Γράφει o Κέβι Μερκούρη
Από την ίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας το 1923 μέχρι και σήμερα, ο ρόλος των ενόπλων δυνάμεων στη γειτονική χώρα είναι ανέκαθεν κομβικός. Οι παρεμβάσεις του στρατού στην πολιτική σκηνή, καθώς και στην διακυβέρνηση της χώρας αποτέλεσαν ένα συχνό φαινόμενο. Τα τρία πραξικοπήματα που έλαβαν χώρα μεταξύ 1960 και 1980, σε συνδυασμό με το μεταμοντέρνο πραξικόπημα του 1997, διαμόρφωσαν σε σημαντικό βαθμό τις εσωτερικές και εξωτερικές εξελίξεις. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η κατάσταση φαντάζει διαφορετική. Οι ένοπλες δυνάμεις τελούν πλέον υπό τον πλήρη έλεγχο της πολιτικής ηγεσίας, η οποία μάλιστα τους έχει αναθέσει σημαντικό ρόλο στην εφαρμογή της εξωτερικής της πολιτικής.
Τον Αύγουστο του 2016, έναν μόλις μήνα μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, η Τουρκία πραγματοποίησε την πρώτη της εισβολή στη Συρία. Η στρατιωτική επιχείρηση, που ονομάστηκε “Ασπίδα του Ευφράτη”, αποτέλεσε την πρώτη άμεση ανάμειξη της Τουρκίας στη συριακή σύγκρουση. Η περιοχή της βόρειας Συρίας έχει στρατηγική σημασία για την Άγκυρα. Η δράση των κουρδικών πολιτοφυλακών στην συγκεκριμένη περιοχή αποτελεί μέγιστη απειλή για τα τουρκικά συμφέροντα, αλλά και για την εδαφική της ακεραιότητα. Έτσι, με αφορμή την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις ανέλαβαν δράση και εναντίον των Κούρδων, εγκαινιάζοντας έναν νέο κύκλο συγκρούσεων επί συριακού εδάφους.
Τα αμέσως επόμενα χρόνια ακολούθησαν δύο ακόμα στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ο “Κλάδος Ελαίας” του 2018 και η “Πηγή Ειρήνης” του 2019, εις βάρος και πάλι των κουρδικών πολιτοφυλακών, προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις σε διεθνές επίπεδο. Ωστόσο, η Άγκυρα φάνηκε να πετυχαίνει έναν από τους στόχους της. Μετά από διμερείς συμφωνίες με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, δημιουργήθηκε μία ζώνη ασφαλείας έξω από τα νότια σύνορά της. Παράλληλα, ο πρόεδρος Ερντογάν συνεχίζει να τονίζει το “δικαίωμα” της χώρας του να χρησιμοποιεί την στρατιωτική της ισχύ για την καταπολέμηση των τρομοκρατών, όπως χαρακτηρίζει η Άγκυρα τις κουρδικές πολιτοφυλακές. Μέχρι σήμερα, η στρατιωτική παρουσία των Τούρκων στη βόρεια Συρία έχει παγιωθεί. Κατά καιρούς, ξεσπούν συγκρούσεις μεταξύ των τουρκικών και των συριακών κυβερνητικών δυνάμεων. Συνολικά, όμως, η στρατιωτική εμπλοκή και η ανοχή του ισχυρού ρωσικού παράγοντα, ενίσχυσαν την διαπραγματευτική θέση της Τουρκίας στη συριακή σύγκρουση.
