Γράφει η Χριστίνα Λάσπα
Οι διεθνείς σχέσεις είναι ο επιστημονικός κλάδος που μελετά τις σχέσεις μεταξύ των κρατών. Η ιστορία έχει αποδείξει ότι οι εχθροπραξίες που σημειώνονται στο διακρατικό σύστημα κατά το πέρασμα των αιώνων, έχουν ως κοινό παρονομαστή την διεύρυνση των συνόρων των κρατών. Έτσι, τα κράτη συχνά εμπλέκονται σε πολέμους με στόχο την κατάκτηση εδαφών, ενώ ταυτόχρονα γίνεται παραβίαση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης των λαών. Οι επεκτατικές πολιτικές των κρατών ερμηνεύονται με διαφορετικό τρόπο από τα ρεύματα των διεθνών σχέσεων. Συγκεκριμένα, ο κύριος εκφραστής του επιθετικού ρεαλισμού, Τζον Τζόζεφ Μερσχάιμερ αναφέρει ότι η ανάμειξη των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους στο ΝΑΤΟ αλλά και η ανάμειξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις πολιτικές της Ουκρανίας, και κατ’ επέκταση της Κριμαίας, επηρεάζουν άμεσα την επεκτατική και επιθετική πολιτική που τηρεί η Ρωσία τις τελευταίες δεκαετίες. (Σταβάρας, 2023, σ. 19)
Οι εχθροπραξίες στην Κριμαία και στην ευρύτερη περιοχή της Ουκρανίας, έχουν ρίζες από αρχαιοτάτους χρόνους. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι πρώτοι κάτοικοι της Κριμαίας υπήρξαν οι Κιμμέριοι, οι οποίοι ήταν κάτοικοι του Καυκάσου. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν την περιοχή της ιστορικής Κριμαίας Ταυρική χερσόνησο. Ωστόσο, το σημερινό της όνομα είναι μογγολικής προέλευσης. Αποτελείται από διάφορες εθνικότητες: περίπου το 65% είναι Ρώσοι, το 15% Ουκρανοί, ενώ οι υπόλοιποι είναι μειονότητες Ελλήνων και Τατάρων (Γιαννούλος, 2016,). Εξαιτίας της έλλειψης κοινωνικής συνοχής, αλλά και της ύπαρξης πολλών εθνοτικών ομάδων, στην περιοχή σημειώνονται συχνά εχθροπραξίες και παρατηρείται αδυναμία διατήρησης της ειρήνης.
Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του ρωσο-τουρκικού πολέμου το 1735-1739, η Ρωσία κατέκτησε το Μπαχτσισαράι της Κριμαίας, μαζί με δύο από τα πιο σημαντικά λιμάνια της περιοχής, προκειμένου να έχει μία άμεση διέξοδο στην Μαύρη Θάλασσα. Λίγα χρόνια αργότερα, με την συνθήκη του Κιουτζούκ Καϊναρτζί το 1774, η Κριμαία απέκτησε την ανεξαρτησία της υπό την προστασία και την ηγεσία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Οι εχθροπραξίες στην περιοχή συνεχίστηκαν, καθώς η μεγαλύτερη σύγκρουση που σημειώθηκε τον 19ο αιώνα, ήταν ο Κριμαϊκός Πόλεμος το 1853 όταν οι Αγγλογάλλοι προσπάθησαν να εμποδίσουν τις επεκτατικές τάσεις της Ρωσίας έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η Συνθήκη των Παρισίων το 1856 έδωσε τέλος στον πόλεμο με την ήττα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.
Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, το 1917, ξέσπασε η Οκτωβριανή επανάσταση στην Ρωσία, και έτσι η Κριμαία προσαρτήθηκε στην Ουκρανία (OnAlert, 2014). Σύμφωνα με την συνθήκη ειρήνης του Μπρέστ – Λιτόβσκ το 1918 η Ρωσία ήταν αναγκασμένη να αναγνωρίσει την Κριμαία ως ουκρανική επικράτεια, όμως γίνονταν συχνά διαπραγματεύσεις για τα εν λόγω εδάφη από την πλευρά της. Αργότερα, με την οριστική επικράτηση των Μπολσεβίκων το 1921 η Κριμαία ονομάστηκε Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Κριμαίας. Ωστόσο, τον ίδιο χρόνο στις 8 Νοεμβρίου ο κόκκινος στρατός της Σοβιετικής Ρωσίας εισέβαλε στην Κριμαία και την κατέλαβε. Έτσι, η Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας εντάχθηκε στην Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία. Ακόμη, μετά το πέρας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καταργήθηκε η Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Κριμαίας. Το 1954 ο αρχηγός της σοβιετικής ηγεσίας, Νικίτα Χρουστόβ, δώρισε στην Ουκρανία την Κριμαία, της οποίας το μεγαλύτερο μέρος ως τότε άνηκε στην Ρωσία και με το 49ο πρωτόκολλο η απόφαση εγκρίθηκε. (Σολονίσιν, 2017, σ. 28-29)
Το 1990, μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, η τελευταία αποχώρησε από την Σοβιετική Ένωση μαζί με την Κριμαία, ενώ μόλις έναν χρόνο αργότερα διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση. Στις 5 Μαΐου του 1992 το Κοινοβούλιο της Κριμαίας υιοθέτησε την πράξη της διακήρυξης της ανεξαρτησίας της Κριμαίας για την δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους. Έτσι, δημιουργήθηκε το σύνταγμα της Κριμαίας, που την ανακήρυττε ως αυτόνομο δημοκρατικό κράτος με πρωτεύουσα την Σεβαστούπολη, η οποία λειτουργούσε ως ναύσταθμος της Ρωσίας. Ωστόσο, το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας, ανέστειλε την απόφαση της Κριμαίας ως αντισυνταγματική και προκάλεσε την αναταραχή των κατοίκων της περιοχής (Σταβάρας, 2021).
Κατά την πάροδο της δεκαετίας του 1990, οι σχέσεις των ΗΠΑ με την Ουκρανία βελτιώθηκαν και επέτρεψαν την δημιουργία εμπιστοσύνης με απώτερο σκοπό η Ουκρανία να λειτουργήσει ως μία γεωπολιτική δικλείδα ασφαλείας για την Δύση έναντι της επεκτατικής πολιτικής της Ρωσίας. Παράλληλα, η Ρωσία εγγυήθηκε την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας με το Μνημόνιο της Βουδαπέστης το 1994, αλλά έβλεπε να χάνει την επιρροή της στην Ουκρανία και στην Κριμαία, όπου κατοικούσε σημαντικό ποσοστό ρωσικού πληθυσμού (Σολονίσιν, 2017). Έτσι, το νέο στρατηγικό δόγμα του ΝΑΤΟ το 1999 και η εκλογή του Βλαντιμίρ Πούτιν το 2000 σηματοδότησε την δημιουργία μία νέας πολιτικής εκστρατείας της Ρωσίας, που είχε ως στόχο να δημιουργήσει στενές και φιλικές σχέσεις με την Ουκρανία. Έτσι, δημιουργήθηκαν στο παρασκήνιο διαπραγματεύσεις και σχέσεις που επέτρεπαν στην Ρωσία την εμπλοκή της σε ζητήματα της Ουκρανίας.