Γράφει ο Νικόλαος Μακρής
Νέο ιστορικό ρεκόρ σημείωσε ο πληθωρισμός στην Ελλάδα αλλά και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, με τον εγχώριο δείκτη της ετήσιας μεταβολής να εκτιμάται από τη Eurostat στο 8% και από την ΕΛΣΤΑΤ στο 8,9% τον Μάρτιο, πάνω από το 7,5% που είναι ο αντίστοιχος δείκτης για την Ευρωζώνη την ίδια χρονική περίοδο. Τα μεγέθη αυτά παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον μιας και απέχουν αρκετά από το 2% που είχε τεθεί από τη συνθήκη του Μάαστριχ και στη συνέχεια αποτέλεσε και τον στόχο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για τη σταθερότητα των τιμών. Πέρα από το ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τα μεγέθη αυτά προκάλεσαν και τη συζήτηση για το πως θα μειωθεί ο πληθωρισμός, του οποίου το ύψος και η παρατεταμένη παρουσία αρχίζουν να αποτελούν βραχνά για τις νομισματικές και τις δημοσιονομικές αρχές του κόσμου.
Για να μπορέσουμε να προσεγγιστεί το θέμα της οικονομικής πολιτικής που θα αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον πληθωρισμό, πρέπει πρώτα να γίνει εστίαση στο τι έχει προκαλέσει την άνοδο τον τιμών. Σύμφωνα, με την αρκετά πρόσφατη βιβλιογραφία που μελέτησε τις οικονομικές διαστάσεις της πανδημίας, σε επίπεδο παγκόσμιας οικονομίας έχουμε μείωση της παραγωγικότητας των παραγωγικών συντελεστών, δηλαδή αύξηση του κόστους παραγωγής. Αυτή η αύξηση κόστους οφείλεται στα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας τα οποία περιλάμβαναν μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης στις γραμμές παραγωγής (άrα μικρότερη εισροή εργασίας) και στους συνοριακούς ελέγχους που προκάλεσαν διαταραχές στα global supply chains . Τέτοιες οικονομικές ενέργειες, όμως, κάνουν αισθητά τα αποτελέσματά τους με μια χρονική καθυστέρηση, γι’ αυτό και οι πληθωριστικές πιέσεις έκαναν την εμφάνισή τους από τον Αύγουστο του 2021 και έπειτα. Ιδιαίτερη σημασία όμως έχει και η ενισχυτική νομισματική και δημοσιονομική πολιτική οι οποίες παρείχαν ρευστότητα στην αγορά και κράτησαν τη ζήτηση σχεδόν ανεπηρέαστη. Προς την κατεύθυνση της διαχείρισης της μακροοικονομικής πολιτικής, πρέπει να κινηθούν και οι προσπάθειες ανάσχεσης των πληθωριστικών πιέσεων.
Προσεγγίζοντας το ζήτημα νομισματικά, για αρχή, οι πληθωριστικές πιέσεις μπορούν να αποδοθούν στις χαλαρές νομισματικές πολιτικές που έχουν ακολουθήσει οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες, όπως η FED, η ECB και η Τράπεζα της Αγγλίας, ακόμα και πριν την εμφάνιση της πανδημίας, απώτερο σκοπό την τόνωση της συνολικής ζήτησης της οικονομίας για επενδύσεις και κατανάλωση. Η χαλάρωση την νομισματικής πολιτικής, εντοπίζεται με δύο τρόπους, ή για μεγαλύτερη ακρίβεια, με δύο εργαλεία άσκησης νομισματικής πολιτικής, ένα συμβατικό και ένα μη συμβατικό. Το συμβατικό είναι τα χαμηλά επιτόκια που έχουν θέσει οι νομισματικές αρχές, με σκοπό να τονώσουν τη ζήτηση για χρήμα και εν γένει την οικονομική ανάπτυξη. Αυτή η τακτική, χαρακτηρίζεται ως συμβατική επειδή, το επιτόκιο, ως “αγοραία τιμή” και κόστος ευκαιρίας του χρήματος, αποτελεί στην ουσία έναν μοχλό ο οποίος ελέγχει την ποσότητα χρήματος στην αγορά.
