Γράφει ο Θάνος Δημήτριος
Πως γίνεται ένα μικρό σύμπλεγμα ακατοίκητων νησιών στη Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας να θέτει σε κίνδυνο τη διεθνή ασφάλεια στην περιοχή και να φέρνει δύο τεράστιες οικονομίες σε μια σχεδόν ανοιχτή σύγκρουση;
Πρόκειται για τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τις σινο-ιαπωνικές σχέσεις κατά τη μεταπολεμική περίοδο με τον κίνδυνο στρατιωτικής κλιμάκωσης να είναι εμφανής.
Από το 1970 εμφανίζονται κατά περιόδους εντάσεις μεταξύ της Ιαπωνίας και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας σχετικά με τον έλεγχο ενός μικρού συμπλέγματος νησιών στη θάλασσα της Ανατολικής Κίνας. Ο λόγος για τα νησιά Σενκάκου. Αυτά τα οχτώ νησιά, που βρίσκονται 410 χιλιόμετρα δυτικά της νήσου Οκινάουα, συναντώνται με πολλές διαφορετικές ονομασίες ανάλογα με την πλευρά και την οπτική από την οποία εξετάζεται το ζήτημα. Έτσι, στην ιαπωνική βιβλιογραφία συναντώνται ως Σενκάκου, στην κινεζική ως Ντιαογιού και στην ταϊβανέζικη ως Ντιαογιουτάι.
Ήδη από αυτό το μικρό τεχνικό ζήτημα μπορεί να γίνουν αντιληπτά τα τρία κράτη που έχουν διεκδικήσεις πάνω σε αυτά τα μικρά αλλά σημαντικά κομμάτια γης. Οι κύριοι εμπλεκόμενοι όμως είναι η Κίνα και η Ιαπωνία. Από το 1895 τα νησιά βρίσκονται υπό ιαπωνική κυριαρχία, κάτι που η Κίνα τείνει να αμφισβητεί τόσο σε διπλωματικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Η Κίνα προτάσσει ιστορικούς λόγους που δικαιολογούν ότι πριν εκατοντάδες χρόνια, Κινέζοι κατοίκησαν στα νησιά αυτά στηρίζοντας την επιχειρηματολογία τους σε ευρήματα από κινέζους ψαράδες αλλά και αναφορές των νησιών σε κείμενα της δυναστείας των Μινγκ (14ος-17ος αιώνας).
Η αμφισβήτηση της ιαπωνικής κυριαρχίας δεν λαμβάνει χώρα μόνο σε θεωρητικό και επικοινωνιακό επίπεδο. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας έχει στραφεί και στο πρακτικό σκέλος της αμφισβήτησης παραβιάζοντας τόσο τον εναέριο χώρο όσο και τα χωρικά ύδατα της Ιαπωνίας στην περιοχή. Ολοένα αυξανόμενος αριθμός πλοίων της κινεζικής ακτοφυλακής πλέει προς την αμφισβητούμενη περιοχή, ενώ το ίδιο κάνουν και κινεζικά πολεμικά αεροσκάφη. Ο στόχος πίσω από αυτές τις κινήσεις είναι η κανονικοποίηση της κινεζικής παρουσίας στα ύδατα των Σενκάκου και ο παραγκωνισμός του ιαπωνικού ελέγχου στην περιοχή. Σε απάντηση προς αυτές τις κινήσεις του Πεκίνου, η Ιαπωνία εγκατέστησε σύστημα ελέγχου στη Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας προκειμένου να ελέγχει καλύτερα τις κινεζικές κινήσεις στην περιοχή, ενισχύοντας έτσι την αντιπαράθεση και προκαλώντας την ανάλογη αντίδραση από πλευράς Πεκίνου.
Η σοβαρότητα των εντάσεων ανάμεσα στις δύο πλευρές φαίνεται να αυξάνεται από το 2010 και ύστερα. Πιο συγκεκριμένα, τον Σεπτέμβριο του 2010 ένα κινεζικό αλιευτικό συγκρούεται με δύο πλοία της ιαπωνικής ακτοφυλακής. Η κατάσταση περιπλέκεται περισσότερο, όταν το Σεπτέμβριο του 2012 η Ιαπωνία αγοράζει τρία από αυτά τα νησιά από τον ιδιώτη στον οποίο ανήκαν, ικανοποιώντας με αυτόν τον τρόπο τα αισθήματα πολλών Ιαπώνων εθνικιστών και προκαλώντας έντονες αντιδράσεις στο Πεκίνο. Από τα γεγονότα αυτά προέκυψαν συναντήσεις μεταξύ των ηγετών των δύο χωρών, Xi Jinping και Shinzo Abe, δίχως όμως να προκύπτει κάποια ουσιαστική πρόοδος στην επίλυση της διαφωνίας, καθώς και οι δύο πλευρές συνέχισαν τη σκληρή ρητορική και την επίδειξη δύναμης.
Από νομικής απόψεως, η πρόσφατη ιστορία έδειξε ότι οι κινεζικές διεκδικήσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν βάσιμες. Το 2016 η διαιτητική απόφαση του Μόνιμου Διαιτητικού Δικαστηρίου της Χάγης για τη διαφορά μεταξύ Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και Φιλιππίνων σχετικά με τις διεκδικήσεις της πρώτης στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας έκρινε ότι ιστορικοί λόγοι δεν συνάδουν με τις αρχές της Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας. Η Κίνα αγνόησε τη συγκεκριμένη απόφαση και συνέχισε τη δράση της στη «γραμμή με τις 9 παύλες» (Nine Dash Line), αποδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο την αδυναμία επίλυσης της διαφοράς για τα Σενκάκου μέσω της νομικής οδού, καθώς η κατάληξη θα ήταν παρόμοια.
