Γράφει ο Βασίλης Ψαρράς
Στις 10 Δεκεμβρίου ορκίστηκε νέος πρόεδρος της Αργεντινής ο Alberto Fernández μετά την πανηγυρική του νίκη το Νοέμβριο με κύριο σύνθημά του να προσφέρει στον κόσμο τη χαμένη του ελπίδα. Ο προκάτοχός του Mauricio Macri, προσπάθησε μ’ ένα κράμα αντιπληθωριστικών και νεοφιλελεύθερων μέτρων να αντιμετωπίσει τις παθογένειες της οικονομίας, όμως οι πολιτικές του απέτυχαν και οδήγησαν την Αργεντινή στην επισύναψη μνημονίου με το ΔΝΤ ύψους $57δις, το μεγαλύτερο πιστωτικό πρόγραμμα που έχει προσφέρει το ΔΝΤ.
Αναμφίβολα, οι αποτυχίες του Macri δεν αποτελούν καθαρά προσωπικά λάθη όμως είναι απόρροια συσσωρευμένων λαθών που μάστιζαν και μαστίζουν την Αργεντινή. Εδώ ταιριάζει η περίφημη φράση που αποδίδεται στο Simon Kuznets, «Υπάρχουν 4 είδη χωρών: οι ανεπτυγμένες, οι υποανάπτυκτες, η Ιαπωνία και μετά είναι η Αργεντινή». Στις αρχές του 20ου αιώνα η Αργεντινή ήταν μία από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, με σημαντικότατη παρουσία στο διεθνές εμπόριο όμως από το 1950 είναι η μόνη χώρα, σύμφωνα με τη Διεθνή Τράπεζα, η οποία βίωνε ύφεση κάθε τριετία και σήμερα η μόνη πρωτιά που μπορούμε να της αποδώσουμε είναι ότι αποτελεί τη μόνη χώρα που την τελευταία 50ετία βίωσε 4 μεγάλες τραπεζικές κρίσεις.
Το μικρό μας ταξίδι στην Αργεντινή θα ξεκινήσει το 1989 όταν η χώρα ταλανιζόταν από υπερπληθωριστικά φαινόμενα που ξεπερνούσαν την ετήσια αύξηση του 1000%. Τον Ιούλιο του 1989 πρόεδρος της Αργεντινής αναλαμβάνει ο Περονιστής Carlos Menem, ο οποίος προσπαθεί με την κυβέρνηση ενότητας που δημιουργεί να αντιμετωπίσει τον υπερπληθωρισμό που κατέστρεφε την εγχώρια παραγωγή. Η λύση εκείνη την περίοδο δίνεται από μια πρόταση έξωθεν που βασιζόταν στο νομισματικό «ζουρλομανδύα» όπως συχνά χαρακτηρίζουμε τον κανόνα χρυσού στα τέλη του 1800.
Ο υπουργός οικονομικών της Αργεντινής, Domingo Cavallo ανακοινώνει το 1991 την απόφαση της κυβέρνησης να οδηγήσει το πέσο στο καθεστώς νομισματικού συμβουλίου (currency board), ή όπως έμεινε γνωστό ως νόμος της μετατρεψιμότητας. Η συγκεκριμένη πολιτική σήμαινε πως πλέον η συναλλαγματική ισοτιμία δολαρίου και πέσο έκλεινε στο 1:1 και η Αργεντινή εγκατέλειπε πλήρως την ανεξαρτησία άσκησης νομισματικής πολιτικής δεσμευόμενη πλήρως από τις ΗΠΑ. Πρακτικά, η Αργεντινή για να αντιμετωπίσει τον υπερπληθωρισμό- κάτι που στα αλήθεια πέτυχε πολύ αποτελεσματικά- αγκιστρώθηκε στο δολάριο και δεσμεύτηκε από τη διατήρηση μιας σταθερής ισοτιμίας. Ωστόσο, για να σώσει την οικονομία της το 1989 πήρε ένα μέτρο που θα τη «δηλητηρίαζε» μια δεκαετία αργότερα.
