει να επισημανθεί πως αυτό ήταν το πρώτο σχέδιο που υιοθετήθηκε, ως περιφερειακό πρόγραμμα θαλάσσιας προστασίας υπό την αιγίδα του Ο.Η.Ε.
Σύμβαση της Βαρκελώνης για την Προστασία της Μεσογείου Θαλάσσης από τη Ρύπανση.
Το 1976, οι χώρες που βρίσκονται στα παράλια της Μεσογείου υπέγραψαν την Σύμβαση της Βαρκελώνης . Το 1982 υιοθετήθηκε ένα σημαντικό πρωτόκολλο, που σχετίζεται με την Σύμβαση και ονομάζεται Πρωτόκολλο περί των Ειδικά Προστατευόμενων Μεσογειακών Περιοχών. Η υιοθέτησή της συμπεριελήφθη για να προσφέρει ειδική προστασία στα μεσογειακά είδη που βρίσκονται σε κίνδυνο καθώς και στους βιότοπους που θεωρούνται ζωτικοί για τη διατήρησή τους.
Η Στρατηγική Συνεργασία Ευρωπαϊκής Ένωσης – Αφρικής. Στο πλαίσιο της συλλογικής προσπάθειας αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η Στρατηγική Συνεργασία Ευρωπαϊκής Ένωσης-Αφρικής το 2008. Το Σχέδιο θέτει δύο βασικούς σκοπούς : Ο πρώτος στοχεύει στην ανάπτυξη μιας κοινής κατεύθυνσης πολιτικών και μέτρων για τη κλιματική αλλαγή. Ο δεύτερος και πιο σημαντικός σκοπός αφορά τη σύμπραξη για την καταπολέμηση της υποβάθμισης του εδάφους και της ερημοποίησης μέσω της “Green Wall for Sahara Initiative”. Η εν λόγω πρωτοβουλία εκπονήθηκε το 2006 και στοχεύει στην παρεμπόδιση της επέκτασης της ερήμου της Σαχάρας, την ισορροπία και διατήρηση της βιοποικιλότητας, την καταπολέμηση της φτώχειας, την προώθηση μιας λογικής ολοκληρωμένης διαχείρισης των φυσικών πόρων και την ενίσχυση, εν γένει, της αειφορίας και ευημερίας.
Από τα ανωτέρω συνάγεται ο κοινά αποδεκτός κανόνας ότι η ρύπανση δεν γνωρίζει από σύνορα και επομένως η όποια μεμονωμένη περιβαλλοντική δράση χωρίς την απαιτούμενη συνέργεια όλων είναι δυνατόν να οδηγήσει και σε περαιτέρω υποβάθμιση. Η περίπτωση της κλιματικής αλλαγής της Μεσογείου αποδεικνύεται διαχρονικά ένα μείζον ζήτημα, του οποίου η επιτακτικότητα αναμένεται να ενταθεί, εάν δεν ληφθούν πιο άμεσα και δραστικά μέτρα για την αντιμετώπισή του.
Πηγές:
- Γρηγόρης Ι. Τσάλτας , Περιβάλλον – Διεθνής Προστασία , Ι.ΣΙΔΕΡΗΣ , Αθήνα 2017, σελ. 39 και σελ. 181.