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 2013 ο φιλορώσος πρόεδρος Γιανουκόβιτς αρνήθηκε να υπογράψει την ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και έτσι ξέσπασε λαϊκή αντίδραση από τον δυσαρεστημένο ουκρανικό λαό. Ακόμη, ως επακόλουθο της Ουκρανικής επανάστασης το 2014, έκανε την εμφάνισή της η κρίση της Κριμαίας τον ίδιο χρόνο. Κατά την κρίση, ανατράπηκε η κυβέρνηση του προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς και έλαβαν χώρα μεγάλες διαδηλώσεις που ζητούσαν την επέκταση της αυτονομίας της Κριμαίας αλλά και την πιθανή ανεξαρτησία της. Το ρωσικό κοινοβούλιο παραχώρησε άδεια στο Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία έναντι της Ουκρανίας. Αυτές οι εξελίξεις, προκάλεσαν τον απόλυτο αιφνιδιασμό στην βορειοατλαντική συμμαχία, καθώς για πρώτη φορά μετά τον Ψυχρό Πόλεμο η Ρωσία αποτελούσε ξανά απειλή για την Δύση. Έτσι, η Ρωσία με την συγκέντρωση μεγάλου όγκου στρατιωτικών δυνάμεων στα Ανατολικά σύνορα της Ουκρανίας αλλά και στην έως τότε Ουκρανική Κριμαία, προκάλεσε αναταραχή αλλά και δίλλημα ασφαλείας στη Ουκρανία. (Παναγιώτου, 2017, σ. 51)
Οι εντάσσεις κλιμακώνονταν και το 2014 οι νεκροί ανήλθαν περίπου στους 15.000. Με αφορμή την αναταραχή και το χάος που επικρατούσε, οι ρωσόφωνοι της Κριμαίας ζήτησαν να διεξαχθεί τον ίδιο χρόνο, δημοψήφισμα για την απόσχιση από την Ουκρανία και την επανένταξη της Κριμαίας στην Ρωσία, αίτημα το οποίο εξέφρασε το Κοινοβούλιο της Κριμαίας στις 6 Μαρτίου. Λίγες μέρες αργότερα, στις 16 Μαρτίου διεξήχθη δημοψήφισμα της Κριμαίας για την ένταξη στην Ρωσική Ομοσπονδία, το οποίο επικυρώθηκε με ποσοστό 95%. Επίσημα, η Κριμαία προσαρτήθηκε στην Ρωσία στις 21 Μαρτίου. Τα Ηνωμένα Έθνη καταδίκασαν την προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσία. Επίσης, με αφορμή τα τραγικά συμβάντα που έλαβαν χώρα στην Ανατολική Ουκρανία το 2015, εφαρμόστηκε ένα πακέτο μέτρων εκεχειρίας κατά της Ρωσίας, με το ψήφισμα 2202 των Ηνωμένων Εθνών το ίδιο έτος. Ωστόσο στο ψήφισμα δεν αναφέρθηκε καμία αναφορά και ανησυχία για το ζήτημα της Κριμαίας και έτσι η Δύση σιωπηρά, αποδέχθηκε την προσάρτηση της Κριμαίας (Οικονόμου, 2021).
Τα χρόνια μετά την προσάρτηση της Κριμαίας απέδειξαν την γεωπολιτική αξία της περιοχής. Συγκεκριμένα, τα λιμάνια της Κριμαίας διαθέτουν σπουδαίες δυνατότητες καθώς έχουν άμεση και γρήγορη πρόσβαση στην Ανατολική Μεσόγειο, ταυτόχρονα στα Βαλκάνια αλλά και στην Μέση Ανατολή. Ακόμη, στην Κριμαία καταλήγει και ο ποταμός Δνείπερος, ο οποίος διασχίζει και συνδέει ολόκληρη την Ευρώπη με τη Μαύρη και τη Βαλτική Θάλασσα, ενώ η συγκεκριμένη ναυτιλιακή διαδρομή χρησιμοποιείται από αρχαιοτάτους χρόνους και αποτελεί σημαντικό προνόμιο για τις ναυτιλίες των χωρών που την χρησιμοποιούν. Επίσης, η ναυτική βάση της Σεβαστούπολης αποτελεί σημαντικό πολιτικό και στρατιωτικό πλεονέκτημα για την ανάπτυξη του στόλου της Ρωσίας έναντι της Ουκρανίας. Ο ναυτικός αποκλεισμός της Ουκρανίας από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας έχει σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο προς την οικονομία και της εξωτερικές συναλλαγές της χώρας. Τέλος, ο έλεγχος της Μαύρης Θάλασσας από την Ρωσία στην ευρύτερη περιοχή της Κριμαίας, περιλαμβάνει ιδιαίτερα σημαντικό ποσοστό ορυκτού πλούτου και φυσικού αερίου. (Ιωάννου, 2016, σ. 38-39)
