Γράφει η Όλγα Τσουκαλά
Οι διμερείς σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και του κράτους του Ισραήλ έχουν απασχολήσει τη διεθνή πολιτική και διπλωματία, λόγω των διακυμάνσεων που παρουσιάζουν. Ορόσημο για τις σχέσεις των δύο κρατών αποτελεί το έτος 2009, όταν το Ισραήλ επιτέθηκε κατά της νηοπομπής “Flotilla 13” του κινήματος “Gaza Freedom”, στο οποίο συμμετείχε και η τουρκική οργάνωση “Ίδρυμα για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και τις Ελευθερίες και Ανθρωπιστικής Βοήθειας” (Foundation for Human Rights and Freedoms and Humanitarian Aid, IHH) (BBC, 2016). Καταδικάζοντας την επίθεση στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ το 2009 στο Νταβός της Ελβετίας , ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, επεσήμανε ότι είναι λυπηρό να χειροκροτούνται τέτοιες ενέργειες,απευθυνόμενος στον τέως πρωθυπουργό του Ισραήλ, Πέρες, κατηγορώντας τον ότι σκότωσε ανθρώπους. Ως εκ τούτου οι διπλωματικές σχέσεις των κρατών διεκόπησαν το 2011 όταν το Ισραήλ αρνήθηκε να απολογηθεί για τις συνέπειες της επίθεσης.
Σταδιακή αποκλιμάκωση στις διπλωματικές σχέσεις των δύο κρατών παρατηρήθηκε το 2013 μετά από παρότρυνση του Υπουργού Εξωτερικών των Η.Π.Α., βάσει της οποίας ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, BenjaminNetanyahu, απολογήθηκε και αναγνώρισε με επίσημο έγγραφο την επίθεση στη νηοπομπή το 2009. Το γεγονός αυτό ακολούθησε η συμφωνία συμφιλίωσης τον Ιούνιο του 2016, σύμφωνα με την οποία το Ισραήλ θα αποζημίωνε με 20 εκατομμύρια δολάρια τις οικογένειες των θυμάτων της επίθεσης, ενώ η Τουρκία θα μπορούσε να στείλει εκ νέου ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα.
Μεταφερόμαστε στο τρέχον έτος 2020 το οποίο αποτελεί κομβικό σημείο για την αποκλιμάκωση και την εξισορρόπηση των διμερών σχέσεων μεταξύ της Τουρκίας και του Ισραήλ. Στο σημείο αυτό, αξίζει να εστιάσουμε την προσοχή μας σε δύο χαρακτηριστικά γεγονότα που αποκρυσταλλώνουν την προσπάθεια διπλωματικής επικοινωνίας των δύο κρατών. Αφενός, η Τουρκία μετά από δύο συναπτά έτη διορίζει Πρέσβη της στο Ισραήλ και αφετέρου δια χειρός του τέως τούρκου αντιναυάρχου Γιαϊτζί, παρουσίασε την πρόταση της για διμερή οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της με το κράτος του Ισραήλ.
Διορισμός του νέου Τούρκου Πρέσβη
Ανατρέχοντας στο κοντινό παρελθόν, το Μάρτιο του έτους 2018, η Τουρκία είχε ανακαλέσει τον Πρέσβη της στο Τελ Αβίβ εξαιτίας της δολοφονικής επίθεσης του κράτους του Ισραήλ σε Παλαιστίνιους, οι οποίοι διαδήλωναν εξ αφορμής του γεγονότος της μεταφοράς της Πρεσβείας των Η.Π.Α., από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ. Είναι γνωστό ότι στις διμερείς σχέσεις τους, το καθεστώς των Παλαιστινίων αποτελεί «κόκκινη γραμμή» για τη Τουρκία όπως διαβεβαιώνει και ο Πρόεδρος Ερντογάν.
Συνεκδοχικά, ως απότοκο της ευρύτερης προσπάθειας των αραβικών και μουσουλμανικών κρατών να αποκτήσουν ισχυρότερες διπλωματικές σχέσεις με το κράτος του Ισραήλ, ήταν ο διορισμός του νέου Τούρκου Πρέσβη στο Ισραήλ. Ο λόγος γίνεται για τον, 40 ετών Πρέσβη, Ufuk Ulutas, ο οποίος σύμφωνα με έγκυρες πηγές και αναφορές του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ μεταξύ άλλων είναι και υπερασπιστής των Παλαιστινίων καθώς και πολιτικά κείμενος στην Προεδρεία Ερντογάν.
