Γράφει η Κωνσταντίνα Μαυράκη
Τις τελευταίες εβδομάδες ανέκυψε ένα φλέγον για τη διεθνή επικαιρότητα ζήτημα. Συγκεκριμένα στις 21 Ιουλίου, η Τουρκία εξέδωσε ναυτική οδηγία (NAVTEX) , ενημερώνοντας πως η τουρκική ναυαρχίδα «Oruç Reis» επρόκειτο να προχωρήσει σε γεωτρήσεις για επιστημονικούς σκοπούς στα νοτιοδυτικά τις Κύπρου. Φυσικά δεν άργησαν οι αντιδράσεις της ελληνικής πλευράς. Ποια η εξέλιξη των πραγμάτων μέχρι τώρα; Υποχωρούν οι εντάσεις; Ποια είναι τα επόμενα βήματα;
Αρχικά να αναφερθούμε στο «ιστορικό» της ελληνοτουρκικής σύγκρουσης. Οι δύο χώρες βρίσκονται στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου όπου υπάρχουν σημαντικά κοιτάσματα ενέργειας. Μεγάλο μέρος των κοιτασμάτων αυτών βρίσκεται στα περίχωρα της Κύπρου, ωθώντας Κύπρο, Ελλάδα, Αίγυπτο και Ισραήλ σε επιδίωξη συνεργασίας για εκμετάλλευση αυτών των ενεργειακών πηγών. Η Τουρκία δεν άργησε να κάνει αισθητή την παρουσία της. Το Νοέμβρη του 2019, υπεγράφη η τουρκική συνθήκη με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης (GNA) για οριοθέτηση της τουρκικής ΑΟΖ, η οποία στην πορεία δεν αναγνωρίστηκε από την Ελλάδα και άλλες χώρες. Όταν λοιπόν η Τουρκία κήρυξε την πρόθεση της να προχωρήσει σε γεώτρηση για «επιστημονικούς σκοπούς», η αντίδραση της Ελλάδας ήταν αναμενόμενη.
Η ανταπόκριση της Ελλάδας στην ανακοίνωση της επικείμενης τουρκικής γεώτρησης ήταν άμεση. Η ελληνική κυβέρνηση προχώρησε σε άμεση έκδοση νέας NAVTEX και έθεσε σε επιφυλακή τις στρατιωτικές δυνάμεις της, έτοιμη για την πιθανότητα σύγκρουσης με τη γείτονα χώρα. Η Τουρκία συνέχισε να διατηρεί την προκλητική της στάση, υποστηρίζοντας ότι το τουρκικό σκάφος βρίσκεται εντός διεθνών υδάτων. Υπάρχει λοιπόν μια συνεχόμενη διαμάχη μεταξύ των δυο χωρών με «παράνομους και αβάσιμους ισχυρισμούς». Αποτέλεσμα αυτής, είναι η αναζωπύρωση όλο και περισσότερων εντάσεων στον χώρο του Αιγαίου, με τις δύο χώρες να προχωρούν σε έναν φαινομενικά ατελείωτο διάλογο προκλήσεων.
Στο εχθρικό κλίμα μεταξύ των γειτόνων χωρών συνέβαλλε σε μεγάλο βαθμό και η πρόσφατη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί μετά από απόφαση του Τούρκου προέδρου, προκαλώντας την δυσαρέσκεια της χριστιανικής κοινότητας, πόσο μάλλον της Ελλάδας, της οποίας ο ναός αποτελεί πολιτισμική κληρονομιά. Το κλίμα επομένως όντας ήδη τεταμένο από την εξέλιξη αυτή, δυσχέρανε ακόμα περισσότερο με την έκδοση της NAVTEX εκ μέρους της Τουρκίας.
Έγκαιρη ήταν η παρέμβαση της Γερμανίδας καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ, η οποία επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Ταγίπ Ερντογάν για υποχώρηση του. Βέβαια, η κατάσταση παρέμεινε κρίσιμη με διαρκείς απειλές και έντονες συζητήσεις. Η κατάσταση αυτή διήρκησε μέχρι τις 7 Αυγούστου, ημέρα κατά την οποία υπεγράφη η Συμφωνία Ελλάδας – Αιγύπτου για οριοθέτηση ΑΟΖ, η οποία και αποτέλεσε την κορύφωση των εντάσεων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας.
Λίγο μετά τη Συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου, μια νέα NAVTEX εκδόθηκε για γεωτρήσεις στο ανατολικό Αιγαίο και το Oruç Reis εισήλθε ξανά στα ελληνικά ύδατα, αυτή τη φορά με ακόμη πιο επιθετική διάθεση, συνοδευόμενο μάλιστα από πολεμικά τουρκικά πλοία. Ο πρόεδρος Ερντογάν, συνεχίζει να παίζει το παιχνίδι του και οι ελληνικές δυνάμεις είναι από την πρώτη στιγμή σε επιφυλακή. Η Ελληνική πλευρά από την άλλη, δίνει περισσότερη βάση στη συγκρότηση ενός συμμαχικού άξονα με άλλες χώρες για την επίτευξη των σκοπών της.