Συνεπώς, η στρατιωτικοποίηση της διαφοράς για τα νησιά Σενκάκου είναι εμφανής και τίθεται στο τραπέζι και από τις δύο εμπλεκόμενες πλευρές. Ακόμη και η πασιφιστική πολιτική της Ιαπωνίας μοιάζει να τίθεται υπό αμφισβήτηση απέναντι στην κινεζική απειλή. Ο Ιάπωνας υπουργός άμυνας, Taro Kono, έκανε λόγο για στρατιωτική επέμβαση, εάν συνεχιστούν οι κινεζικές προκλήσεις.
Η σημασία ελέγχου αυτών των νησιών έγκειται στη γεωστρατηγική τους τοποθεσία, καθώς βρίσκονται κοντά σε σημαντικούς εμπορικούς θαλάσσιους δρόμους, οι οποίοι εξυπηρετούν μεγάλο μέρος του διεθνούς εμπορίου και θα μπορούσαν να ενισχύσουν την επιρροή της Κίνας στον θαλάσσιο τομέα. Η υπάρχουσα ένταση αποκτά άλλη χροιά, εάν προστεθεί στην εξίσωση το πλούσιο σε υδρογονάνθρακες υπέδαφος, που αναφέρουν έρευνες στην περιοχή. Άλλωστε, η εμφάνιση των κινεζικών διεκδικήσεων στην περιοχή συμπίπτει χρονικά με την ανακάλυψη των υδρογονανθράκων.
Ο ουσιαστικότερος λόγος αυτής της σύγκρουσης δεν έγκειται σε ιστορικούς λόγους αλλά στις όλο και αυξανόμενες αναθεωρητικές απόψεις της Κίνας στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού και ακόμη περισσότερο στις θάλασσες που τη βρέχουν. Η τάση αυτή έχει ήδη γίνει σαφής από τη στρατηγική που έχει ακολουθήσει η Κίνα με την περιβόητη «γραμμή με τις 9 παύλες» (Nine Dash Line), με την οποία προσπαθεί να κατοχυρώσει τις διεκδικήσεις της στη Νότια Σινική Θάλασσα. Πλέον, βλέπουμε μία ανάλογη στρατηγική να ακολουθείται και αλλού, στη Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας.
Ο προβληματισμός που ανακύπτει από το παράδειγμα των νησιών Σενκάκου σχετίζεται με τη μεγαλύτερη εικόνα των διεθνών σχέσεων και την εύθραυστη φύση τους. Πόσο διατεθειμένες είναι οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες της Ασίας να έρθουν σε ανοιχτή σύγκρουση με απρόβλεπτα αποτελέσματα για μερικά ακατοίκητα νησιά; Επίσης, πόσο αυτή η σύγκρουση θα συμπαρασύρει τους συμμάχους τους και ειδικά τις ΗΠΑ, οι οποίες έχουν επικεντρώσει την προσοχή τους στην περιοχή και αποτελούν στενό σύμμαχο της Ιαπωνίας; Και τέλος, πόσο κοντά είναι εν τέλει η στρατιωτική κλιμάκωση μεταξύ δύο τόσο ισχυρών κρατών και ποια θα είναι αυτή η ελάχιστη αφορμή που θα μπορούσε να πυροδοτήσει τη σύγκρουση;
Βιβλιογραφία
Duchâte, M. (2016). China’s Policy in the East China Sea. China Perspectives, σσ. 13-24.
Greiger, G. (2021, Ιούλιος 30). Sino-Japanese controversy over the Senkaku/Diaoyu/Diaoyutai Islands: An imminent flashpoint in the Indo-Pacific? European Parliament Think Tank. Ανάκτηση Οκτώβριος 28, 2021, από https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EPRS_BRI%282021%29696183
Joyman, L. (2011, Μάιος 5). Senkaku/Diaoyu: Islands of Conflict. History Today, 61(5). Ανάκτηση Οκτώβριος 28, 2021, από https://www.historytoday.com/archive/senkakudiaoyu-islands-conflict
O’Hanlon, M. (2019, Μάιος 15). Interview: Michael O’Hanlon on the Senkaku Paradox and the Risk of Great Power War. (F.-S. Gady, Δημοσιογράφος) Ανάκτηση από https://thediplomat.com/2019/05/interview-michael-ohanlon-on-the-senkaku-paradox-and-the-risk-of-great-power-war/
Patalano, A. (2020, Σεπτέμβριος 10). What is China’s strategy in the Senkaku islands? War on the Rocks. Ανάκτηση Οκτώβριος 28, 2021, από https://warontherocks.com/2020/09/what-is-chinas-strategy-in-the-senkaku-islands/
Βιδιαδακη, Ό. (2017, Μάρτιος 17). Η Αιώνια Διαμάχη Ιαπωνίας – Κίνας Για Τα Νησιά Senkaku-Diaoyu. Power Politics. Ανάκτηση Οκτώβριος 28, 2021, από https://powerpolitics.eu/%CE%B7-%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B9%CE%B1-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BC%CE%AC%CF%87%CE%B7-%CE%B9%CE%B1%CF%80%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B1/
Ζαχαριάς, Γ. (2016, Ιούνιος 5). Νησιά δίχως όνομα: Η Σινο-ιαπωνική κρίση στην Σινική θάλασσα». Παρατηρητήριο Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεμάτων. Ανάκτηση από http://eur-int.polsci.auth.gr/asia/nesia-dikhos-onoma-e-sino-iaponike-krise-sten-sinike-thalassa/
Πηγή εικόνας: https://i1.wp.com/www.tokyoreview.net/wp-content/uploads/2020/08/SJR-aug-2020.jpg?resize=768%2C496&ssl=1