Η πρόταση Γιαϊτζί
7 Δεκεμβρίου 2020. Αξίζει να επικεντρωθούμε στην ημερομηνία αυτή, καθώς αποτελεί κρίσιμο χρονικό σημείο στις διμερείς σχέσεις των δύο κρατών. Τη δεδομένη χρονική στιγμή ο τέως Τούρκος αντιναύαρχος του τουρκικού πολεμικού ναυτικού, Τζιχάτ Γιαϊτζί, δημοσίευσε τον επίσημο χάρτη-πρόταση στο ισραηλινό ακαδημαϊκό περιοδικό Turkeyscope του κέντρου Moshe Dayan του πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ, στον οποίο καταγράφεται η επιδίωξη της Τουρκίας σε διμερή οριοθέτηση της ΑΟΖ της με το κράτος του Ισραήλ. Ο χάρτης της προτεινόμενης οριοθέτησης αγνοεί εντέχνως την υφαλοκρηπίδα των νησιών του Καστελορίζου και της Ρόδου καθώς και την ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η διμερής αυτή οριοθέτηση αποτελεί την πλέον ακραία πρόταση ως προσπάθεια της Τουρκίας να ακυρώσει την ήδη υπάρχουσα διμερή συμφωνία οριοθετήσεως μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και του κράτους του Ισραήλ το έτος 2010. Εκμεταλλευόμενη το μέρος της ακτογραμμής της στην Ανατολική Μεσόγειο, επιδιώκει σε μία ευρύτερη διεκδίκηση θαλάσσιου χώρου. Αξίζει να σημειωθεί πως ο αντιναύαρχος Γιαϊτζί υπήρξε ο «αρχιτέκτονας» του παράνομου Τουρκολιβυκού μνημονίου. Δια στόματος του Τούρκου Προέδρου Ερντογάν, «η Τουρκία δεν δύναται να κλείνει τα μάτια της στις παραβιάσεις των κυριαρχικών της δικαιωμάτων στη θάλασσα» (Times of Israel, 2020).
Βασική επιδίωξη της Τουρκίας είναι να χρησιμοποιήσει ως δέλεαρ προς το Ισραήλ τόσο το κέρδος της δικαιοδοσίας στο θαλάσσιο χώρο, ήτοι περίπου 16.344 τ.χλμ. ΑΟΖ, υπέρ του Ισραήλ όσο και τα ενεργειακά κοιτάσματα φυσικού αερίου που βρίσκονται στα τεμάχια της κυπριακής ΑΟΖ. Σύμφωνα με την τουρκική πρόταση, το Ισραήλ θα αποκτήσει, εκτός των ανωτέρω τ.χλμ δικαιοδοσίας στο θαλάσσιο χώρο, το πολυπόθητο τεμάχιο 12, το οποίο περιέχει το πλούσιο κοίτασμα φυσικού αερίου «Αφροδίτη» (7-10 δις κ.μ. φυσικού αερίου), μεγάλο τμήμα των τεμαχίων 8,9,11 και ένα μέρος των τεμαχίων 7 και 10. Βάσει των επιμέρους διμερών αδειοδοτήσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας στους διεθνείς ενεργειακούς κολοσσούς, ήδη στο τεμάχιο 12 ασκούν έρευνα και εκμετάλλευση η ισραηλινή Delek από κοινού με την αμερικανική Shell και Noble Energy. Στον παρακάτω χάρτη διακρίνεται το εν λόγω «δέλεαρ» της Τουρκίας προς το Ισραήλ.
Από την ισραηλινή πλευρά, η εν λόγω δημοσιευθείσα πρόταση χαρακτηρίζεται ως μία «κίβδηλη συμφιλίωση» (JerusalemPost, 2020) καθώς το κράτος του Ισραήλ, επι της ουσίας, δεν κερδίζει από τη συγκεκριμένη συμφωνία, καθώς και παραβιάζονται τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΑΟΖ της. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να αναφερθεί ότι εκτός του τεμαχίου 12 στον οριοθετημένο θαλάσσιο χώρο της ΑΟΖ Κύπρου-Ισραήλ (2010) έχουν ανακαλυφθεί ογκώδη και πολυσήμαντα κοιτάσματα φυσικού αερίου, τα κοιτάσματα Ταμάρ, Νταλίτ και το Λεβιάθαν.
Είναι γεγονός πως γίνεται μία ευρύτερη προσπάθεια συμφιλίωσης του αραβικού κόσμου με το κράτος του Ισραήλ. Μόνο το έτος 2020 το Ισραήλ έχει επισημοποιήσει τις διπλωματικές σχέσεις του με τέσσερις μουσουλμανικές χώρες φέτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (Η.Α.Ε.), το Μπαχρέιν, το Σουδάν και το Μαρόκο. Αρχιτέκτονας της συμφιλίωσης των δύο κόσμων υπήρξαν οι Η.Π.Α. υπό την Προεδρεία Τράμπ με την πρόσφατη Διακήρυξη των Συμφωνιών του Αβραάμ (Abraham Accord Declaration) με την οποία συμφιλιώθηκαν τα κράτη του Ισραήλ με το Μπαχρέιν και τα Η.Α.Ε., το Σεπτέμβριο του έτους 2020. Ακολούθησε η πλέον πρόσφατη συμφιλίωση με το Μαρόκο την 10η Δεκεμβρίου τ.ε. με την εγκατάσταση της Πρεσβείας του Μαρόκου στο Τελ Αβίβ και την πρώτη εμπορική πτήση από το Τελ Αβίβ στη πρωτεύουσα του Μαρόκου, το Ραμπάτ (Times of Israel, 2020).
