Γράφει η Αλεξάνδρα Αναργύρου
Με αφορμή την εύφλεκτη κατάσταση που επικρατεί στην Συρία, η οποία έχει μετατραπεί σε πεδίο σύγκρουσης ξένων συμφερόντων σε βάρος των πολιτών της, θα γίνει μια γενικότερη ανάλυση της φύσης και του σκοπού των ανθρωπιστικών επεμβάσεων. Πρόκειται για ένα θέμα που έχει διχάσει την κοινότητα του Διεθνούς Δικαίου ως προς το αν μια ανθρωπιστική επέμβαση γίνεται πραγματικά με κριτήριο τον αλτρουισμό ή αν χρησιμοποιείται από τα κράτη ως μια στρατηγική επέκτασης ισχύος. Οφείλουμε λοιπόν να προβληματιστούμε σχετικά με την ηθική διάσταση των ανθρωπιστικών επεμβάσεων, κρίνοντας με βάση την συμπεριφορά των κρατών στις περιπτώσεις που πραγματοποιήθηκαν.
Με τον όρο ανθρωπιστική επέμβαση εννοούμε την χρήση βίας εναντίον ενός κράτους με σκοπό την προστασία των πολιτών του από κατάφωρες παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων, ιδιαίτερα, του δικαιώματος στην ζωή.
Σύμφωνα με το άρθρο 2 παράγραφος 7 του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ κανένα κράτος δεν έχει το δικαίωμα επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις κάποιου άλλου κράτους. Ωστόσο, όταν παρατηρούνται ορισμένοι ειδικοί λόγοι (περίπτωση απειλής εναντίον της ειρήνης, διαταράξη της ειρήνης και επιθετικών πράξεων) τότε μόνο γίνεται επιτρεπτή η πραγματοποίηση επέμβασης, με απαραίτητη προϋπόθεση την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την εργαλειακή χρήση των ανθρωπιστικών επεμβάσεων, ως όπλο επέκτασης επιρροής και συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων αποτελεί η επέμβαση του ΝΑΤΟ στην Γιουγκοσλαβία το 1999 και ο βομβαρδισμός της Σερβίας. Κατά την διάρκεια της επέμβασης παραβιάστηκε η αρχή της αναλογικότητας, καθώς σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστείας το ΝΑΤΟ βομβάρδισε στόχους διπλής χρήσης (άμαχους και εμπόλεμους) καθώς επίσης και ειδικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και νερού. Στην περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας υπήρξε άμεση κινητοποίηση από την πλευρά των ΗΠΑ κυρίως με σκοπό την επέκταση της επιρροής του ΝΑΤΟ στην περιοχή της Κεντρικής Ευρώπης που μέχρι τότε βρισκόταν στην σφαίρα επιρροής της πρώην ΕΣΣΔ. Ωστόσο, όσον αφορά την γενοκτονία στην Ρουάντα που συνέβαινε την ίδια χρονική περίοδο, δεν πραγματοποιήθηκε ανθρωπιστική επέμβαση από της μεγάλες δυνάμεις. Η ”βοήθεια” έφτασε μόνο όταν η αιματοχυσία είχε προχωρήσει σε εξαιρετικά απάνθρωπο στάδιο. Αυτό αποδεικνύει ξεκάθαρα το γεγονός ότι οι μεγάλες δυνάμεις επιλέγουν να δείξουν ευαισθησία μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις που άπτονται των συμφερόντων τους.
Η μονομερής νατοική επέμβαση στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας έληξε με την ελπίδα πως το δόγμα των ανθρωπιστικών επεμβάσεων θα αλλάξει και πως στο μέλλον θα γίνει επιτρεπτή η πραγματοποίηση μονομερών επεμβάσεων στο όνομα του ανθρωπισμού και δίχως να είναι απαραίτητη η σύμφωνη γνώμη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Έχοντας ως δεδομένο τον ήδη αμφιλεγόμενο χαρακτήρα των ανθρωπιστικών επεμβάσεων ακόμη και όταν πραγματοποιούνται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, τότε το ενδεχόμενο νομιμοποίησης της μονομερούς ανθρωπιστικής επέμβασης ως εθιμικό κανόνα δικαίου είναι βέβαιο πως θα οδηγήσει στην ασυδοσία απ΄την πλευρά των ιμπεριαλιστικών κρατών.
Οι μονομερείς ανθρωπιστικές επεμβάσεις εξακολουθούν να μην γίνονται δεκτές ως αιτιολογία νόμιμης πρσφυγής στην ένοπλη βία. Η εξουσιοδότηση χρήσης ένοπλης βίας ανήκει αποκλειστικά και μόνο στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με σκοπό την εφαρμογή της ”ευθύνης προστασίας” των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών ενός κράτους ενάντια στις αυθαιρεσίες της κυβέρνησής τους. Η έννοια της ευθύνης προστασίας επικλήθηκε πρώτη φορά κατά την επέμβαση του ΟΗΕ στην Λιβύη το 2011. Απώτερος σκοπός της χρήσης της συγκεκριμένης ορολογίας αποτέλεσε η προσθήκη μιας περισσότερο θετικής χρειάς στην έννοια της ανθρωπιστικής επέμβασης που θεωρητικά στοχεύει στην προστασία των πληθυσμών από εγκληματικές συμπεριφορές, όμως σε κανονιστικό επίπεδο δεν στοχεύει παρά μόνο στην επίτευξη σύγκλισης ως προς τις προϋποθέσεις διεκπεραίωσης μιας ένοπλης επέμβασης.
Εν κατακλείδει, η έννοια της ανθρωπιστικής επέμβασης φέρνει την διεθνή κοινότητα ενώπιον ενός τεράστιου ηθικού διλήμματος, καθώς από την μια μεριά βρίσκεται ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής και η προστασία των δικαιωμάτων και από την άλλην δεν μπορούμε να μην προβληματιζόμαστε για το αν οι ανθρωπιστικές επεμβάσεις χρησιμεύουν ως ένας ιδεολογικός μανδύας με τον οποίο τα δυνατά κράτη δικαιολογούν μια απροκάλυπτη επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις των αδύναμων κρατών.
Πηγές
Π.Νάσκου-Περράκη, Κ.Αντωνόπουλος, Μ.Σαρηγιαννίδης, Δίκαιο Διεθνών Οργανισμών, Εκδόσεις Θέμις, 2014
Ρούκουνας Εμμανουήλ, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο (2η έκδοση), Νομική Βιβλιοθήκη, 2015
Χορτάτος Κωνσταντίνος Π.,Το διεθνές δίκαιον και ο ρόλος των Ηνωμένων Εθνών Η δικαιολόγηση και η νομιμοποίηση των ανθρωπιστικών επεμβάσεων: Ηθικές, νομικές και πολιτικές διαστάσεις,Σάκκουλας Αντ. Ν.,2009
MB Anderson, KA Annan, R Brauman, RA Dallaire, Hard choices: moral dilemmas in humanitarian intervention,1998
JL Holzgrefe, RO Keohane,Humanitarian intervention: ethical, legal and political dilemmas,2003
BD Jones – Millennium, ‘Intervention without Borders’: Humanitarian Intervention in Rwanda, 1990-94,1995