Γράφει η Χριστιάνα Νικολοπούλου
Αδιαμφισβήτητα, πολυάριθμες έχουν υπάρξει οι φορές, καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, όπου οι διμερείς σχέσεις Ελλάδας- Τουρκίας έχουν οδηγηθεί σε τροχιά επικίνδυνης όξυνσης. Η πορεία των γεγονότων αποδεικνύει σθεναρά τη σταθερή στρατηγική στάση της Τουρκίας να προκαλεί την ελληνική πλευρά, παραβιάζοντας αδιαλείπτως τα εναέρια και τα χωρικά της ύδατα, το Διεθνές Δίκαιο και οποιαδήποτε επίσημη και νομικά κατοχυρωμένη συμφωνία μεταξύ των δύο κρατών, μέχρι και σήμερα. Ένα βασικό ερώτημα, το οποίο γεννάται είναι εάν η διαιώνιση αυτής της κατάστασης καταλήγει να αποτελεί ενδόμυχα μια παλιά συνήθεια και κατά πόσο αυτή η δύναμη της συνήθειας είναι ικανή να επιφέρει νέες προκλήσεις ή ακόμη και δυσάρεστες εξελίξεις κλιμάκωσης.
Κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει στον απώτερο σκοπό της γειτονικής χώρας, ο οποίος ήταν και είναι η πλήρης αμφισβήτηση και αναθεώρηση του status quo. Από το επεισόδιο του Σισμίκ το 1976 και το επεισόδιο του Μαρτίου του 1987, μέχρι την κρίση των Ιμίων το 1996 και τις «γκρίζες ζώνες», η παραβίαση του ελληνικού θαλάσσιου και εναέριου χώρου έχει οδηγήσει, εκ των πραγμάτων, σε ένα αδιέξοδο, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολη την έναρξη οποιουδήποτε σοβαρού διαλόγου για την εξομάλυνση της κατάστασης στο Αιγαίο. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν αναιρεί το γεγονός ότι η «ανεκτική» στάση, την οποία κρατά η Ελλάδα απέναντι στην Τουρκία και ο, κατά τα άλλα, προβλέψιμος χειρισμός της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής διαμορφώνει την εντύπωση ότι η τελευταία μπορεί να επιτύχει μία διπλωματική νίκη με ελάχιστο κόστος. Πεποίθηση μου είναι πως πιθανό σενάριο μιας διαιώνισης και παγίωσης μίας κατάστασης οδηγεί πιο εύκολα σε μία ξαφνική, άτακτη ή μη, αλλαγή και όχι σε μία επιστροφή και υιοθέτηση μίας κατάστασης που ανήκει στο μακρινό παρελθόν.
Σε μία πρώτη ανάγνωση, η τουρκική τακτική των υπερπτήσεων στο ανατολικό Αιγαίο δεν είναι αρκετή για να δημιουργήσει μια στρατιωτική σύγκρουση, καθώς και οι δύο χώρες αποτελούν μέλη του ΝΑΤΟ (Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου). Εντούτοις, σαφώς και δεν συμβάλλουν στις σχέσεις καλής γειτονίας και τα προβλήματα που ανακύπτουν δεν είναι ευκαταφρόνητα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται από το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικής Πολιτικής ότι Τουρκικά F-16 παραβίασαν τον ελληνικό εναέριο χώρο 4.627 φορές τον περασμένο χρόνο, 3.705 το 2018 και 3.317 το 2017. Αυτό λοιπόν, αυτομάτως, υποχρεώνει την Ελλάδα να αναβαθμίζει το επίπεδο ετοιμότητάς και επιτήρησης της, καλώντας τη να αντιμετωπίζει, συνεχώς, τον οικονομικό αντίκτυπο του εξοπλισμού. Επιπροσθέτως, οι αναφερόμενες παραβιάσεις προκαλούν προβλήματα στην εναέρια κυκλοφορία καθώς θέτουν σε κίνδυνο τα αεροσκάφη διέλευσης, αφού δεν είναι λίγες οι φορές που κόστισαν τη ζωή σε πιλότους αμφοτέρων των κρατών. Η Τουρκία πλέον επιλέγει να χρησιμοποιεί μια εξαιρετικά επιθετική τακτική, εκτελώντας υπερπτήσεις πάνω από ιδιαιτέρως ευαίσθητες περιοχές και μεγάλα ελληνικά νησιά όπως η Λέσβος, η Ρόδος και η Χίος.