Σταχυολογώντας τα ανωτέρω, επιχειρώντας τη συμφιλίωση με το Ισραήλ, η Τουρκία αποκατέστησε εν μέρει τις διπλωματικές σχέσεις, διορίζοντας το νέο Πρέσβη της Άγκυρας στο Ισραήλ, με τις ακαδημαϊκές πηγές και φωνές να εμφανίζονται μερικώς επιφυλακτικές στο νέο αυτό πρόσωπο. Αναφορικά με την πρόταση Γιαϊτζί, εξάγεται το συμπέρασμα ότι αποτελεί διακαή πόθο της Τουρκίας η επιθυμία να συνάψει διμερείς συμφωνίες οριοθέτησης ΑΟΖ με τα γειτονικά παράκτια κράτη, όπως εν προκειμένω το Ισραήλ, επιδιώκοντας την ακύρωση των προηγούμενων διμερών συμφωνιών της Κυπριακής Δημοκρατίας με τα εν λόγω κράτη. Το δέλεαρ παραμένει γνωστό, τα ενεργειακά κοιτάσματα φυσικού αερίου που βρίσκονται στην θαλάσσια περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και η επέκταση των κυριαρχικών δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους στη θάλασσα.
Πηγές:
Turkey hopes for better relations with Israel, Erdoğan says, Daily Sabah, 25.10.2020, διαθέσιμο σε: https://www.dailysabah.com/politics/diplomacy/turkey-hopes-for-better-relations-with-israel-erdogan-says
Mavi Marmara: Why did Israel stop the Gaza flotilla?, BBC, 27.6.2016, διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/amp/10203726
Robert Booth, Israeli attack on Gaza flotilla sparks international outrage, The Guardian, 31.5.2010, διαθέσιμο σε: https://amp.theguardian.com/world/2010/may/31/israeli-attacks-gaza-flotilla-activists
Turkey appoints ambassador to Israel after two years: Report, Al Jazeera, 14.12.2020, διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2020/12/14/turkey-selects-new-ambassador-to-israel-report
Israel International Relations: Turkey-Israel Relations, διαθέσιμο σε: https://www.jewishvirtuallibrary.org/turkey-israel-relations
Israel Rejects Turkey Maritime Deal That Would Isolate Cyprus, The National Herald, 12.7.2020, διαθέσιμο σε: https://www.thenationalherald.com/cyprus_politics/arthro/israel_rejects_turkey_maritime_deal_that_would_isolate_cyprus-1358990/
Amberin Zaman, Turkey chooses pro-Erdogan ambassador to Israel in bid to normalize ties, Al Monitor, 9.12.2020, διαθέσιμο σε: https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/12/turkey-name-ambassador-israel-ufuk-ulutas-fidan-erdogan.html
Cihat Yayci Zeynep Ceyhan, Israel is Turkey’s Neighbor Across the Sea: Delimitation of the Maritime Jurisdiction Areas between Turkey and Israel, Turkeyscope, 7.12.2020, διαθέσιμο σε: https://dayan.org/content/israel-turkeys-neighbor-across-sea-delimitation-maritime-jurisdiction-areas-between-turkey
Mediterranean Gas Rush Ebbs, The American Interest, διαθέσιμο σε: https://www.the-american-interest.com/2015/01/21/mediterranean-gas-rush-ebbs/
Seth J. Frantzman, Turkey’s regime seeks to isolate Israel using phony ‘reconciliation’, The Jerusalem Post, 13.12.2020, διαθέσιμο σε: https://www.jpost.com/middle-east/turkeys-regime-seeks-to-isolate-israel-using-reconciliation-propaganda-651911
Alanna Schenk, Turkey and Israel Normalize Relations After Six Year Rift, Global Intelligence Trust, 19.9.2016,διαθέσιμο σε: https://www.globalintelligencetrust.com/alanna-schenk/turkey-and-israel-normalize-relations-after-six-year-rift
Jacob Magid & AFP, At UN, Erdogan assails Israel’s ‘dirty hand’ in Jerusalem; Erdan walks out, The Times of Israel, 22.9.2020, διαθέσιμο σε: https://www.timesofisrael.com/erdogan-assails-israels-dirty-hand-in-jerusalem-prompting-erdan-walkout/
The Abraham Accords Declaration, US State Gov, διαθέσιμο σε: https://www.state.gov/wp-content/uploads/2020/10/Abraham-Accords-signed-FINAL-15-Sept-2020-508-1.pdf
Εικόνα εξωφύλλου: Voddol | Dreamstime.com – Middle East. Photo