Γράφει ο Κωνσταντίνος Λιάπης
Συλλογικότητα, συνεργασία και εναρμόνιση – γνωρίσματα με διάχυτο αισιόδοξο πνεύμα, στη βάση των οποίων εδράζεται ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της εμβολιαστικής εκστρατείας, τείνουν εκ φύσεως να υπογραμμίζουν επιτυχημένες δράσεις και απτά αποτελέσματα, τελεσφόρα προγράμματα και λυσιτελείς πολιτικές. Δύναται, λοιπόν, ένα κράμα τέτοιων χαρακτηριστικών να έχει ως απότοκο την καθυστέρηση και την αποτυχία, την ανετοιμότητα και την απαρέσκεια; Κι όμως, εν καιρώ κορωνοϊού κάτι τέτοιο μπορεί να αποτελεί πραγματικότητα, και μάλιστα να ενσαρκώνεται στην περίπτωση του ευρωπαϊκού σχεδίου για τον εμβολιασμό και την επιστροφή στην πολυπόθητη κανονικότητα. Όταν μάλιστα, αντιπαρατίθεται με συνισταμένες την ευελιξία, την τεχνογνωσία και την τεχνολογία, αλλά και την ταχύτητα, η Ένωση των 27 φαίνεται να χάνει αρκετό έδαφος, στον σύγχρονο αγώνα δρόμου με έπαθλο την υγεία και την οικονομία. Εγγύτερα στον τερματισμό, απαντάται ένα μικρό κράτος στην άκρη της Μεσογείου που τυγχάνει να βρίσκει πρώτο τη συνταγή της επιτυχίας και να κόβει το νήμα του διαφαινόμενου τέλους της πανδημίας. Με τις στατιστικές λοιπόν, να μιλούν για επιτυχή εμβολιασμό του 70% του συνολικού πληθυσμού έως τις αρχές του Απριλίου, το Ισραήλ φαίνεται να ανακηρύσσεται σε παγκόσμιο πρωταθλητή και να αφήνει πίσω του τα φαβορί του παγκοσμίου στερεώματος, ανάμεσά τους φυσικά και την Ευρώπη. Τι έκαναν λάθος λοιπόν, οι οικονομίες των Βρυξελλών ή ορθότερα τι παραδειγματικά συνέβη στο Τελ Αβίβ συμπεραίνεται από τη μελέτη των δύο εμβολιαστικών προγραμμάτων, που βρίσκονται σε πλήρη αντιδιαστολή.
Πράγματι, αν αναλογιστεί κανείς ότι σήμερα ανά 100 πολίτες το Ισραήλ εμβολιάζει κατά μέσο όρο 11,55, την ώρα που το τρίτο στη λίστα Ηνωμένο Βασίλειο διαθέτει 1,47 δόσεις για τον ίδιο αριθμό Βρετανών, τότε επιβεβαιώνεται η χαώδης διαφορά που χωρίζει το Ισραήλ με τον υπόλοιπο κόσμο και βεβαίως, το μέγεθος της επιτυχίας των υφιστάμενων πολιτικών του. Ο εμβολιασμός λαμβάνει χώρα επί 24ώρου βάσεως, 7 ημέρες την εβδομάδα, με την επίταξη κλινικών, σταδίων και πλατειών, την αξιοποίηση εφέδρων και την κινητοποίηση συνταξιούχων εθελοντών, γιατρών και νοσηλευτών. Η συμφωνία με τη φαρμακευτική βιομηχανία «Μoderna», η συμπερίληψη στη συμφωνία της Ε.Ε. με την «AstraZeneca» της Οξφόρδης, καθώς κι η παραγγελία 1,5 εκατομμυρίων δόσεων του πολυσυζητημένου ρωσικού εμβολίου «Sputnik V», αποτελούν μία σειρά από επιτυχίες, μικρές σε βεληνεκές αν μελετηθεί η καινοτομία στη συμφωνία με τις «Pfizer/BioNtech».
