Γράφει η Εύη Ιωάννου
Η Τουρκία
είναι χώρα μεγάλης γεωστρατηγικής σημασίας με πλούσιο ιστορικό παρελθόν και
αποτελεί μεταίχμιο μεταξύ Δύσης και Ανατολής , μεταξύ κοσμικής και ισλαμικής
δομής. Αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην
Ευρώπη, ενώ εδώ και περίπου έναν αιώνα καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες να εξευρωπαϊστεί
και να αποκτήσει φιλοδυτική οικονομία σε ένα πλαίσιο στενής οικονομικής και
πολιτικής συνεργασίας με τον υπόλοιπο δυτικό κόσμο.
Η
πρώτη προσπάθεια ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκινά στα τέλη της
δεκαετίας του 1990 και συγκεκριμένα το 1987, η οποία και απορρίπτεται διότι η
Ευρώπη βρισκόταν σε ένα εξελικτικό στάδιο, όπου από Ευρωπαϊκή Κοινότητα πέρασε
στο στάδιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θεωρούσε πρακτικά αδύνατο την ένταξη της
Τουρκίας σε αυτή, καθώς και η Τουρκία αλλά και η Ε.Ε. αντιμετώπιζαν σοβαρά
εσωτερικά προβλήματα.
Η πιο
διαδεδομένη αντίληψη εκείνη την περίοδο, ήταν πως η Τουρκία δεν θα καταφέρει
να ολοκληρώσει με επιτυχία τις
προαπαιτούμενες μεταρρυθμίσεις για την ένταξή της εξαιτίας της εμφάνισης
ισχυρών ισλαμιστικών στοιχείων στο εσωτερικό της. Ωστόσο, τα δεδομένα
ανατρέπονται και τον Ιανουάριο του 1995 πραγματοποιείται Τελωνειακή Ένωση
μεταξύ Τουρκίας και Ε.Ε. Η κίνηση αυτή
ευνόησε ιδιαίτερα την Τουρκία, καθώς άνοιγε τον δρόμο για νέες
συνεργασίες με τα υπόλοιπα κράτη και όχι μόνο της Ε.Ε. Όμως, ο τρόπος
διαχείρισης των καταστάσεων και η ασταθής πολιτική της κατάσταση στο εσωτερικό
της, την κατέστησαν ως έναν επίφοβο υποψήφιο συνεργάτη. Το Κουρδικό Ζήτημα
απασχόλησε ιδιαίτερα εκείνη την περίοδο, λόγω συλλήψεων που έγιναν από την
τουρκική αστυνομία, αλλά και η περίπτωση των Ιμίων και των Γκρίζων Ζωνών το
Δεκέμβριο του 1995 και Ιανουάριο του 1996, που έφερε την Τουρκία και την Ελλάδα
σε ένα βαρύ κλίμα σύγκρουσης. Η προκλητική στάση της πρωθυπουργού Çiller και της κυβέρνησης της απέναντι σε ένα
κράτος-μέλος της Ε.Ε., την κατέστησε επικίνδυνη χώρα για το διάστημα εκείνο, καθώς
δεν επιθυμούσε πολεμικές συρράξεις στην περιφέρεια της.
Παρόλα αυτά, το 1999 στο
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε στο Ελσίνκι της Φινλανδίας, η Τουρκία
κατάφερε να αποκτήσει την ιδιότητα της ως υποψήφιας προς ένταξη χώρας και η
συμφωνία ολοκληρώνεται μετά από αλλαγή της ελληνικής στάσης και άρσης της
αρνησικυρίας που ασκούσε στην ένταξη της Τουρκίας. Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις
για την ένταξη θα ξεκινούσαν όταν η Τουρκία επιτύγχανε να πληροί τα «κριτήρια
της Κοπεγχάγης». Το 2001 ήταν ένα πολύ δύσκολο έτος για την Τουρκία με το
ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης που δυσκόλεψε πολύ τις διαδικασίες
εκσυγχρονισμού. Η οικονομική αστάθεια που προκλήθηκε, μείωσε την
ανταγωνιστικότητα της χώρας, καθώς επηρέασε κατά πολύ την ισοτιμία της
τουρκικής λίρας, με αποτέλεσμα να επηρεαστεί και το χρηματοπιστωτικό σύστημα, οι
μισθοί και οι αγορές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να παρέμβει το Διεθνές Νομισματικό
Ταμείο, ώστε η οικονομία της Τουρκίας να ανακάμψει το συντομότερο δυνατόν. Κύριος
στόχος ήταν η υιοθέτηση μιας υγειούς οικονομικής πολιτικής, η οποία συνεπαγόταν
βελτίωση της λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος της χώρας και την
φιλελευθεροποίηση της αγοράς. Οι οδηγίες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου
συνέκλιναν με τις μεταρρυθμιστικές απαιτήσεις του ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού της
Τουρκίας ώστε να ενταχθεί στην Ε.Ε.