Συνεπώς, η αύξηση των επιτοκίων από πλευράς των Κεντρικών Τραπεζών θα σηματοδοτούσε την αύξηση της τιμής του χρήματος, περιορίζοντας τη ζήτησή του. Η ενεργοποίηση αυτού του συμβατικού εργαλείου για την αντιμετώπιση των πληθωριστικών πιέσεων, δεν είναι κάτι καινούργιο, αρκετοί οικονομολόγοι έχουν επισημάνει ως επιτακτική την ανάγκη για άνοδο των επιτοκίων νομισματικής πολιτικής, μιας και τα τελευταία χρόνια οι ανεπτυγμένες οικονομίες έχουν σταθερά, επιτόκια κοντά και κάτω από το μηδέν. Μάλιστα, η FED έχει ήδη προαναγγείλει μια τέτοια κίνηση με σκοπό την σταθεροποίηση των τιμών.
Με αντίστοιχο τρόπο λειτουργούν και τα μη συμβατικά μέσα νομισματικής, με κορωνίδα σε αυτήν την κατηγορία, την ποσοτική χαλάρωση (Quantitative Easing – QE). Το QE, συνοπτικά, δίνει ρευστότητα στις εμπορικές τράπεζες μέσω αύξησης της τιμής των assets τους που προκλήθηκε από την αγορά ομολόγων από την εκάστοτε κεντρική τράπεζα. Έτσι αυξάνεται η ποσότητα χρήματος στην αγορά και ο πληθωρισμός. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι κεντρικές τράπεζες αγόρασαν υπέρογκες ποσότητες ομολόγων, κρατικών, τραπεζικών αλλά και επιχειρηματικών με σκοπό να προσφέρουν την απαιτούμενη ρευστότητα στην αγορά. Συνεπώς, αν θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί ο πληθωρισμός υπό το πρίσμα του QE, η παύση αυτών των προγραμμάτων, κάτι που ήδη έχει αρχίσει να εφαρμόζεται.
Προσεγγίζοντας το ζήτημα από δημοσιονομική σκοπιά, πρέπει να εστιάσουμε στις πολιτικές οι οποίες θα έχουν συσταλτικό αποτέλεσμα στην μεριά της ζήτησης σε μια οικονομία αλλά και στις μεθόδους που θα ελαττώσουν το κόστος παραγωγής, όπως η τεχνολογική πρόοδος και το άνοιγμα της εγχώριας οικονομίας στη διεθνή κοινότητα. Στο σημείο της προσφοράς όμως, πρέπει να σημειωθεί ότι το κόστος παραγωγής εξαρτάται και από τις τιμές των πρώτων υλών και της ενέργειας, τα οποία είναι σε ιστορικά υψηλά εξαιτίας της Ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Συνεπώς, για μια πιο άμεση λύση οι αντιπληθωριστικές πολιτικές θα πρέπει να εστιάσουν στην πλευρά της ζήτησης, χωρίς όμως να απαξιώσουν την προσφορά.
Οι δημοσιονομικές πολιτικές, όμως, που αφορούν τη ζήτηση και μπορούν να επηρεάσουν το επίπεδο των τιμών, έχουν να κάνουν με τον περιορισμό της καταναλωτικής δαπάνης. Τέτοιες πολιτικές, στην ουσία σημαίνουν περιορισμό των κρατικών δαπανών, όπως μείωση των επιδομάτων και άλλων μεταβιβαστικών πληρωμών, αλλά και συστολή των υπόλοιπων δαπανών του δημοσίου τομέα, όπως παύση των κρατικών επενδύσεων και έργων αλλά και μείωση των προσλήψεων. Ένα τέτοιο πακέτο μέτρων, παρότι βασίζει τη λογική του σε θεμελειώδεις μακροοικονομικές αρχές και υποδείγματα έχει το ελάττωμα του ότι είναι αρκετά δυσάρεστο για τους πολίτες κάθε κράτους, με αποτέλεσμα να υπάρχει δισταγμός από τις εκατοστέ κυβερνήσεις ως προς την εφαρμογή του. Επιπλέον, μια τέτοια σειρά μέτρων δεν θα πρέπει να αναμένεται σύντομα, τουλάχιστον για τα κράτη της Ε.Ε. μιας και με αφορμή την αντιμετώπιση της κρίσης της πανδημίας η Ε.Ε. εξήγγειλε ένα πολύ μεγάλο πακέτο μακροπρόθεσμων και βραχυπρόθεσμων δαπανών, όπως το Next Generation EU.