Η κυβέρνηση της χώρας κατάφερε να πείσει τον αμερικανικό κολοσσό να στείλει μία μεγάλη ποσότητα από τα πρώτα πολύτιμα φιαλίδια στο Ισραήλ με αντάλλαγμα την παραλαβή στοιχείων προς έρευνα για την επίδραση των εμβολίων στο σύνολο του πληθυσμού. Σε μία αμφίδρομη σχέση νίκης, το Ισραήλ απολαμβάνει την προμήθεια ενός ικανού αριθμού εμβολίων και η φαρμακοβιομηχανία την παραλαβή αναλυτικών δεδομένων από μία διευρυμένη βάση πληθυσμού. Το Ισραήλ είναι μια ιδανική πιλοτική χώρα για τις φαρμακοβιομηχανίες – μικρή, ώστε να δημιουργήσει ένα πρόγραμμα εμβολιασμού γρήγορα – και συνάμα ικανή να το πράξει αποτελεσματικά και να κοινοποιεί ραγδαία τα στοιχεία που εξάγονται στον προμηθευτή και φυσικά στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Αδιαμφισβήτητα μία τέτοια κατάκτηση δε πραγματοποιείται εν μία νυκτί. Οι δείκτες της Παγκόσμιας Τράπεζας αποδίδουν υψηλά επίπεδα δημοσίων επενδύσεων στο σύστημα υγείας του Ισραήλ από τα πρώτα χρόνια του κράτους, ενώ ακόμα και σήμερα είναι αξιοσημείωτο ότι περίπου το 7% του ΑΕΠ απορροφάται σε δαπάνες για την υγεία. Παρ’ όλα αυτά, ο σημαντικότερος παράγοντας συμβολής στην επικείμενη υγειονομική επιτυχία και ο μεγαλύτερος πολλαπλασιαστής κέρδους – ακόμα περισσότερο κι από τη ζέση του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου να κερδίσει τις νέες, τέταρτες μέσα σε δύο χρόνια εκλογές, είναι το άρτια οργανωμένο σύστημα υγείας του Ισραήλ. Τα ταμεία ασφάλισης ασθενών, λεγόμενα ως «Κουπάτ Χολίμ», διακρίνουν το σύνολο του πληθυσμού σε τέσσερα ταμεία και περιλαμβάνουν εξατομικευμένους ιατρικούς φακέλους, με αποτέλεσμα το λογισμικό σύστημα να είναι άμεσα σε θέση τόσο να ενημερώνει τον κάθε πολίτη για τον χρόνο και τον τόπο του εμβολιασμού όσο και να αποστέλλει ερωτηματολόγια στους καταγεγραμμένους ως εμβολιασμένους μέσω της εφαρμογής WhatsApp. Παράλληλα, διακρίνεται μία κεντρικά οργανωμένη ψηφιακή διασύνδεση ικανή να συγκεντρώνει τα στοιχεία και να δημοσιεύει άμεσα ποσοστά. Ως αποτέλεσμα, η ακριβή εκστρατεία εμβολιασμού, μιας και για το Ισραήλ κάθε δόση κοστίζει 62 δολάρια, την ώρα που οι ΗΠΑ την αγοράζουν έναντι 19,5 δολάρια, είναι συνάμα γρήγορη κι αποτελεσματική καθώς όπως υπογραμμίζει κι ο επικεφαλής των διεθνών σχέσεων του ισραηλινού υπουργείου Υγείας δρ. Ασέρ Σαλμόν «το κόστος του εμβολίου είναι γελοία χαμηλό σε σύγκριση με την οικονομική ζημιά που προκαλείται από τα lockdown».
