Γράφει η Κωνσταντίνα Νικολοπούλου
Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα στο χώρο του Διεθνούς Δικαίου αποτελεί η δημιουργία του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου (ΔΑΔ). Μετά την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τις βιαιότητες που έλαβαν χώρα, αδήριτη ανάγκη αποτελούσε η εκτενής προστατευτική κάλυψη του άμαχου πληθυσμού, καθώς και του πληθυσμού που δεν συμμετέχει στις εχθροπραξίες, όπως είναι δηλαδή οι τραυματίες και οι αιχμάλωτοι πολέμου. Τα νομοθετικά του κείμενα βασίστηκαν στις τέσσερις συμβάσεις της Γενεύης που ορίζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα των αμάχων και κατ’ επέκταση το καθεστώς των ένοπλων συρράξεων. Το 1977 και το 2007 τρία συμπληρωματικά πρωτόκολλα, ήρθαν να ενισχύσουν το οικοδόμημα του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου. Οι αρχές του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου έχουν καθολική ισχύ και ισορροπούν ανάμεσα στην λογική και στην ηθική.
Αδιαμφισβήτητης σημασίας αποτελούν τα άρθρα του, καθώς προασπίζουν τις ηθικές αξίες του σύγχρονου κόσμου και προφυλάσσουν το αναφαίρετο δικαίωμα των ανθρώπων για ζωή. Ωστόσο, σύνηθες φαινόμενο αποτελεί η παραβίαση του ΔΑΔ, όπου διεθνής ευθύνη αποδίδεται τόσο στο κρατικούς μηχανισμούς αλλά και σε μεμονωμένους δρώντες.
Αξιοσημείωτο έγκλημα πολέμου που σημάδεψε την ανθρωπότητα μετά τις θηριωδίες του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, αποτελεί η σφαγή στην Σρεμπρένιτσα κατά την διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας (1995), όπου υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν οκτώ χιλιάδες Βόσνιοι μουσουλμάνοι άνδρες, ηλικιωμένοι καθώς και παιδιά από Σέρβους στρατιωτικούς. Η πόλη είχε κηρυχθεί ασφαλής περιοχή από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (1993) και φυλασσόταν από Ολλανδούς στρατιώτες. Μετά την εισβολή και κατάληψη της περιοχής από τους Σέρβους, οι Βόσνιοι στρατιώτες απευθύνθηκαν στον ΟΗΕ για παροχή βοήθειας, χωρίς όμως να γίνεται αποδεκτό το αίτημα τους. Οι Σέρβοι, αφού ολοκλήρωσαν την κατάληψη της περιοχής ξεχώρισαν τους άνδρες, τους ηλικιωμένους και τα παιδιά από τις γυναίκες και τους εκτέλεσαν, ρίχνοντας στην συνέχεια τα πτώματά τους σε ομαδικούς τάφους.
Η υπόθεση εξετάστηκε από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (2007) και έβγαλε απόφαση κατά της πρώην Γιουγκοσλαβίας σχετικά με την σφαγή (Προσφυγή αριθ. 65542/12) . Η σφαγή σύμφωνα με την απόφαση συνιστά γενοκτονία, που δεν μπορεί όμως να αποδοθεί στα εναγόμενα κρατικά όργανα της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το δικαστήριο έκρινε την Σερβία ( ως διάδοχο της πρώην Γιουγκοσλαβίας ) ότι παραβίασε το διεθνές δίκαιο καθώς δεν έλαβε μέτρα για να εμποδίσει την γενοκτονία. Η γενοκτονία αυτή, εν τέλει θεωρήθηκε προσπάθεια εθνοκάθαρσης που εκπονήθηκε από τους Σέρβους ηγέτες.