Από το 2002, ο
σημαντικότερος πολιτικός παράγοντας χάραξης και διαμόρφωσης πολιτικής είναι το
Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Recep Tayyip Erdoğan, ο χαρακτήρας του
οποίου αλλά και ιδιαίτερα των ηγετικών μελών του είναι εκείνος που έχει
διαμορφώσει ολόκληρο το πολιτικό σκηνικό των τελευταίων 16 ετών στην Τουρκία. Μπορεί
να πραγματοποιήθηκαν πολλές μεταρρυθμίσεις κατά την περίοδο 2002-2007, αλλά
σημειώθηκαν και αρκετές αναταράξεις στις σχέσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης
και της Τουρκίας, εξαιτίας της διαφοροποίησης της πολιτικής του κυβερνώντος
κόμματος. Στην περίοδο 2002-2004, συνέβησαν οι σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις
στην ιστορία της Τουρκίας όπως για παράδειγμα η κατάργηση της θανατικής ποινής,
το δικαίωμα μετάδοσης και εκπαίδευσης σε γλώσσα διαφορετική από την τουρκική, φιλελευθεροποίηση
της ελευθερίας του λόγου, του «συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι» καθώς και
αναγνώριση των δικαιωμάτων των θρησκευτικών μειονοτήτων στην επικράτεια της
Τουρκίας.
Έτσι, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε
ότι η Τουρκία ήταν έτοιμη για την έναρξη των διαπραγματεύσεων οι οποίες και
ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 2005. Όμως κατά την περίοδο 2005-2007, η
μεταρρυθμιστική διαδικασία επιβραδύνθηκε και οι σχέσεις Ευρωπαϊκής Ένωσης και
Τουρκίας άρχισαν και πάλι να ψυχραίνονται. Ένα άλλο γεγονός που συνέβαλε στην
επιδείνωση των σχέσεων των δύο πλευρών, ήταν οι πιθανές εκτελέσεις ακτιβιστών
και διανοούμενων, που βασιζόταν σε ένα εναπομείναν ανελεύθερο άρθρο του
Τουρκικού Ποινικού Κώδικα (Άρθρο 31). Είναι σίγουρο, ότι η Τουρκία είναι πολύ
σημαντική για την Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω του μεγέθους της, της γεωγραφικής της
θέσης, της οικονομικής αλλά και της στρατιωτικής ισχύος της. Η επιρροή που έχει
στην περιφέρεια της και κυρίως στα μουσουλμανικά κράτη είναι μεγάλη και από την
οικονομική και από την πολιτική άποψη. Η εκπληκτική οικονομική της ανάπτυξη την
τελευταία δεκαετία, την καθιστά μεγάλο οικονομικό παίκτη. Η διαρροή κεφαλαίων από την Ευρωπαϊκή Ένωση
προς την Τουρκία είναι σύμφωνα με κάποιους αναλυτές αμφίσημη και δεν αποδίδει
όσο θα έπρεπε. Δηλαδή, δεν πραγματώνεται ο εξευρωπαϊσμός της χώρας και
ειδικότερα των θεσμών της. Αυτό αποφαίνεται από την τελευταία απόπειρα
πραξικοπήματος το 2016, ώστε να καθαιρεθεί η κυβέρνηση Erdoğan. Όπως είναι
γνωστό, η Τουρκία έχει αρκετές περιπτώσεις πραξικοπημάτων στο ιστορικό της. Το
γεγονός αυτό δείχνει μια ασταθή πολιτική ζωή και μια ισχυρή διαπάλη μεταξύ
ισλαμιστών πολιτικών ή πιο συντηρητικών, με τον
στρατό.