Το ραγδαίο, φυσικά, εμβολιαστικό πρόγραμμα συνοδεύεται από μία σειρά αστερίσκων που απαντώνται στον αντίποδα των εγκωμιαστικών σχολίων. Από τη μία εγείρονται ηθικές ανησυχίες περί της δημοσιοποίησης των ιατρικών δεδομένων στην «Pfizer», από την άλλη ουδείς μπορεί να προβλέψει τι μπορεί να σημάνει η άρνηση των ουκ ολίγων Αράβων (σχεδόν το 1/5 του πληθυσμού) να εμβολιαστούν για την επίτευξη ή μη της «ανοσίας της αγέλης», σε συνδυασμό με την ύπαρξη στη χώρα του αντιεμβολιαστικού κινήματος. Τη μερίδα του λέοντος, καταλαμβάνει ωστόσο στις συζητήσεις της διεθνούς σκηνής, η κατάσταση στη Λωρίδα της Γάζας και τη Δυτική Όχθη, η οποία διαφαίνεται σκιώδης. Το Τελ Αβίβ παραμένει σε άρνηση να μοιραστεί δόσεις με τους εν λόγω πληθυσμούς προτού ολοκληρωθεί το εμβολιαστικό πρόγραμμα εντός των ορίων του κράτους, την ώρα που η Παλαιστίνη αρκείται στην εκδήλωση αιτήματος βοήθειας προς την αρμόδια υπηρεσία του ΟΗΕ, στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος διαμοιρασμού των εμβολίων «Covax», το οποίο αποτελεί πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αδιαμφισβήτητα, η Ευρώπη σκοπεύει να «τείνει χείρα βοηθείας» προς τρίτες χώρες και τον Παγκόσμιο Νότο, αφού αποτελεί πράγματι πρωτοστάτη της παγκόσμιας πλατφόρμας Covax, την οποία χρηματοδοτεί με σχεδόν 800 εκ. ευρώ. Εκτός του θεμελιώδους σημασίας ανθρωπιστικού της προσώπου, δεν θα μπορούσε να μην της αποδοθεί επίσης, και μία σειρά πολιτικών που τοποθετούνται στην ορθή πορεία αντιμετώπισης της πανδημικής κρίσης. Αξιοσημείωτο κρίνεται λοιπόν, το μέσο στήριξης έκτακτης ανάγκης, το οποίο εγκρίνει η Κομισιόν, παρέχοντας κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τη διασυνοριακή συνεργασία στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Στο πλαίσιο αυτού, προβλέπεται η προσωρινή απαλλαγή από τελωνειακούς δασμούς και ΦΠΑ στις εισαγωγές ιατροτεχνολογικών προϊόντων και μέσων προστασίας, ενώ η ισχύς του εκτείνεται εθνικά, περιφερειακά και τοπικά. Την ίδια στιγμή, προκρίνει την εναρμόνιση των εθνικών προγραμμάτων εμβολιασμού, μέσω συστάσεων και μαζικών παραγγελιών εμβολίων υπό την αιγίδα της Ένωσης, σχέδιο που μονοπωλεί την επικαιρότητα για εβδομάδες. Οι εμβολιασμοί με τις «Pfizer/BioNtech», «Moderna» και «AstraZeneca» είναι γεγονός. Συμφωνίες έχουν ήδη συναφθεί κι αναμένονται τα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών για να ενεργοποιηθούν, με τις «Sanofi», «Johnson&Johnson», και «Curevac», ενώ διερευνητικές συνομιλίες έχουν προχωρήσει και με άλλα εργαστήρια, όπως της «Novavax» και της «Valneva».