Επιπροσθέτως, η γεωπολιτική σημασία του ελληνικού θαλάσσιου χώρου καθιστά ανέκαθεν τον ρόλο του γειτονικού παράκτιου κράτους ιδιαιτέρως ανησυχητικό, επιδιώκοντας τη διχοτόμηση του Αιγαίου και τον απόλυτο έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου. Μάλιστα, σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα η Τουρκία δηλώνει ότι οι ελληνικές Αρχές είναι αναρμόδιες να εκδίδουν NAVTEX (υδρογραφική υπηρεσία) ακόμη και για περιοχές που βρίσκονται στο μέσο του Αιγαίου αλλά και πέριξ του Καστελόριζου. Σφάλμα της Ελλάδας, φυσικά, η απουσία της από την Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Η ζωτικής σημασίας θέση της, σε επίπεδο διεθνούς διπλωματίας, δεν δύναται να δικαιολογήσει την απουσία της από τον φυσικό γεωπολιτικό της χώρο, ούσα μια ναυτική δύναμη με αξιοσημείωτες δυνατότητες σε εμπόριο και ναυσιπλοΐα.
Πρέπει να καταστεί σαφές ότι η επανάληψη των τουρκικών παραβιάσεων και της επιλεγμένης ρητορικής συνιστούν μία σταθερή στρατηγική εις βάρος της Ελλάδας. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η Τουρκία λειτουργεί με την πεποίθηση της μόνιμης αμφισβήτησης, με στόχο την διεκδίκηση όσων περισσοτέρων μπορεί να αξιώσει. Η Τουρκία, από το παρελθόν μέχρι και σήμερα, διακατέχεται από το σύνδρομο της μεγαλομανίας, την διαμόρφωση μίας ατζέντας «παζαριού» και την εργαλειοποίηση του τακτικού εκφοβισμού. Είναι απαραίτητο να επιστήσουμε την προσοχή μας στη βασική αιτιολόγηση του επιλεγμένου τουρκικού σχεδίου. Η Τουρκία αντιλαμβάνεται το ζήτημα του Αιγαίου ως μία ασφαλιστική δικλείδα για το Κυπριακό. Επιθυμεί, εμπράκτως, μία ανεξέλεγκτη εμπλοκή της Ελλάδας, ώστε κατά τη διαδικασία της αποκλιμάκωσης να προβάλλει τις όποιες αξιώσεις, απαιτήσεις και διεκδικήσεις έχει κατά νου.
Και φυσικά, καθώς δεν ζούμε μοναχά εμείς σε αυτόν τον κόσμο, χρειάζεται να λάβουμε υπ’ όψιν μας τον αμφιλεγόμενο ρόλο της διεθνούς κοινότητας. Αναμφίβολα, προβάλλει ένα πρόσωπο υποστηρικτή της Ελλάδας, ενός αξιότιμου μέλους της ΕΕ, χωρίς όμως καμία επιτυχία, όσον αφορά την συμμόρφωση της γειτονικής μας χώρας. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ΕΕ προωθεί μια διπλωματική τακτική εξισορρόπησης της περιοχής και όχι μία τακτική διασφάλισης της ελληνικής εδαφικής ακεραιότητας και προάσπισης των εθνικών της συμφερόντων. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι η Τουρκία, αποτελεί, εξίσου, έναν καθοριστικό παίχτη της περιοχής, ο οποίος δεν μπορεί να αγνοηθεί. Ο καθοριστικός της ρόλος στη Μέση Ανατολή, τα τελευταία χρόνια, παράλληλα με τις αποτυχημένες, ως τώρα, ενταξιακές της διαπραγματεύσεις με την ΕΕ έχουν διαμορφώσει μία στρατηγική αποφυγής των όποιων πιέσεων και συγκρούσεων μαζί της. Θα μπορούσε να μιλήσει, λοιπόν, κανείς για μία διεθνή κοινότητα, η οποία είναι παρούσα και ταυτόχρονα απούσα. Κατά συνέπεια, η Ελλάδα πρέπει να σκεφτεί το ενδεχόμενο να δρα, στηριζόμενη στις δικές της ικανότητες, καθώς τα διεθνή συμφέροντα ποικίλλουν. Είναι απαραίτητο να διαμορφωθεί ένα συλλογικό πλαίσιο, όσον αφορά τις παραβιάσεις της γειτονικής χώρας, αποφεύγοντας τη λογική της διαχείρισης μεμονωμένων κρίσεων.