Εξέχον παράδειγμα παραβίασης του ΔΑΔ αποτελούν ακόμη οι αμερικανικές αεροπορικές επιδρομές στο Αφγανιστάν και συγκεκριμένα η βομβιστική επίθεση στην Κουντούζ ( 2015 ) στο νοσοκομείο της ανθρωπιστικής οργάνωσης “ Γιατροί χωρίς σύνορα”. Καταγράφηκε πως κατά την διάρκεια της επίθεσης δώδεκα μέλη του προσωπικού Γιατροί χωρίς Σύνορα και δέκα ασθενείς, ανάμεσα τους τρία παιδιά έχασαν την ζωή τους, ενώ τραυματίστηκαν τριάντα εφτά άτομα. Σύμφωνα με το ΔΑΔ τα νοσοκομεία σε περίοδο πολέμου θεωρούνται προστατευόμενοι χώροι, ωστόσο την νύχτα του χρονικού το αμερικανικό μαχητικό αεροπλάνο έκανε επανειλλημένους κύκλους πάνω από το νοσοκομείο, στοχεύοντας σε κάθε του πέρασμα το ίδιο το κτήριο. Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι η ανθρωπιστική οργάνωση ενημέρωσε τόσο την ηγεσία του Αφγανιστάν όσο και την ηγεσία της Διεθνούς Συμμαχίας, η επίθεση συνεχίστηκε για τουλάχιστον τριάντα λεπτά επιπλέον γεγονός που αποδεικνύει πως επρόκειτο για ηθελημένη επίθεση.
Εν συνεχεία, ο Υπουργός Aμύνης της Αμερικής Ας Κάρτερ υποσχέθηκε ότι θα εξετάσει την εμπλοκή της Αμερικής, καθώς και τις προθέσεις του μαχητικού αεροπλάνου. Από τις δηλώσεις της κυβέρνησης του Αφγανιστάν προέκυψε πως οι αφγανικές δυνάμεις και οι δυνάμεις των ΗΠΑ από κοινού προσπάθησαν να ισοπεδώσουν ένα πλήρως λειτουργικό νοσοκομείο που φιλοξενούσε αμάχους. Η ανθρωπιστική οργάνωση με την σειρά της έκανε έκκληση για ανεξάρτητη και αμερόληπτη έρευνα καθώς οι εξηγήσεις της αμερικανικής κυβέρνησης κρίθηκαν αντιφατικές, ενώ τα γεγονότα φανερώνουν ασυγχώρητη παραβίαση του ΔΑΔ.
Πρέπει να σημειωθεί ακόμη, ότι παραβιάσεις θεωρούνται, συνάμα με τα εγκλήματα πολέμου, και οι βίαιες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται κατά την διάρκεια των ανακρίσεων τόσο από κρατικούς φορείς αλλά και από τις μυστικές υπηρεσίες. Ειδικότερα, το 2010 γνωστοποιήθηκαν φωτογραφίες από βασανιστήρια στις φυλακές Αμπού Γκάιμπ στο Ιράκ, τις οποίες κατά τα έτη 2003, 2004 ο αμερικανικός μαχητικός στρατός τις είχε μετατρέψει σε τόπο μαρτυρίου με την πλήρη αποδοχή της κυβέρνησης. Ωστόσο οι βίαιες μέθοδοι ανακρίσεως είχαν αρχίσει ήδη απο το 1963, όπου η CIA συγκέντρωσε σε ένα απόρρητο εγχειρίδιο όλες τις τεχνικές βασανιστηρίων που θα γινόταν η “Βίβλος” των ανακρίσεων και στην συνέχεια το παρέδωσε στις συμμαχικές χώρες. Επιπροσθέτως, η CIA οργάνωσε παραστρατιωτική “πολιτοφυλακή”, γνωστή ως “Τάγμα 316” που απέκτησε αργότερα το προσωνύμιο “ομάδα θανάτου”. Το Τάγμα αυτό είναι υπεύθυνο για την εξαφάνιση εκατόν ογδόντα τεσσάρων ατόμων, οι οποίοι είχαν χαρακτηριστεί ως “Ειρηνικοί αριστεροί” και πιθανολογείται πως υπέκυψαν στις βίαιες ανακρίσεις του Τάγματος. Αντίστοιχο συμβάν βίαιης ανάκρισης σημειώθηκε και σε κατηγορούμενους τρομοκράτες για το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου οι οποίοι βασανίστηκαν σε φυλακές της Πολωνίας, της Λιθουανίας και της Ρουμανίας. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποφάνθηκε κατά της Λιθουανίας και της Πολωνίας για συνενοχή σε βασανιστήρια, ενώ έχει γίνει έκκληση ώστε να εκδικαστεί η υπόθεση τους και στα αμερικανικά δικαστήρια καθώς τα δικαστήρια του Γκουαντανάμο δεν πληρούν τα διεθνή πρότυπα διεθνής δικής.