Συνοψίζοντας, ο πληθωρισμός που πρόσφατα έκανε ξανά αισθητή την παρουσία του στις περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες μετά από μια εικοσαετία απουσίας, ήταν κάτι αναμενόμενο από αρκετούς οικονομολόγους εξαιτίας των ιδιαίτερων συνθηκών που επικράτησαν από πλευράς συναθροιστικής προσφοράς στην παγκόσμια οικονομία αλλά και λόγω της εκτεταμένης δημοσιονομικής και νομισματικής χαλάρωσης που παρείχαν οι αρμόδιες εθνικές και διεθνείς αρχές για να στηρίξουν τις εκάστοτε οικονομίες. Συν τοις άλλοις, σε αυτό το φαινόμενο καθοριστική ήταν και η συμβολή της εκτόξευσης των τιμών της ενέργειας η οποία προήλθε από την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να παρέμβουν οι αρμόδιες αρχές για την άμεση αντιμετώπιση του φαινομένου είναι γνωστός, με στοχευμένες εφαρμογές νομισματικών μέτρων, όπως αύξηση των βασικών επιτοκίων και περιορισμό της ποσοτικής χαλάρωσης, αλλά και περιοριστική δημοσιονομική πολιτική. Όμως τέτοια μέτρα δεν πρέπει να λαμβάνονται εν λευκώ, καθώς οι ευρύτερες κοινωνικές τους διαστάσεις πρέπει να ληφθούν αναλυτικά υπόψιν.
Βιβλιογραφία
Aguilar P., Arce .., Hurtado S., Mart.nez-Mart.n J., Nu.o G. & Thomas C. (2020), “The ECB Monetary Policy Reponse to the COVID-19 Crisis”, Banco de Espana, Documentos Ocasionales No. 2026.
Bank of International Settlements (2022), “Central bank policy rates”, https://www.bis.org/statistics/cbpol.htm
Dornbusch R. & Fischer St. (1993), “Μακροοικονομική”, Εκδόσεις Κριτική, Ελληνική Έκδοση.
ECB (2022), “How Quantitative Easing Works”, https://www.ecb.europa.eu/ecb/educational/explainers/show-me/html/app_infographic.en.html
Ghosh I. & Bhat P. (2022), “Fed to raise rates aggressively in coming months, say economists: Reuters poll”, https://www.reuters.com/business/fed-raise-rates-aggressively-coming-months-say-economists-2022-04-11/
Guerrieri V., Lorenzoni G. & Straub L, (2020), “Macroeconomic Implications of
COVID-19: Can Negative Supply Shocks Cause Demand Shortages?”, NBER Working Paper 26918.
Koranyu B. & Canepa Fr. (2022), “ECB sticks to tightening plans but keeps options open”, https://www.reuters.com/business/finance/fearing-high-inflation-ecb-stay-course-unwind-stimulus-2022-04-13/?utm_campaign=trueAnthem%3A%20Trending%20Content&utm_medium=trueAnthem&utm_source=facebook&fbclid=IwAR2QlYQU0R0GoM3yYIzhyrwR833_xNW6aglGTGKeM7IH4QVvzPiip_VMYLY
Lv L, Liu Z, Xu Y (2019) Technological progress, globalization and low-inflation: Evidence from the United States. PLoS ONE 14(4): e0215366. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0215366
Publications Office of the European Union (2021), “The EU’s 2021-2017 Long-Term Budget and NextGenerationEU Facts and Figures”, Luxembourg 2021.
World Economic Forum (2022), “How does the war in Ukraine affect oil prices”, https://www.weforum.org/agenda/2022/03/how-does-the-war-in-ukraine-affect-oil-prices/
ΕΛΣΤΑΤ (2022), “Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) – Εθνικός Δείκτης / Μαρτίου 2022”, https://www.statistics.gr/el/statistics/-/publication/DKT87/-