Η Ρωσία επιδιώκει την αναβάθμιση της θέσης της στο διεθνές διακρατικό σύστημα μέσω της εξισορρόπησης ισχύος αλλά και της επίδειξής της, δημιουργώντας διλλήματα ασφαλείας στα μικρότερα κράτη της Ευρώπης. Η προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσία, σηματοδοτεί την επιστροφή του ενδιαφέροντος της Ρωσίας στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Έτσι η Ρωσία, με την προσάρτηση της Κριμαίας, επέστρεψε δυναμικά στην Ανατολική Μεσόγειο. Ακόμη, ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος που ξεκίνησε το 2022 αποδεικνύει για ακόμη μία φορά τη βαρύτητα της περιοχής της Κριμαίας για τη διατήρηση της ασφάλειας των συνόρων της Ρωσίας, αλλά και για την ευκολότερη πρόσβασή της στα ουκρανικά εδάφη. Ο στόλος που σταθμεύει στην Σεβαστούπολη, εξασφαλίζει την χερσαία σύνδεση με τον Ρωσικό στρατιωτικό στόλο (Capital.gr, 2023). Η υλοποίηση της υβριδικής επίθεσης της Ρωσίας για την προσάρτηση της Κριμαίας μέσω κυβερνοεπιθέσεων, προπαγάνδας και επίδειξη ισχύος, αποτέλεσαν ένα πρωτοφανές γεγονός για την μεταπολεμική Ευρώπη, αλλά παράλληλα σηματοδότησαν την εμφάνιση και επικράτηση νέων ειδών πολέμων στην διεθνή σκηνή. Καταλήγοντας, το ζήτημα της απόσχισης της Κριμαίας αποτελεί αγκάθι στις σχέσεις της Ρωσίας και Ουκρανίας μέχρι και σήμερα.
Βιβλιογραφία/Πηγές
Γιαννούλος Γ. (2016). Η στρατηγική σημασία της Κριμαίας ως περίπτωση μελέτης στη ρωσική εξωτερική πολιτική. Ιστορική και θεωρητική μελέτη για το στρατηγικό βάθος της Ρωσίας από το Μέγα Πέτρο και μετά. Dspace Lib. Διαθέσιμο σε: https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/19870/3/GiannoulosGeorgiosMsc2016.pdf
Ιωάννου Δ. (2016). Κύπρος. Κοσσυφοπέδιο. Κριμαία. Θράκη. Συγκριτική ιστορική και νομική μελέτη. Dspace Lib. Διαθέσιμο σε: https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/19842/4/IoannouDimitriosMsc2016..pdf
Σολονίσιν Β. (2017). Η θέση της Ουκρανίας στο σύστημα ισορροπίας δυνάμεων. Dione Lib. Διαθέσιμο σε: https://dione.lib.unipi.gr/xmlui/bitstream/handle/unipi/10218/Solonisin_Viktoria.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Παναγιώτου Κ. (2018). Ο Υβριδικός πόλεμος στον 21ο αιώνα: είναι απειλή για την ελληνική ασφάλεια; Dspace Lib. Διαθέσιμο σε: https://dspace.lib.uom.gr/handle/2159/21373
Οικονόμου Γ. (2021). Γεωπολιτική της ενέργειας και ενεργειακή ασφάλεια τον 21ο αιώνα: Σχέσεις Ευρωπαϊκής Ένωσης – Ρωσίας. Hephaestus Nup. Διαθέσιμο σε: https://hephaestus.nup.ac.cy/handle/11728/11961?show=full
Σταβάρας Μ. (2021). Η πολιτική της Ρωσίας στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο. Από την Κριμαία στην Ουκρανία. Διαθέσιμο σε: https://hellanicus.lib.aegean.gr/handle/11610/25906
OnAlert (2014). Αυτή είναι η ιστορία της Κριμαίας που εξηγεί γιατί η Ρωσία δεν θα εγκαταλείψει. Διαθέσιμο σε: https://www.onalert.gr/kosmos/ayti-einai-i-istoria-tis-krimaias-pou-exigei-giati-i-russia-den-tha-tin-egataleipsei/108467/
Capital.gr. (2023). Γιατί είναι τόσο σημαντική η Κριμαία;. Διαθέσιμο σε: https://www.capi
Πηγή Εικόνας
Gavin G. (2023). Russia fortifies defenses around Crimea bridge, UK says. Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/russia-ukraine-war-fortifying-crimea-bridge-against-ukrainian-strikes-says-uk/