Η χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη στρατηγική των εμβολίων, τις συμβάσεις αγοράς και την έρευνα έχει ξεπεράσει συνάμα τα 4 δισ. ευρώ. Είναι όμως οι κινήσεις και τα ποσά αυτά επαρκή; Σε σύγκριση με τα 18 δισ. δολάρια που διαθέτουν οι ΗΠΑ για την αντίστοιχη επιχείρηση «Warp Speed» σίγουρα όχι. Ήταν οι Βρυξέλλες προετοιμασμένες για την πανδημία ή τουλάχιστον προετοιμάστηκαν κατά τους πρώτους μήνες εμφάνισης του φαινομένου; Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική αν αναλογιστεί κανείς ότι στις ΗΠΑ δραστηριοποιούνταν ιδρύματα όπως η «Biomedical Advanced Research and Development Authority» από τις αρχές κιόλας του περασμένου έτους. Στο εγχείρημα της βιομηχανικής οργάνωσης, που αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την αύξηση της παραγωγής εμβολίων, φαίνεται ότι και πάλι το πρόσημο ήταν αρνητικό. Έχοντας κλείσει έναν σχεδόν ολόκληρο χρόνο από την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος «Covid-19» στη Γηραιά Ήπειρο, τα ευρωπαϊκά εργοστάσια θα έπρεπε να είχαν ήδη υπογράψει συμβάσεις σύμπραξης και να πορεύονται συνεργατικά για την αύξηση της συνολικής προσφοράς των διαθέσιμων φιαλιδίων. Τα παραδείγματα των συμφωνιών «Sanofi-Pfizer/BioNtech» για τη χρήση του εργοστασίου της Φρανκφούρτης και την επικείμενη δραστηριοποίηση της «Novartis» στο Marburg της Γερμανίας θα έπρεπε ιδανικά να ηχούν ως πεπερασμένες ειδήσεις μιας και δεν θεωρούνται πια καινοτόμες. «Μια καθυστερημένη παραγγελία δεν πρόκειται να περιορίσει το συνολικό ποσό, αλλά θα επιβραδύνει την παράδοση», υπογραμμίζει επιπλέον ο Διευθύνων Σύμβουλος της Moderna Stéphane Bancel για να χαρακτηρίσει τις διαπραγματεύσεις με την ηγεσία των 27, εξαλείφοντας έτσι το όφελος από τις καλές συγκριτικά τιμές που κατάφερε να πετύχει η Ευρωπαϊκή Ένωση για τα δικά της εμβόλια. Διαχρονικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση διέπεται από την ιδέα ότι η συνεργασία αποδίδει πάντα καλύτερα και ότι η σύμπραξη είναι πάντα προτιμότερη από τον ανταγωνισμό, τη δεδομένη στιγμή όμως, φαίνεται ότι πληρώνει το τίμημα της συλλογικότητας. Οι παρούσες καταστάσεις απαιτούν γενναίες πολιτικές, ακόμα κι αν είναι πρωτοφανείς, κι οι περίοδοι έκτακτης ανάγκης χρειάζονται έκτακτες αποφάσεις και δράσεις. Η χαρακτηριστική καθυστέρηση στην επισφράγιση των «μεγάλων» αποφάσεων εν αναμονή της έγκρισης όλων των κρατών-μελών, από τη μία συμβαδίζει με το ευρωπαϊκό πρωτόκολλο, από την άλλη όμως κοστίζει. Και το πλήγμα στην υγεία, την οικονομία και την υστεροφημία της Ευρώπης στον απόηχο αυτής της κρίσης κρίνεται φαινομενικά ανισοβαρές έναντι μίας διαφανούς διαδικασίας στο πλαίσιο ενός ειλικρινούς συμπλέγματος θεσμών.
Είναι αδύνατον και άδικο να επιδιωχθεί μία πρόβλεψη της πραγματικότητας της επόμενης ημέρας χωρίς την κοινή δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για πολλές χώρες θα ήταν ασφαλές να διαπραγματευτούν μονομερώς με τις φαρμακευτικές εταιρείες, την ώρα που άλλα κράτη-μέλη θα αποτελούσαν θύματα μόχλευσης σε ένα παιχνίδι πολλών ταχυτήτων. Χωρίς αμφιβολία όμως, η επίγευση του ευρωπαϊκού προγράμματος διάθεσης εμβολίων είναι προβληματική. Είναι χρέος των Βρυξελλών να πάρουν το μάθημά τους, να αναθεωρήσουν για τις κατεστημένες διαδικασίες και να αφομοιώσουν στοιχεία από τα παραδείγματα άλλων πετυχημένων προγραμμάτων. Να υιοθετήσουν την οργάνωση και την ταχύτητα του Ισραήλ, να επενδύσουν στην υγεία και να συγκεράσουν τη συλλογικότητα με την καινοτομία. Να ακούσουν το συναγερμό έκτακτης ανάγκης και να βρεθούν μπροστά από τις εξελίξεις. Μήπως, όμως, ο συναγερμός δεν είναι έκτακτης ανάγκης; Μήπως οι ευρωπαίοι πολίτες αναμένουν, λαθεμένα τόσα πολλά από έναν καλοστημένο μεν οργανισμό οικονομικής ολοκλήρωσης, αλλά μάλλον παρωχημένο δε πολιτικά κι αξιακά; Η απάντηση ας δοθεί στην πράξη, αφού πρώτα οι ιθύνοντες κοιτάξουν στο εσωτερικό της Ένωσης και συλλογιστούν εις βάθος για τα υπαρξιακά της θεμέλια.