Ένα από τα θετικά που μπορούμε να αναφέρουμε είναι η λειτουργία της Συμφωνίας για ένα Κοινό Σχέδιο Δράσης μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Τουρκίας, όσον αφορά την επιστροφή των παράνομων μεταναστών. Με τη συμφωνία αυτή, έκλεισε την ανατολική πύλη εισόδου μεταναστευτικών ροών από χώρες της Μέσης Ανατολής προς την Ευρώπη. Μετά από δαιδαλώδεις διαδικασίες και ενεργοποίηση της FRONTEX και κινητοποίηση του ΝΑΤΟ, οι ροές σταμάτησαν και η κατάσταση τέθηκε υπό πλήρη έλεγχο. Μέχρι και σήμερα, η Συμφωνία είναι ενεργή και αποδίδει παρόλες τις δυσκολίες που προκύπτουν κατά καιρούς. Μετά από το πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 και το δημοψήφισμα που διενεργήθηκε τον Απρίλιο του 2017, η κατάσταση έχει επιδεινωθεί. Οι συλλήψεις έχουν φτάσει πάνω από 115.000 και 50.000 φυλακίσεις. Μέσα στους συλληφθέντες και φυλακισμένους είναι δάσκαλοι, καθηγητές πανεπιστημίου, φοιτητές, δημοσιογράφοι, αλλά και απλοί πολίτες. Η ανακοίνωση του Recep Tayyip Erdoğan ότι προκειμένου να τιμωρήσει τους πραξικοπηματίες και όλους όσους υποστήριξαν με τον τρόπο τους το πραξικόπημα θα επαναφέρει τη θανατική ποινή. Το ενδεχόμενο επαναφοράς της θανατικής ποινής στην Τουρκία, θα ήταν καταστροφική για την προοπτική ένταξης της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Βεβαίως, η κυβέρνηση Erdoğan δεν σταματά να δυσχεραίνει τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, καθώς επί ένα χρόνο ζητά την έκδοση του Fethullah Güllen, τον οποίο κατηγορεί ότι υποκίνησε το πραξικόπημα, και να δημιουργεί διπλωματικά επεισόδια. Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε τον ξυλοδαρμό Αμερικανών πολιτών από τη φρουρά του Erdoğan κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του στις ΗΠΑ, την μη αναγνώριση του Αμερικανού Πρεσβευτή στην Τουρκία και απαίτηση απόλυσης του αλλά και την σύλληψη Αμερικανών προξενικών υπαλλήλων με την κατηγορία ότι υπήρξε συνεργασία τους με τον Güllen όσον αφορά το πραξικόπημα. Αυτές οι κινήσεις της Τουρκίας οδήγησαν στην δήλωση των ΗΠΑ ότι οι σχέσεις τους έχουν ζημιωθεί.
Όσο κι αν προσπαθήσει κανείς να παραβλέψει το έντονα ανατολίτικο στοιχείο στην πολιτική και στην κοινωνία της Τουρκίας και να την παρατηρήσει ως ένα ευρωπαϊκό και δυτικό κράτος, παραμένει ένα κράτος του οποίου τα εδάφη εκτείνονται σε μεγάλο μέρος τους στη Μέση Ανατολή, τα γειτονικά του κράτη ανήκουν στον ισλαμικό κόσμο και έχει ισχυρούς ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με την μουσουλμανική παράδοση. Οπότε, αποδεικνύεται ότι προσπαθεί συνεχώς να ισορροπήσει μεταξύ των δύο αυτών ροπών της, όχι με μεγάλη επιτυχία, καθώς πολλές φορές η πολιτική της Τουρκίας, είτε η εξωτερική είτε η εσωτερική, εναντιώνεται στις επιταγές της δυτικής πολιτικής.
Βιβλιογραφία
NEWSROOM – CNN GREECE. (20019, ΜΑΡΤΙΟΣ 13). Τουρκία για την αναστολή των ενταξιακών διαπραγματεύσεων: «Η ΕΕ παραδίνεται στους ρατσιστές». (C. GREECE, Επιμ.) Ανάκτηση από https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/169050/toyrkia-gia-tin-anastoli-ton-entaxiakon-diapragmateyseon-h-ee-paradinetai-stoys-ratsistes?fbclid=IwAR1qab7L2kBJzHKOFSGzecAvUDHtCXwezTr3Jnk5EhoTAo1oT59e-ehFkAA
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ. (2016, ΜΑΡΤΙΟΣ 21). (Α. Σ.-Υ. ΜΜΕ, Επιμ.) Ανάκτηση από https://ec.europa.eu/greece/sites/greece/files/docs/body/20160321qa.pdf
ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ-ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. (n.d.). ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ-ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Ανάκτηση από ΤΟΥΡΚΙΑ: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/enlargement/turkey/?fbclid=IwAR25E3U2SnK3Kj86DjzLPqeYHnXw3GDjR4uFbLzORlpNCGMq8wD_il9sp3Y
ΣΑΠΑΝΤΖΗ , ΜΑΡΙΑ;. (2011). (Π. Μ.-Τ. ΣΠΥΔΩΝ, Επιμ.) Ανάκτηση από https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/14720/3/SapantziMariaMsc2011.pdf