Οι διπλωματικές προσπάθειες τις Ελλάδας φαίνεται ως επί το πλείστον να αποδίδουν, καθώς πολλές χώρες δηλώνουν τη στήριξη τους για τις ελληνικές θέσεις και μάλιστα κάποιες δείχνουν την τάση να εντείνουν την παρουσία τους στην Μεσόγειο για παροχή βοήθειας στην ελληνική πλευρά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Γαλλία και το Ισραήλ, που από την αρχή των εντάσεων έδειξαν ενδιαφέρον και πλέον έχουν προχωρήσει σε αποστολή επιπλέον στόλου και σε κοινές ασκήσεις με το ελληνικό ναυτικό, με σκοπό την προετοιμασία για πιθανή σύγκρουση με την Τουρκία.
Κατόπιν αυτών των εξελίξεων, ποια είναι η ευρωπαϊκή στάση απέναντι στο ζήτημα; Ποιοι οι πιθανοί χειρισμοί; Τι σκέφτονται οι χώρες να κάνουν και ποιες οι μέχρι τώρα αντιδράσεις; Αρχικά, αξίζει να αναφερθούμε στην αρχική αντίδραση των χωρών και στη στάση που κράτησαν με την είδηση των τουρκικών γεωτρήσεων και την είσοδο της τουρκικής φρεγάτας στην ελληνική και κυπριακή υφαλοκρηπίδα. Πολλές χώρες εξέφρασαν σαφέστατα τη θέση τους, υποστηρίζοντας τις ελληνικές διεκδικήσεις και εκδηλώνοντας την προθυμία τους να προσφέρουν βοήθεια σε περίπτωση που χρειαστεί. Όπως προαναφέρθηκε η Γαλλία είναι μια από αυτές τις χώρες.
Άλλες χώρες πάλι όπως η Γερμανία διατήρησαν μια πιο ουδέτερη στάση τουλάχιστον στην αρχή του ζητήματος, αν και επιζητούσαν την άμεση επίλυση και αποκλιμάκωση της έντασης. Ωστόσο, με την πλήρη έκθεση των ελληνικών επιχειρημάτων στην Έκτακτη Συνέλευση των αρχηγών των ευρωπαϊκών κρατών στις 19/8/2020, ακόμη και οι πιο διστακτικές χώρες δήλωσαν την υποστήριξη τους στις ελληνικές θέσεις.
Μετά από την τηλεδιάσκεψη, πέρα από πολλούς «ισχυρούς» Ευρωπαίους, η ίδια η καγκελάριος Μέρκελ, ηγέτης της προεδρεύουσας αυτήν την περίοδο χώρας της ΕΕ, έκανε ξεκάθαρες δηλώσεις αλληλεγγύης προς τις προσπάθειες της ελληνικής πλευράς. Αναφέρθηκε μάλιστα σε επικείμενη κρίσιμη Σύνοδο τον Σεπτέμβρη, όπου θα συζητηθούν κυρώσεις που μπορούν να επιβληθούν στην Τουρκία καθώς και οι μελλοντικές κινήσεις των οργάνων και του συλλογικού οικοδομήματος όχι μόνο της Ένωσης, αλλά και της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, μέλος της οποίας είναι και η Τουρκία.
Αξίζει να πούμε ότι έχουν ήδη συζητηθεί πιθανές κυρώσεις για τον περιορισμό των προκλητικών ενεργειών της χώρας, αν και έχει δοθεί ένα περιθώριο δράσης από την ΕΕ για να διαπιστωθεί αν η συμμόρφωσή της μπορεί να επέλθει και χωρίς κυρώσεις. Προς το παρόν, βασική προτεραιότητα και για τις δύο πλευρές της αντιπαράθεσης φαίνεται να αποτελεί η προσχώρηση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η λύση ίσως μπορούσε να βρεθεί με διπλωματικό χειρισμό και συνεργασία.
Εν κατακλείδι, η κατάσταση στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο παραμένει κρίσιμη. Οι επόμενες εβδομάδες θα είναι καθοριστικές για την εξέλιξη του ζητήματος. Τα δεδομένα είναι συνεχώς σε εξέλιξη και υπάρχουν πολλές πιθανές εκβάσεις. Αυτό που δεν πρέπει να λησμονείται είναι η σοβαρότητα του ζητήματος των ελληνοτουρκικών διεκδικήσεων. Όποια και να είναι η κατάληξη πάντως… η διεθνής κοινωνία σίγουρα δεν θα μείνει ανεπηρέαστη.
Βιβλιογραφία:
1) What is a NAVTEX and why did Turkey issue one to Greece?, July 23rd 2020, Διαθέσιμο σε: https://www.trtworld.com/turkey/what-is-a-navtex-and-why-did-turkey-issue-one-to-greece-38358
2) Merve Sebnem Oruc, Kastellorizo: One of Turkey and Greece’s interrelated controversies, July 30th 2020, Διαθέσιμο σε: https://www.dailysabah.com/opinion/columns/kastellorizo-one-of-turkey-and-greeces-interrelated-controversies
3) Κομισιόν για τουρκικές Navtex: Η Τουρκία στέλνει λάθος μήνυμα, 22 Ιουλίου 2020, Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/politiki/story/228163/komision-gia-toyrkikes-navtex-h-toyrkia-stelnei-lathos-minyma
4) Turkey-Greece tensions escalate over Turkish Med drilling plans, August 13th 2020, Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-53497741
5) Merkel, Kurz express solidarity to Greece and Cyprus over Eastern Mediterranean tension, 20th August 2020, Διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/english/3475591/merkel-kurz-express-solidarity-to-greece-and-cyprus-over-eastern-mediterranean-tension
Πηγή εικόνας: https://twitter.com/TurkeyInfo/status/1293277178453426177