ΠΗΓΕΣ:
Αλεξάνδρα Κασίμη, Η συνταγή επιτυχίας του Ισραήλ, Η Καθημερινή, Ιανουάριος 1, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/561231778/i-syntagi-epitychias-toy-israil/
Τάνια Κρέμερ, επιμέλεια Γιάννης Παπαδημητρίου, Τι κάνει καλύτερα το Ισραήλ με τους εμβολιασμούς;, Deutsche Welle, Ιανουάριος 7, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/el/τι-κάνει-καλύτερα-το-ισραήλ-με-τους-εμβολιασμούς/a-56137861
Bbc News, Coronavirus: Israel leads vaccine race with 12% given jab, Ιανουάριος 3, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-55514243
Dany Bahar, The secret sauce behind Israel’s successful Covid-19 vaccination program, Brookings, Ιανουάριος 5, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.brookings.edu/blog/up-front/2021/01/05/the-secret-sauce-behind-israels-successful-covid-19-vaccination-program/
Γορανίτης Γιάννης. Εμβολιασμοί, Πως τα κατάφερε το Ισραήλ, Τι μπορούμε να διδαχθούμε, Το Βήμα, Φεβρουάριος 1, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.tovima.gr/2021/02/01/world/emvoliasmoi-pos-ta-katafere-to-israil-ti-mporoume-na-didaxthoume/
Al Jazzera, Israel vaccinates a million against Covid in less than two weeks, Ιανουάριος 2, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2021/1/2/israel-completes-one-million-vaccinations-in-less-than-two-weeks
Αλεξάντερ Γκέμπελ, επιμέλεια Ειρήνη Αναστασοπούλου, Συμβάλλει η Ε.Ε. στη δίκαιη κατανομή των εμβολίων;, Deutsche Welle, Δεκέμβριος 7, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/el/συμβάλλει-η-εε-στη-δίκαιη-κατανομή-των-εμβολίων/a-55842667
European Parliament, Στρατηγική της Ε.Ε. για τα εμβόλια, Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/coronavirus-response/public-health_el#euvaccinestrategy
Guntram Wolff, Why has the EU been so slow to roll out a Covid vaccination program, The Guardian, Ιανουάριος 27, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/jan/27/european-union-slow-covid-vaccination-programme
Marc Santora, Vaccine Rollouts in Europe are off to a sharky start, even as lockdowns expand, The New York Times, Ιανουάριος 5, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2021/01/05/world/europe/europe-covid-vaccinations.html
Jillian Deutsch and Sarah Wheaton, How Europe fell behind on vaccines, Politico, Ιανουάριος 27, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/europe-coronavirus-vaccine-struggle-pfizer-biontech-astrazeneca/
Eurotopics, Is the vaccination campaign taking too long, Ιανουάριος 8, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.eurotopics.net/en/253796/is-the-eu-s-vaccination-campaign-taking-too-long
Πηγή εικόνας: Bbc News, Covid-19: Was US vaccine rollout a ‘dismal failure’ under Trump?, Ιανουάριος 26, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-us-canada-55721437