- Gloria Lotha, Mediterranean Sea, Encyclopedia Britannica, August 30, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/place/Mediterranean-Sea
- Skliris N., Sofianos S., Gkanasos A., Mantziafou A., Vervatis V., Axaopoulos P., Lascaratos A., Decadal scale variability of sea surface temperature in the Mediterranean Sea in relation to atmospheric variability , Ocean Dynamics, August 31, 2011. Διαθέσιμο σε: http://www.oc.phys.uoa.gr/papers/Skliris_2011_ODYN.pdf
- Newsroom, Η Μεσόγειος «φλέγεται» περισσότερο απ΄ όλο τον πλανήτη, Περιβάλλον, Εφημερίδα Καθημερινή, Μάιος 29 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/life/environment/1026485/i-mesogeios-flegetai-perissotero-ap-olo-ton-planiti/
- Επίσημη σελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αίτια της κλιματικής αλλαγής. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/clima/change/causes_el
- Manuel Silvestri / Reuters, Η κλιματική αλλαγή χτυπά τη Μεσόγειο, Κοινωνία, Σεπτέμβριος 16, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.myenet.gr/%CE%B7-%CE%BA%CE%BB%CE%B9%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%AE-%CF%87%CF%84%CF%85%CF%80%CE%AC-%CF%84%CE%B7-%CE%BC%CE%B5%CF%83%CF%8C%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%BF/
- Η κλιματική αλλαγή απειλεί τη Μεσόγειο, Περιβάλλον, Νοέμβριος 3, 2018. Διαθέσιμο σε: https://greenagenda.gr/%CE%B7-%CE%BA%CE%BB%CE%B9%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%AE-%CE%B1%CF%80%CE%B5%CE%B9%CE%BB%CE%B5%CE%AF-%CF%84%CE%B7-%CE%BC%CE%B5%CF%83%CF%8C%CE%B3%CE%B5%CE%B9/
- Επίσημη σελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/clima/change/consequences_el.
- Κατερίνα Τζαβάρα, Οι τρεις πληγές της Μεσογείου, Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, Αύγουστος 3, 2010. Διαθέσιμο σε: http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=189519
- Η βιοποικιλότητα της Μεσογείου απειλείται, Περιβάλλον, Αύγουστος 2, 2010. Διαθέσιμο σε: https://www.newsbeast.gr/environment/arthro/25457/i-viopoikilotita-tis-mesogeiou-apeileitai
- Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος, Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη Μεσόγειο, Ιούνιος 5, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.amna.gr/home/article/366802/Oi-epiptoseis-tis-klimatikis-allagis-sti-Mesogeio
- Μαριάννα Χαλικιά, Το Νομικό Καθεστώς Προστασίας Της Μεσογείου: Η Σύμβαση Της Βαρκελώνης, Μάιος 23, 2017. Διαθέσιμο σε: ςhttps://powerpolitics.eu/%CF%84%CE%BF-%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%BA%CE%B1%CE%B8%CE%B5%CF%83%CF%84%CF%8E%CF%82-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BC%CE%B5%CF%83/
- Αλέξανδρος Ζωντανός, Η θαλάσσια ζωή της Μεσογείου εκπέμπει σήμα κινδύνου, Απρίλιος 10, 2017. Διαθέσιμο σε: http://www.cnn.gr/news/ellada/story/75998/h-thalassia-zoi-tis-mesogeioy-ekpempei-sima-kindynoy
- Επίσημη σελίδα δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Document 52003PC0588, Πρόταση για απόφαση του Συμβουλίου για τη σύναψη του πρωτοκόλλου στη Σύμβαση της Βαρκελώνης για την Προστασία της Μεσογείου Θαλάσσης από τη Ρύπανση σχετικά με τη συνεργασία για την πρόληψη της ρύπανσης από τα πλοία και, στις κρίσιμες καταστάσεις, για την καταπολέμηση της ρύπανσης στη Μεσόγειο Θάλασσα. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/TXT/?uri=CELEX%3A52003PC0588
- Agenda/07/42, Top News from the European Commission 3 December to 30 December 2007, Brussels November 30, 2007. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/development/services/events/eu-africa-summit-2007/index_en.cfm
- Κατσιμπάρδης Κ., Μαυρογένης Σ., ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ: ΕΝΔΥΝΑΜΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ, Μάιος 25, 2009. Διαθέσιμο σε: https://nomosphysis.org.gr/11726/klimatiki-allagi-kai-klimatiki-politiki-sti-mesogeio-endunamonontas-ti-sunergasia-ston-tomea-tis-prosarmogis-maios-2009/
Πηγή εικόνας: David L. Chandler, Why the Mediterranean is a climate change hotspot, Ιούνιος 17, 2020, Phys.org. Διαθέσιμο σε: https://phys.org/news/2020-06-mediterranean-climate-hotspot.html