Οι παραβιάσεις αυτές διαρκώς αυξάνονται, γι’ αυτό είναι σημαντικό να επιστήσουμε την προσοχή στις αιτίες που τις πυροδοτούν. Πρώτα, σημαίνοντα ρόλο στην ύπαρξη των παραβιάσεων αυτών, παίζει η συλλογική αποδιάρθρωση του δικαστικού συστήματος. Το ανθρωπιστικό δίκαιο από την ίδρυση του δεν διέθετε τους μηχανισμούς που θα εξασφάλιζαν την μέγιστη δυνατή εφαρμογή του, με αποτέλεσμα τα περιστατικά να κλιμακώνονται σε επίπεδο που αποτελούν ωμή βαρβαρότητα. Επιπλέον, η απουσία δημοσιοποίησης των εγκλημάτων συνδέεται με την απουσία της διεθνούς αντίδρασης και ευνοεί την ύπαρξη τους καθώς δεν αποδίδονται ευθύνες στους υπαίτιους. Μέχρι και πρόσφατα ήταν περιορισμένες οι περιπτώσεις όπου τα κράτη τιμωρήθηκαν για τις θηριωδίες τους, γεγονός που “επιτρέπει” να επικρατεί η παραβατική αυτή στάση. Στη συνέχεια τα εγκλήματα πολέμου αποτελούν ανθρώπινο έργο, συνακόλουθα ανάλογο μερίδιο ευθύνης έχουν και οι δρώντες οι οποίοι λογοδοτούν για το κράτος. Οι βιαιότητες που κατά καιρό έχουν δημοσιευθεί, αποδεικνύουν πως οι ηγέτες στην προσπάθεια τους να ικανοποιήσουν τις προσωπικές βλέψεις, ξεπερνούν τα όρια και διαπράττουν ακόμη και εγκλήματα πολέμου. Εν τέλει, οι αλλεπάλληλες παραβιάσεις αποδίδονται στην γενικότερη κρίση των σχέσεων μεταξύ των κρατών στο διεθνές σύστημα, καθώς επιδιώκοντας να επικρατήσουν στο ανταγωνιστικό σύστημα προβαίνουν σε ακραίες πολιτικές που έρχονται σε ρήξη με τις ανθρωπιστικές αξίες που πρεσβεύει το ΔΑΔ.
Πηγές
Διδακτορική Διατριβή Μαρίας – Ντανιέλλας Μαρούδα, Η Διεθνής ευθύνη για παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίουτελούμενες σε ένοπλες συρράξεις : η κρατική και ατομική ποινική ευθύνη σε κίνηση, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Αθήνα 2004, διαθέσιμο σε: https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/15580
Βασίλης Βρυώνης, Σφαγή της Σρεμπρένιτσα:Το έγκλημα που στοιχειώνει τα Βαλκάνια, in.gr, 21 Μαρτίου 2019, διαθέσιμο σε :
Τζοάν Λίου, Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα καταγγέλλουν την κατάφωρη παραβίαση του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, msf.gr, 6 Οκτωβρίου 2015,διαθέσιμο σε :
Το εγχειρίδιο του καλού βασανιστή, με το “κύρος” της CIA, tvxs.gr, 9 Ιουλίου 2017, διαθέσιμο σε :
https://tvxs.gr/news/kosmos/egxeiridio-toy-kaloy-basanisti-me-kyros-tis-cia
Julia Hall, Ευρωπαϊκή Συνενοχή στα βασανιστήρια της CIA σε μυστικές τοποθεσίες, amnesty.gr, 5 Φεβρουαρίου 2020, διαθέσιμο σε :