Το 2017, ταυτόχρονα με τον πόλεμο της Συρίας, ξέσπασε μια νέα διαμάχη στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Συγκεκριμένα, η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος επέβαλαν οικονομικό και διπλωματικό εμπάργκο σε βάρος του Κατάρ. Τα τέσσερα αραβικά κράτη κατηγόρησαν το εμιράτο για υποστήριξη της τρομοκρατίας, κάτι που φυσικά δεν έγινε αποδεκτό από τη Ντόχα. Η αντίδραση της Τουρκίας ήταν άμεση. Από την πρώτη στιγμή, η τουρκική κυβέρνηση υποστήριξε το Κατάρ. Έτσι, η Άγκυρα ξεκίνησε την αποστολή αγαθών προκειμένου να μην υπάρξουν ελλείψεις προϊόντων στην αγορά του μικρού εμιράτου. Ωστόσο, η κίνηση που προκάλεσε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον ήταν η ίδρυση μιας τουρκικής στρατιωτικής βάσης στο έδαφος του Κατάρ. Η εδραίωση της στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ των δύο κρατών , καθώς και η παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στον Αραβικό Κόλπο, δεν αντιμετωπίστηκε θετικά από τα τέσσερα κράτη. Παρόλα αυτά, Άγκυρα και Ντόχα δεν έκαναν πίσω. Για άλλη μία φορά, οι ένοπλες δυνάμεις αποτέλεσαν ένα εργαλείο για την εφαρμογή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.
Έντονη ήταν η ανάμειξη της Τουρκίας σε μία ακόμη ένοπλη σύρραξη. Ο εμφύλιος πόλεμος της Λιβύης, που ξεκίνησε το 2014, συνεχίζει να ταλαιπωρεί τη χώρα μέχρι και σήμερα. Σε μία σύγκρουση που ενεπλάκησαν είτε άμεσα είτε έμμεσα διάφοροι παράγοντες, η στρατιωτική εμπλοκή της Άγκυρας έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Η ενεργή στρατιωτική στήριξη που παρείχε η Τουρκία στην κυβέρνηση της Τρίπολης άλλαξε τους συσχετισμούς δυνάμεων. Έτσι, οι δυνάμεις με επικεφαλής τον Χαλίφα Χάφταρ αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν λίγο πριν την ολοκληρωτική τους επικράτηση. Βέβαια, η Άγκυρα έλαβε ανταλλάγματα για την στήριξή της, με πιο γνωστό το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο συνεργασίας αναφορικά με τις θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο. Στα ανταλλάγματα μπορεί να προστεθεί και η εκτεταμένη στρατιωτική παρουσία των τούρκων μέσω των ναυτικών και αεροπορικών βάσεων που διατηρούν επι λιβυκού εδάφους. Ωστόσο, σημαντική παράμετρο για την εξέλιξη της εμφύλιας σύγκρουσης, καθώς και για τα τουρκικά συμφέροντα, αναμένεται να αποτελέσει η στάση του νέου μεταβατικού πρωθυπουργού της Λιβύης.
Στις παραπάνω περιπτώσεις, μπορεί να συμπεριληφθεί και ο ρόλος της Τουρκίας στον πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Εκεί, η υλική και τεχνική υποστήριξη που παρείχαν οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις στις αντίστοιχες του Αζερμπαϊτζάν, συνέβαλε στην στρατιωτική ήττα των Αρμενίων αυτονομιστών. Η Άγκυρα κατηγορήθηκε για αποστολή ξένων μισθοφόρων, τακτική που ακολούθησε τόσο στην Λιβύη, όσο και στη Συρία. Παράλληλα, τα τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη μετατράπηκαν σε “game changer”, γεγονός που αποτέλεσε μια καλή διαφήμιση για τα προϊόντα της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας. Τέλος, η συνεργασία Ρωσίας-Τουρκίας για την επιτήρηση της κατάπαυσης του πυρός επισφράγισε την συμμετοχή των τούρκων σε μια ενδεχόμενη οριστική διευθέτηση του ζητήματος στο μέλλον.