Ο Menem μένει πρόεδρος μέχρι και το 1999 και πέρα από τον παραλογισμό της μετατρεψιμότητας- είναι αδιανόητο να συλλάβει λογικός άνθρωπος πώς η αξία του πέσο μπορεί να είναι ίδια με το δολάριο- πραγματοποιεί και μια σωρεία νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων που στοχεύουν στις ιδιωτικοποιήσεις, στις θεσμικές αλλαγές και στην υποβάθμιση του κοινωνικού κράτους και των εργασιακών δικαιωμάτων. Αφήνει πίσω του μια χώρα στα πρόθυρα της κατάρρευσης, έτοιμη να επισυνάψει μνημόνιο με το ΔΝΤ και ανίκανη να αντιδράσει στην επικείμενη διάλυση της νομισματικής μετατρεψιμότητας. Με τον ίδιο τρόπο που ένας «ζουρλομανδύας» εμποδίζει ένα φρενοβλαβή να αντιδράσει, η «φρενοβλαβής» σταθερή ισοτιμία που είχε καθιερώσει η Αργεντινή το 1991 δεν της άφηνε περιθώρια αντίδρασης στην κρίση.
Η παρέμβαση του ΔΝΤ στις αρχές του 2000 ήταν μονόδρομος και η επιστροφή του Cavallo στο τιμόνι της Αργεντινής απέδειξε πως ο μονόδρομος αυτός οδηγούσε κατευθείαν στο γκρεμό. Δυστυχώς ακόμα και υψηλά ιστάμενοι του ΔΝΤ δε μπορούσαν να προβλέψουν την επικείμενη διάλυση που θα χτυπούσε το Δεκέμβριο του 2001 και πίστευαν ότι η γνωστή συνταγή λιτότητας μαζί με την παροχή πιστωτικής βοήθειας αρκετών δις θα διέσωζε την οικονομία.
Το πρόβλημα της Αργεντινής ήταν αμιγώς ενδογενές και πήγαζε άμεσα από την αναποτελεσματικότητα των θεσμών της να προάγουν βιώσιμη και διατηρήσιμη ανάπτυξη. Ο Cavallo δήλωσε σε αφιέρωμα του Γιώργου Αυγερόπουλου πως η αφορμή της μεγάλης κρίσης ήταν η αντίληψη του «ηθικού κινδύνου» που χρησιμοποιούνταν ευρέως εκείνη την περίοδο και η απόφαση του ΔΝΤ να μην εκταμιεύσει την τρίτη δόση του δανείου κλόνισε άμεσα τη ρευστότητα της οικονομίας και του τραπεζικού συστήματος.
Η μόνη λύση που μπορούσε να προσφέρει η τότε κυβέρνηση ήταν το περίφημο “corralito” που βασιζόταν στην επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων στις καταθέσεις για την αποφυγή τραπεζικού πανικού. Αμέσως, ο κόσμος πραγματοποίησε αλλεπάλληλες πορείες διαμαρτυρίας, οδηγώντας την κυβέρνηση να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Λεηλασίες σε μαγαζιά, χάος στου δρόμους και φυσικά το καθεστώς μετατρεψιμότητας έτοιμο να σπάσει. Μέσα σε μία νύχτα η κυβέρνηση δέσμευσε όλα τα δολάρια που είχαν οι καταθέτες μετατρέποντάς τα σε πέσο, με ισοτιμία 1:1, και την επομένη σπάει το σύστημα και το πέσο αρχίζει πλέον και υποτιμάται. Υπολογίζεται πως μέσα στην επόμενη διετία το πέσο έχασε 200% της αξίας του και οι περιουσίες εκατομμυρίων ανθρώπων εξανεμίστηκαν σε μία νύχτα. Ο Néstor Kirchner θα αναλάμβανε πρόεδρος το 2003 και μ’ ένα σύνολο μέτρων που βασίζονταν στην αναπροσαρμογή του χρέους, στην πρόωρη αποπληρωμή των δανείων του ΔΝΤ και στην ενίσχυση των δημόσιων επενδύσεων θα οδηγούσε την Αργεντινή ξανά στην ομαλότητα.
Βέβαια στην Αργεντινή χρησιμοποιούν ένα σαρκαστικό αστείο «Αν φύγεις σήμερα και έρθεις σε 20 μέρες όλα θα έχουν αλλάξει, αν έρθεις σε 20 χρόνια όλα θα είναι τα ίδια». Αν η αφετηρία μας ήταν το 1989, η 20ετία κλείνει το 2009 όταν πρόεδρος της Αργεντινής έχει αναλάβει η Περονιστής Cristina Fernández de Kirchner, σημερινή αντιπρόεδρος της Αργεντινής, η οποία μάταια προσπαθεί να αντιμετωπίσει τον πληθωρισμό που άγγιζε το 10% και επιδίωξε την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας. Η διακυβέρνηση της Fernández παρόλου που βελτίωσε σημαντικά τη δημοσιονομική θέση της χώρα, υποβάθμισε τη θέση της στο εξωτερικό εμπόριο και δημιούργησε ελλείματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών που ήταν πλεονασματικό στα χρόνια του Kirchner.
Τα προβλήματα που έφερε η 8ετία της Fernández προσπάθησε να αντιμετωπίσει ο Mauricio Macri, ο οποίος έρχονταν μ’ έναν αέρα ανανέωσης και σύμπλευσης με τις διεθνείς αγορές. Προσπάθησε να εκσυγχρονίσει την οικονομία σύμφωνα με τα νεοφιλελεύθερα πρότυπα των μονεταριστών όμως η δημοσιονομική προσαρμογή, οι ιδιωτικοποιήσεις και η ταυτόχρονη επιβολή μέτρων στην αγορά εργασίας είναι η συνταγή της αποτυχίας. Το 2017, ο πληθωρισμός είχε ξεπεράσει το 20%,τα επιτόκια της Κεντρικής Τράπεζας είχαν ξεπεράσει το 60%, η κυβέρνηση είχε αλλάξει συνολικά 3 Κεντρικούς Τραπεζίτες από το 2015 και τελικά υπέγραψε νέα συμφωνία με το ΔΝΤ αξίας $57δις και φυσικά την πολιτική καταδίκη της.
Η μεγάλη νομισματική κρίση του 1999-2001 ξέσπασε πριν περίπου 20 χρόνια και σήμερα οι συνθήκες είναι σχεδόν ίδιες στην Αργεντινή. Το βασικό ζήτημα σε μία χώρα όπου η αξία του νομίσματός της έχει υποτιμηθεί πέραν του 75% τα δύο τελευταία χρόνια και οι εξαγωγές της έχουν αυξηθεί ελάχιστα, είναι η ανταγωνιστικότητα και η θεσμική της οργάνωση. Σε μία χώρα όπου οι βουλευτές εναλλάσσονται σε κομματικά μορφώματα από τα οποία ποτέ δεν ξεφεύγει το «φάντασμα» του Περονισμού είναι αδύνατο να αλλάξουν πολλά.
Ίσως, η σημερινή κυβέρνηση αν λάβει τα απαραίτητα μέτρα κεφαλαιακών περιορισμών για να αποτρέψει την περαιτέρω κατάρρευση του νομίσματος, τις αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές του θεσμικού συστήματος και πιο αποφασιστικές και «πολιτικά ανεξάρτητες» νομισματικές μεταρρυθμίσεις να πετύχει όπου απέτυχαν οι προκάτοχοι της. Το 2020 πιστεύω θα είναι για την Αργεντινή ένα έτος κάθαρσης από τα λάθη του παρελθόντος, από τα οποία ειδικά εμείς στην Ελλάδα μπορούμε να διδαχτούμε πολλά. Το αργεντίνικο τανγκό της κρίσης μας δείχνει ποιες πολιτικές αποτυγχάνουν, είτε λόγω συγχρονισμού είτε ενδογενής σαθρότητας, και επειδή το Μάϊο του 2020 θα κλείσουμε 10 χρόνια από το πρώτο μνημόνιο πρέπει να θυμόμαστε πως όταν μπαίνουμε στο χορό, θα χορέψουμε.
Αναφορές
- Burstein Ariel, Eichenbaum Martin & Rebelo Sergio,2004, “Large Devaluations and the Real Exchange Rate”,NBER , Working Paper 10986, December, Διαθέσιμο: https://www.nber.org/papers/w10986.pdf
- Cavallo F. Domingo & Cottani A. Joaquin, 1997, “Argentina’s Convertibility Plan and the IMF”, The American Economic Review, Vol. 87, No. 2, (May 1997)p.17-22Διαθέσιμο: https://www.jstor.org/stable/pdf/2950876.pdf?ab_segments=0%252Fbasic_SYC-4929%252Ftest&refreqid=excelsior%3Ae738281092b8d504cfe8962d29a27661
- Cummins Matthew & Ortiz Isabel, 2019, “The Insanity of Austerity”, Project Syndicate, 11/10/2019 Διαθέσιμο: https://www.project-syndicate.org/onpoint/the-insanity-of-austerity-by-isabel-ortiz-and-matthew-cummins-2019-10
- Devis Kemal & Strauss Sebastian, 2019, “Argentina Must Not Waste Its Crisis”, Project Syndicate, 03/10/2019 Διαθέσιμο: https://www.project-syndicate.org/commentary/argentina-crisis-new-economic-reforms-by-kemal-dervis-and-sebasti-n-strauss-2019-10
- EL-Erian A. Mohamed, 2001, “The Ant Trail”,Presented at the High-Level Seminar Investor Relations: A Tool for Crisis Prevention, November 5 – 6, 2001 Διαθέσιμο: https://www.imf.org/external/pubs/ft/seminar/2001/crisis/eng/ElErian2.pdf
- El-Erian A. Mohamed, 2019, “Who Lost Argentina, Again?”, Project Syndicate, 10/09/2019 Διαθέσιμο: https://www.project-syndicate.org/commentary/macri-argentina-crisis-repeat-imf-creditors-by-mohamed-a-el-erian-2019-09
- Laeven Luc & Valencia Fabio, 2018, “Systemic Banking Crises Revisited”, IMF Working Paper, WP/18/206, September 2018 Διαθέσιμο: file:///C:/Users/user/Desktop/economics/Laeven-Valencia,2018.pdf
- Merling Lara & Weisbrot Mark, 2018, “Argentina’s Deal with the IMF: Will “Expansionary Austerity” Work?”, CEPR, December Διαθέσιμο: http://cepr.net/images/stories/reports/argentina-imf-2018-12.pdf
- Mora Alfosin Fernando, 2019, “Can Fernández Fix Argentina?”, Project Syndicate, 14/11/2019 Διαθέσιμο: https://www.project-syndicate.org/commentary/alberto-fernandez-argentina-economic-crisis-by-leandro-mora-alfonsin-2019-11
- Rodrik Dani & SUBRAMANIAN Arvind, 2019, “The Puzzling Lure of Financial Globalization”, Project Syndicate, 25/09/2019 Διαθέσιμο: https://www.project-syndicate.org/commentary/financial-globalization-neoliberalism-discredited-by-arvind-subramanian-and-dani-rodrik-2019-09
- World Bank Group. 2018, Argentina: Escaping crises, sustaining growth, sharing prosperity. World Bank, Washington, DC. © World Bank Διαθέσιμο: http://documents.worldbank.org/curated/en/696121537806645724/pdf/Argentina-Escaping-Crises-Sustaining-Growth-Sharing-Prosperity.pdf
- Zettlmeyer Jeromin, 2018, “Lessons from the 2000–2002 Crisis in Argentina for the Sustainability of the Euro”, PIIE Διαθέσιμο: https://www.piie.com/system/files/documents/zettelmeyer201809dice-report.pdf
- Αυγερόπουλος Γιώργος, 2011, Το πείραμα της Αργεντινής, Εξάντας, ΕΡΤ, Μάρτιος Διαθέσιμο: https://www.exandasdocumentaries.com/documentaries/chronologically/2010-2011/184-to-peirama-tis-argentinis
- Πηγή Εικόνας: France24