Συμπερασματικά, η Τουρκία δεν σκοπεύει να αλλάξει σύντομα στρατηγική και ατζέντα. Τουναντίον, θα συνεχίσει τις προκλητικές ενέργειες της και τις αβάσιμες διεκδικήσεις της. Απόδειξη, το Τουρκολυβικό μνημόνιο που παραβιάζει κατάφορα το διεθνές δίκαιο, σύμφωνα με τη Μαρία Θεοφιλή, Μόνιμη Αντιπρόσωπο και η πολύ πρόσφατη παρενόχληση του ελικοπτέρου που μετέφερε τον Ν. Παναγιωτόπουλο, Υπουργό Εθνικής Άμυνας και τον Κ. Φλώρο, ΑΓΕΕΘΑ στρατηγό πάνω από το Αγαθονήσι, τις Οινούσσες και την Παναγιά. Μέχρι σήμερα, η Ελλάδα έχει κρατήσει μία παράλογη, θα έλεγα, ψυχραιμία που δίνει τη δυνατότητα στον αντίπαλο να παρεξηγεί την στάση και τις θέσεις της χώρας μας. Η Ελλάδα χρειάζεται να αποστασιοποιηθεί από μία πολιτική στρατηγική που διαμορφώνεται ανάλογα με τις εκάστοτε κυβερνήσεις, να σταματήσει να λειτουργεί με μία αίσθηση «ηττοπάθειας» και να εστιάσει την προσοχή της σε μία επιχειρησιακή στρατηγική που θα κατανοεί τις αλλαγές και τις απαιτήσεις διαχείρισης ενός ζητήματος εξωτερικής πολιτικής. Μια στρατηγική, η οποία θα διεκδικεί την απόλυτη εφαρμογή του διεθνούς δικαίου, και ταυτόχρονα θα αυξάνει το κόστος της Τουρκίας, χωρίς αυτό να συνεπάγεται ένα θερμό επεισόδιο. Δεν είναι εύκολο, όμως αξίζει να προχωρήσουμε σε μια νέα προσέγγιση.
Βιβλιογραφία- Αρθρογραφία
Rettman, A., 2020. Turkish Jets Keep Violating Greek Airspace. EUobserver. Διαθέσιμο σε: https://euobserver.com/foreign/147565.
Soldatos, S., 2016. Turkish Air Force Violations of Greek National Airspace in the Aegean. Research Gate. Διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/publication/303785729_Turkish_Air_Force_Violations_of_Greek_National_Airspace_in_the_Aegean/citation/download.
Smith, J., 2020. Analysts Concerned About ‘Accidental’ Clash Between Greece, Turkey Greece.greekreporter.com. Διαθέσιμο σε: https://greece.greekreporter.com/2018/04/16/analysts-concerned-about-accidental-clash-between-greece-turkey/.
Λαγγίδης, Α., 2020. Τι Δείχνει Το Παρελθόν Για Τα Ελληνοτουρκικά. Liberal.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.liberal.gr/news/ti-deichnei-to-parelthon-gia-ta-ellinotourkika/298297.
Μελέτης, Ν., 2020. Η Τουρκία Απαιτεί Μέσω NAVTEX: Αρμοδιότητες Μέχρι Το Μέσο Του Αιγαίου Και Το Καστελόριζο. Liberal.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.liberal.gr/diplomacy/armodiotites-mechri-to-meso-tou-aigaiou%C2%A0kai-to-kastelorizo/301271.
Μελέτης, Ν., 2020. Αθήνα – Λευκωσία Στον ΟΗΕ: Απορρίπτουν Με Νέες Επιστολές Το Τουρκολυβικό Μνημόνιο. Infognomon Politics. Διαθέσιμο σε: https://infognomonpolitics.gr/2020/05/athina-lefkosia-ston-oie-aporriptoun-me-nees-epistoles-to-tourkolyviko-mnimonio/.
Μπαλακτάρης, Π., 2020. Η Τουρκία Θα Αποτελεί Απειλή Όσο Η Ελλάδα Δεν Την Αποτρέπει. Liberal.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.liberal.gr/diplomacy/i-tourkia-tha-apotelei-apeili-oso-i-ellada-den-tin-apotrepei/299091.
Μίχου, Η.Π., 2018. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις: με την κριτική ματιά ενός φοιτητή. Άμυνα και Διπλωματία. Διαθέσιμο σε: https://www.amynanet.gr/oi-ellinotourkikes-sxeseis-me-tin-kritiki-matia-enos-foititi.
Συρίγος, Μ.Α., 2015. Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Αθήνα, εκδ.Πατάκης, 376-485, 193-800.
Συρίγος, Μ.Α., 2020. Πώς Να Αντιμετωπίσουμε Τον Τουρκικό Αναθεωρητισμό. Άγγελος Συρίγος. Διαθέσιμο σε: https://www.syrigos.gr/2020/05/18/tourkikos-anatheoritismos/.
Τσαϊλά, Δ., 2020. Τουρκική Θαλάσσια Προκλητικότητα Και Διπλωματία. Liberal.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.liberal.gr/diplomacy/tourkiki-thalassia-proklitikotita-kai-diplomatia/23807.