Σε ότι αφορά Ελλάδα και Κύπρο, η Τουρκία προβάλλει τις διεκδικήσεις της μέσω μιας κλιμακούμενης επιθετικότητας. Στα πλαίσια του σχεδίου της Γαλάζιας Πατρίδας, το τουρκικό πολεμικό ναυτικό κατέχει εξέχοντα ρόλο. Έτσι, ανά τακτά χρονικά διαστήματα πολεμικά πλοία, αλλά και αεροσκάφη, πραγματοποιούν ασκήσεις σε περιοχές του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου με ιδιαίτερο για την Άγκυρα ενδιαφέρον. Επιπλέον, κάθε φορά που τα τουρκικά ερευνητικά σκάφη και τα πλωτά γεωτρύπανα αναχωρούν για εργασίες, αυτά συνοδεύονται από μονάδες του τουρκικού στόλου. Με αυτόν τον τρόπο, η Άγκυρα δοκιμάζει τόσο την επιχειρησιακή ετοιμότητα των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, όσο και τις κόκκινες γραμμές της ελληνικής πολιτικής ηγεσίας.
Συμπερασματικά, η Τουρκία έχει προχωρήσει σε μία εκτεταμένη στρατικοποίηση της εξωτερικής της πολιτικής. Η Άγκυρα επέλεξε να χρησιμοποιήσει στρατιωτικά μέσα προκειμένου να πετύχει ή να επιβάλλει όσα δεν μπόρεσε μέσω της διπλωματικής οδού. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται οι αυξανόμενες δαπάνες για εξοπλισμούς, καθώς και τα βήματα προόδου της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας. Είναι, λοιπόν, βέβαιο ότι η πραγματοποίηση των φιλόδοξων σχεδίων του προέδρου Ερντογάν απαιτεί και ισχυρές ένοπλες δυνάμεις.
Βιβλιογραφία:
- Ayla Jean Yackley, How Turkey militarized its foreign policy, politico, 15 Οκτωβρίου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/how-turkey-militarized-foreign-policy-azerbaijan-diplomacy/
- Ahmed El Amraoui and Faisal Edroos, Why Turkey’s military is not what it used to be, aljazeera, 5 Ιουνίου 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/features/2018/6/5/why-turkeys-military-is-not-what-it-used-to-be
- Τρύφωνας Καϊσερλίδης, Bloomberg: Ο αυξανόμενος στρατιωτικός ιμπεριαλισμός της Τουρκίας του Ερντογάν -Πώς αποτυπώνεται στον παγκόσμιο χάρτη, iefimerida, 28 Αυγούστου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.iefimerida.gr/kosmos/bloomberg-stratiotiko-apotypoma-toyrkias-ston-pagkosmio-harti
- Newpost, Το χρονικό των επιθέσεων της Τουρκίας στη Συρία, 20 Μαρτίου, 2018. Διαθέσιμο σε: https://newpost.gr/kosmos/5c125efc56dccb7e13e52dda/to-xroniko-twn-epithesewn-ths-toyrkias-sth-syria
- Τουρκική εισβολή στη Συρία 2019, wikipedia, 23 Ιουλίου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B5%CE%B9%CF%83%CE%B2%CE%BF%CE%BB%CE%AE_%CF%83%CF%84%CE%B7_%CE%A3%CF%85%CF%81%CE%AF%CE%B1_(2019)
- Πέτρος Κράνιας, Η Tουρκία άνοιξε νέα στρατιωτική βάση στο Κατάρ, capital.gr, 16 Δεκεμβρίου, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/diethni/3399772/i-tourkia-anoixe-nea-stratiotiki-basi-sto-katar
- ΤοΒΗΜΑ Team, Παγιώνει την παρουσία της στη Λιβύη η Τουρκία -Κίνδυνος πολέμου εντός του ΝΑΤΟ λέει Ρώσος αναλυτής, ΤΟ ΒΗΜΑ, 21 Αυγούστου 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.tovima.gr/2020/08/21/world/rosos-analytis-pagionei-tin-parousia-tis-sti-livyi-i-tourkia-kindynos-polemou-entos-tou-nato/
- Σωτήρης Ρούσσος, Ναγκόρνο Καραμπάχ: 4 διαπιστώσεις μετά τη συμφωνία, ΣοφοκλέουςIn, 11 Νοεμβρίου, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.sofokleousin.gr/nagkorno-karampax-4-diapistoseis-meta-ti-symfonia
Πηγή εικόνας: